پارک استانی دایناسورها: میراث جهانی یونسکو

میلیون‌ها سال از دوره حکمفرانی دایناسورها بر روی سیاره ما می‌گذرد و سراغ‌شان را اکنون می‌توانیم فقط در موزه‌ها بگیریم. اما اگر دوست دارید در جایی قدم بزنید که نه تنها روزگاری محل زندگی این موجودات غول‌پیکر بوده، بلکه محل کشف بسیاری از فسیل‌های ارزشمند دیرینه‌شناسی نیز به شمار می‌رود، یک منطقه مهم در استان آلبرتا می‌تواند بهترین مقصد برایتان باشد.

پارک استانی دایناسورها (Dinosaur Provincial Park)، شاهدی بر تاریخ باستانی زمین است و ترکیبی جذاب از مناظر زیبا و کم‌نظیر و انبوهی از فسیل‌های باستانی را به بازدیدکنندگان ارائه می‌کند.

این منطقه با مساحت ۷۳٫۲۹ کیلومتر مربع در امتداد رودخانه رد دیر، در سال ۱۹۷۹ به عنوان میراث جهانی یونسکو تعیین شد و به اکنون یکی از مهم‌ترین مناطق دنیا برای تحقیقات دیرینه‌شناسی و البته جاذبه‌ای برای علاقه‌مندان به تاریخ طبیعی در کانادا تبدیل شده است.

پارک استانی دایناسورها تقریباً ۴۸ کیلومتر شمال شرقی بروکس و ۲۲۰ کیلومتر شرقی کلگری واقع شده و زمین ناهموار آن، که شامل انبوهی از دره‌های شیب‌دار، هودوها و بیشه‌های رودخانه‌ای است، بازدیدکنندگان به دوره کرتاسه پسین، حدود ۷۵ میلیون سال پیش، می‌برد.

پایه زمین‌شناختی پارک استانی دایناسورها در استان آلبرتا ریشه در فرآیندهایی دارد که میلیون‌ها سال پیش آغاز شده‌اند. در مرحله کامپانین از دوره کرتاسه پسین، این منطقه یک دشت ساحلی نیمه‌گرمسیری در لبه دریای داخلی غربی بود، دریایی وسیع که آمریکای شمالی را به دو نیم تقسیم کرده بود.

رودخانه‌هایی که به سمت شرق جریان داشتند، لایه‌هایی از شن، گل و لای و رسوبات ریز را انباشته کردند و این مواد اکنون لایه‌های زیرین پارک، یعنی لایه اولدمن، لایه پارک دایناسور و پایه لایه بیرپاو را تشکیل می‌دهند. لایه اولدمن، که در پایین‌ترین بخش پارک قرار دارد، از رسوبات خشکی‌های سیلابی به وجود آمده است، در حالی که لایه پارک دایناسور، که در بالای آن واقع شده و سرشار از فسیل‌هاست، در محیط‌های ساحلی و مصبی شکل گرفته است. تغییر به لایه بیرپاو، که دریایی است، نشان‌دهنده پیشروی دریا به سوی خشکی است.

Dinosaur Provincial Park, Canada 🇨🇦pic.twitter.com/dM9uU4yUik

— Soreichan Ningshen (@ningshensorei) November 20, 2023

با گذشت زمان، آب‌های ناشی از ذوب یخچال‌ها در پایان آخرین دوره یخبندان، حدود ۱۳٬۰۰۰ تا ۱۵٬۰۰۰ سال پیش، دره رودخانه رد دیر را حفر کرد و این لایه‌ها را از طریق فرسایش نمایان ساخت. امروزه، باد و آب همچنان صخره‌های این منطقه را تراش می‌دهند، هر سال فسیل‌های جدیدی را آشکار می‌سازند و منظره‌ای از زیبایی خشن با دره‌هایی به عمق ۱۰۰ متر و طول ۲۷ کیلومتر در امتداد رودخانه پدید می‌آورند.

For the first time, a fossilized tyrannosaur has been found with stomach contents preserved in place. Partial remains of two small dinosaurs were discovered inside the stomach cavity of a Gorgosaurus specimen from Dinosaur Provincial Park. Check out this video for details! pic.twitter.com/CiFaS76hKs

— Royal Tyrrell Museum of Palaeontology (@RoyalTyrrell) December 8, 2023

این ویژگی زمین‌شناختی، پارک را به نمونه‌ای جذاب از فرسایش رودخانه‌ای در استپ‌های نیمه‌خشک تبدیل کرده و مشمول یکی از معیارهای یونسکو برای ارزش زیبایی‌شناختی شده است. بدلندها، که بزرگ‌ترین و دیدنی‌ترین نمونه‌های آن در کانادا به شمار می‌روند، شامل هودوهای خیال‌انگیز—تشکیلات سنگی بلند به شکل قارچ—و لایه‌های نواری رنگارنگ هستند که با تغییر نور، رنگ‌هایشان دگرگون می‌شود.

بدلندها (badlands) مناطقی از زمین هستند که به دلیل فرسایش شدید توسط باد، آب و رودخانه‌ها، به شکل دره‌های عمیق، تپه‌های ناهموار و صخره‌های لایه‌لایه درآمده‌اند. این مناطق معمولاً خشک و نیمه‌بیابانی‌اند.

زیستگاه رودخانه‌ای در امتداد رودخانه، با بیشه‌های وسیع پنبه‌دانه، در تضاد شدید با علفزارهای خشک بالای لبه دره قرار دارد و شامل تنوع گسترده‌ای از گیاهان و جانوران است. گیاهان سازگار با شرایط خشک، مانند کاکتوس گلابی خاردار، گریس‌وود و انواع مریم‌گلی، در بدلندها شکوفا می‌شوند، در حالی که مناطق رودخانه‌ای میزبان بید، گل‌های رز و توت‌های بوفالو هستند. این ترکیب گوناگون زیستگاه‌ها، نقش پارک را در حفظ تنوع محیطی در زیرمنطقه علفزار مختلط خشک آلبرتا نشان می‌دهد.

از نظر دیرینه‌شناسی، پارک استانی دایناسورها یک منطقه بی‌نظیر در دنیاست است و معیار (viii) یونسکو را به عنوان ثبت تاریخ زمین برآورده می‌کند. این پارک دارای فراوان‌ترین و متنوع‌ترین مجموعه فسیل‌های مهره‌داران کرتاسه پسین در جهان است، با بیش از ۵۸ گونه دایناسور شناسایی‌شده از بیش از ۵۰۰ نمونه که برای نمایش در موزه‌های سراسر جهان برداشته شده‌اند.

این‌ مجموعه شامل نمونه‌هایی از هر گروه عمده دایناسور هستند: سراتوپسیان‌هایی مانند سنتروسوروس و استیراکوسوروس، هادروسورهایی مانند پاراسائورولوفوس و کوریتوسوروس، انکیلوسورهایی شامل یوپلوکفالوس، تیرانوسوریدهایی مانند گورگوسوروس، اورنیتومیمیدها، کاگناتیدها و تروپودهای کوچک.

Postdoctoral fellow Dr. Femke Holwerda studies mosasaurs from the Bearpaw Formation of southern Alberta. Here, she’s sitting next to Prognathodon overtoni, a mosasaur that lived during the Late Cretaceous. This specimen is notable for its particularly heavy set of jaws. pic.twitter.com/GeYjs0h7nr

— Royal Tyrrell Museum of Palaeontology (@RoyalTyrrell) April 14, 2023

یافته‌های قابل توجه همچنین شامل بقایای غیر دایناسوری مانند ماهی‌های آب شیرین (مانند گار و بوفین‌)، دوزیستان (قورباغه‌ و سمندر)، خزندگان (لاک‌پشت‌، کروکودیل‌و شامپسوسوروس شبیه مارمولک)، پستانداران نادر (مولتی‌توبرگولات‌ها و مارسوپیال‌ها) و حتی پتروسورهایی مرتبط با کوئتزالکواتلوس غول‌پیکر است.

فسیل‌های گیاهی، شامل برگ‌های سرخس، چوب مخروطیان، برگ‌های جینکو و گونه‌های آبی مانند پیستیا، همراه با گرده و اسپورها، تصویری از یک اکوسیستم جنگلی پربار با مگنولیاها، چنارها و ردوودها ترسیم می‌کنند.

تخت‌های استخوانی پارک—انباشت‌های متراکم از استخوان‌های جدا از هم—نشانه رویدادهای مرگ دسته‌جمعی هستند، که احتمالاً به دلیل سیل‌ها یا خشکسالی‌ها رخ داده‌اند و بینش‌هایی در مورد رفتارهای گله‌ای و اکولوژی باستانی ارائه می‌دهند. بیش از ۱۵۰ اسکلت کامل کشف شده است که به مطالعات مقایسه‌ای در قاره‌های مختلف کمک کرده‌اند.

در سال ۲۰۲۲، اتحادیه بین‌المللی علوم زمین‌شناختی، این پارک را در میان ۱۰۰ سایت برتر میراث زمین‌شناختی به دلیل تنوع مهره‌داران به رسمیت شناخت؛ این سایت شامل ۱۶۶ تاکسون، از جمله ۵۱ گونه دایناسور غیرپرنده، است.

تاریخ انسانی پارک با کاوش علمی و حفاظت درهم‌آمیخته است. مردمان بومی، از جمله بلکفوت و کری، مدت‌هاست که در این منطقه ساکن بوده‌اند، هرچند شواهد باستان‌شناختی خاص در داخل پارک محدود است.

Famous for its dinosaur fossils, @DinosaurNPS is so much more. It’s home an array of wildlife, deep canyons, night skies, Fremont petroglyphs, homestead sites and wild rivers winding through spectacular backcountry. Pic by Tom Tolbert (https://t.co/fTuu0zTe9H) #Utah #Colorado pic.twitter.com/6racNjvdzN

— US Department of the Interior (@Interior) January 28, 2021

علاقه اروپاییان به حضور در این منطقه در اوایل قرن بیستم افزایش یافت، یعنی از زمانی که دیرینه‌شناس آمریکایی بارنوم براون فسیل‌هایی را برای موزه تاریخ طبیعی آمریکا در سال‌های ۱۹۱۰-۱۹۱۵ جمع‌آوری کرد، و پس از آن اکتشافات کانادایی به رهبری چارلز ام. استرنبرگ.

تب بزرگ دایناسور کانادایی (Great Canadian Dinosaur Rush)، که در اوایل قرن بیستم، به ویژه دهه‌های ۱۹۱۰ و ۱۹۲۰، دوره‌ای هیجان‌انگیز از کاوش‌های دیرینه‌شناسی در آلبرتا کانادا بود. در این زمان، دانشمندان آمریکایی و کانادایی، از جمله بارنوم براون و چارلز ام. استرنبرگ، با شور فراوان به مناطق بدلندی آلبرتا، به ویژه در امتداد رودخانه رد دیر، هجوم بردند و صدها فسیل دایناسورهای کرتاسه پسین را کشف کردند. این تلاش‌ها، که گاهی با رقابت‌های شدید بین موزه‌های بزرگ مانند موزه تاریخ طبیعی آمریکا و موزه‌های کانادایی همراه بود، منجر به یافتن نمونه‌های نمادینی مانند اسکلت‌های کامل تیرانوسور و هادروسور شد و پایه‌های تحقیقات جهانی دیرینه‌شناسی را تقویت کرد.

پارک در ۲۷ ژوئن ۱۹۵۵ به عنوان پارک استانی دایناسور استیوویل در پنجاهمین سالگرد آلبرتا تأسیس شد، که ابتدا منطقه کوچک‌تری را برای حفاظت از تخت‌های فسیلی پوشش می‌داد. روی فاولر، کشاورز محلی و شکارچی فسیل آماتور، به عنوان اولین نگهبان آن خدمت کرد.

ثبت یونسکو در سال ۱۹۷۹ ارزش جهانی آن را برجسته کرد و منجر به گسترش ۲,۰۳۳ هکتاری در سال ۱۹۹۲ برای حفاظت بهتر منابع شد.

تا سال ۱۹۸۵، فسیل‌های یافت شده در این پارک به سراسر جهان صادر می‌شدند، اما افتتاح موزه رویال تیرل در درامهلر، تمرکز را به نگهداری محلی تغییر داد.

مدیریت پارک تحت قانون پارک‌های استانی آلبرتا و قانون منابع تاریخی قرار دارد. مجوزهای تحقیقاتی، صرفا اجازه کاوش‌های مشخصی را می‌دهد و تهدیدهایی مانند شکار غیرقانونی، تغییرات آب‌وهوایی و استخراج نفت نیز تحت نظارت قرار دارند.

امروزه، پارک استانی دایناسورها مرکزی آموزشی و تفریحی در استان آلبرتاست و هر سال بیش از ۴۰۰٬۰۰۰ بازدیدکننده را جذب می‌کند.

Another magical night with Comet #NEOWISE at its best, this time from Dinosaur Provincial Park, Alberta, July 14-15, with another bonus, though faint, aurora to colour the sky over the Badlands. @Albertaparks @twanight @SkyNewsMagazine @universetoday @TravelAlberta pic.twitter.com/TVWKsZlM6Z

— Alan Dyer (@amazingskyguy) July 15, 2020

بخش قابل بازدید توسط گردشگران شامل نمایشگاه‌، آزمایشگاه آماده‌سازی فسیل، سالن نمایش و فروشگاه هدیه است. همچنین برنامه‌هایی مانند تورهای با راهنما با اتوبوس به داخل ذخیره‌گاه طبیعی (که محدود شده تا از آسیب جلوگیری شود) و پیاده‌روی‌هایی که فسیل‌های در محل را نمایان می‌سازند، ارائه می‌شود.

مسیرهایی در این پارک تعیین شده تا بازدیدکنندگان، بدون نیاز به راهنما، در آنها به گردش بپردازند. همچنین رویدادهای فصلی شامل پرنده‌نگری در بهار، تماشای شکوفه‌زدن کاکتوس‌ها در ژوئن و رنگ‌های پاییزی در سپتامبر برگزار می‌شود.

یک سری فضا برای علاقه‌مندان به کمپینگ نیز در این پارک در نظر گرفته شده است.