مجله مداد
در نوک شمال‌شرقی شبه‌جزیره لابرادور، جایی که تنگه بل آیل با اقیانوس اطلس شمالی هم‌آغوش می‌شود، روستایی کوچک به نام رد بی (Red Bay) آرام نشسته است. این نقطه از کانادا، نه تنها به دلیل مناظر خیره‌کننده‌اش که با صخره‌های سر به فلک کشیده و آب‌های سرد و مواج احاطه شده، بلکه به خاطر لایه‌های پنهان تاریخش، که زیر خاک و آب مدفون مانده‌اند، شهرت جهانی یافته است.
رد بی، که باسک‌های دریانورد قرن شانزدهم آن را «گران بایا» (Gran Baya) یا «بوتوس» (Buytres) می‌نامیدند، نمادی از ابتکار و جسارت انسان در فتح دریاها و بهره‌برداری از منابع طبیعی است.
Red Bay Basque Whaling Station – Canada https://t.co/ia3nfHBAV2
Red Bay, established by Basque mariners in the 16th century at the north-eastern tip of Canada …
5 wallpapers#RedBay #GranBaya #Canada #travel #tourism #UNESCO #werelderfgoed #WorldHeritage #Всемирногонаследия pic.twitter.com/sKmQWqTNwg
— tineke fieggen (@fieggentrio) March 16, 2024
این سایت باستان‌شناختی، که در سال ۲۰۱۳ به فهرست میراث جهانی یونسکو راه یافت، گواهی زنده بر سنت شکار نهنگ اروپایی است؛ سنتی که نه تنها اقتصاد اروپا را دگرگون کرد، بلکه نخستین گام‌های استعمار تجاری قاره آمریکا را رقم زد.
رد بی، بیش از یک اثر تاریخی، روایتی است از هزاران مرد و پسر باسک که هر تابستان، با کشتی‌های چوبی‌شان، به این سرزمین دورافتاده سفر می‌کردند تا نهنگ‌های عظیم‌الجثه را شکار کرده و روغن گران‌بهایشان را برای روشنایی شهرهای اروپا استخراج کنند.
تاریخچه رد بی به اوایل قرن شانزدهم بازمی‌گردد، یعنی زمانی که دریانوردان باسک از سواحل شمالی اسپانیا و جنوب فرانسه، در جستجوی ثروت، به آب‌های سرد اطلس شمالی کشیده شدند.
باسک‌ها، مردمی با سابقه‌ای طولانی در شیلات و دریانوردی، از قرن پانزدهم با نهنگ‌های غول‌پیکر شمال اطلس آشنا شده بودند. اما این آشنایی در دهه ۱۵۳۰ به یک صنعت عظیم تبدیل شد.
آن‌ها، با حمایت مالکان کشتی و بازرگانان، پایگاه‌هایی موقت در سواحل کانادا بنا کردند. رد بی، به دلیل موقعیت استراتژیک‌اش در تنگه بل آیل، که پلی میان خلیج سن لوران و اقیانوس است، به یکی از مهم‌ترین این پایگاه‌ها بدل گشت.
از اواسط دهه ۱۵۴۰ تا اوایل قرن هفدهم، هر سال تا دو هزار باسک جوان و باتجربه، مسافتی حدود چهار هزار کیلومتر را در اقیانوس طوفانی طی می‌کردند تا به این نقطه برسند. هدفشان ساده اما جاه‌طلبانه بود: شکار نهنگ‌های راست اطلس شمالی و گرینلند، که با جثه‌ای تا ۲۰ متر و لایه‌های ضخیم چربی‌شان، گنجی شناور به شمار می‌رفتند.
فعالیت‌ها در رد بی، همچون یک کارخانه پیش‌صنعتی، منظم و کارآمد سازماندهی شده بود. تابستان‌ها، که فصل شکار بود، پایگاه به زندگی می‌بالید. شکارچیان با قایق‌های کوچک و نیزه‌های تیز، نهنگ‌ها را به دام می‌انداختند و لاشه‌های عظیم را به ساحل می‌کشاندند.
در آنجا، فرآیند سلاخی آغاز می‌شد: چربی نهنگ‌ها را جدا می‌کردند و در کوره‌های بزرگ، که با دیگ‌های مسی بر آتش گودال‌ها سوار بودند، ذوب می‌کردند تا روغن مایع و شفاف تولید شود. این روغن، که روشنایی بهتری نسبت به روغن زیتون یا حیوانی داشت، به اروپا صادر می‌شد و برای چراغ‌های خیابانی، روان‌کننده چرم، افزودنی رنگ و صابون استفاده می‌گردید.
کارگاه‌های نجاری (کوآپرج‌ها) برای ساخت بشکه‌های چوبی محکم، اسکله‌های چوبی برای بارگیری کشتی‌ها، و کلبه‌های موقت برای اسکان شکارچیان، همه بخشی از این شبکه پیچیده بودند.
قبرستان کوچکی برای دفن مردانی که در این ماجراجویی جان باختند، و برج‌های دیدبانی برای رصد نهنگ‌ها، از دیگر اجزای این اکوسیستم پیچیده آن روزگار بود. بقایای استخوان‌های نهنگ، که روی همدیگر توده‌های بسیار بزرگی می‌شد، و کشتی‌های غرق‌شده در عمق بندر، از دیگر یادگارهای این عصر است.
View this post on Instagram
اوج شکوفایی رد بی در دهه ۱۵۸۰ بود، یعنی زمانی که تنها در این پایگاه، بیش از هزار مرد مشغول به کار بودند. تصور کنید: بندری که از نظر وسعت و فعالیت، بزرگ‌ترین بندر جهان در آن زمان به شمار می‌رفت. باسک‌ها، با تکنیک‌های پیشرفته‌شان در شکار و کشتی‌سازی، نه تنها نهنگ‌ها را شکار می‌کردند، بلکه دانش دریانوردی‌شان را نیز به اشتراک می‌گذاشتند.
کاوش‌های باستان‌شناختی، که از دهه ۱۹۷۰ آغاز شد، این تصویر را زنده کرده است. بقایای بیش از دوازده ایستگاه ساحلی، دیگ‌های مسی، ابزارهای فلزی، و حتی چهار کشتی شکار نهنگ (گالیون‌های باسک) و قایق‌های کوچک، از دل آب و خاک بیرون کشیده شده‌اند.
این کشتی‌ها، با ساختار چوبی پیچیده‌شان، شاهدی بر فناوری کشتی‌سازی ایبری قرن شانزدهم هستند؛ فناوری‌ای که باسک‌ها را به پیشگامان جهانی شکار نهنگ تبدیل کرد. این صنعت، که باسک‌ها را برای سه قرن در اقیانوس‌های جهان پیشتاز نگه داشت، رد بی را به قلب تپنده اقتصاد اروپایی بدل ساخت. روغن نهنگ، همچون نفت امروز، کالایی استراتژیک بود که ثروت‌های هنگفتی را به همراه آورد و اروپا را از تاریکی نجات داد.
اما چرا رد بی، میان هزاران سایت باستانی جهان، شایسته ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو شد؟ پاسخ در ارزش جهانی برجسته (OUV) آن نهفته است، که کمیته میراث جهانی در سال ۲۰۱۳ آن را با دو معیار اصلی (iii) و (iv) به رسمیت شناخت. معیار سوم، رد بی را به عنوان نمونه‌ای برجسته از سنت شکار نهنگ باسک‌ها در قرن شانزدهم معرفی می‌کند؛ سنتی که برای تولید روغن، نهنگ‌ها را شکار و به اروپا صادر می‌کرد.
تنوع بقایای باستان‌شناختی‌اش – از کوره‌ها و کارگاه‌ها تا قبرستان و کشتی‌های زیرآبی – آن را به کامل‌ترین و کم‌آسیب‌دیده‌ترین ایستگاه شکار نهنگ از این دست تبدیل کرده است. هیچ سایت دیگری، با این گستردگی و جامعیت، روایتی چنین واضح از این سنت ارائه نمی‌دهد.
معیار چهارم بر جنبه پیش‌صنعتی این سایت تأکید ویژه‌ای دارد: رد بی، مجموعه‌ای کامل و منسجم از عناصر باستان‌شناختی است که مراحل تولید انبوه روغن نهنگ در قرن شانزدهم را به تصویر می‌کشد. این مکان، فراتر از یک ایستگاه شکار ساده، نمادی از نخستین گام‌های صنعتی‌سازی به شمار می‌رود؛ جایی که نیروی کار انسانی، دانش فنی و منابع طبیعی در هم تنیده شده تا کالایی ارزشمند برای بازارهای تجاری پدید آید. این ویژگی‌های برجسته، رد بی را از یک نقطه محلی به میراثی جهانی بدل کرده و دیدگاه ما را نسبت به تاریخ اقتصادی و دریانوردی اروپا و آمریکا به کلی دگرگون ساخته است.
یکپارچگی و اصالت سایت، پایه‌های محکمی برای ثبت جهانی آن فراهم کرده‌اند. همه عناصر روی زمین و زیر آب – از شکار نهنگ تا ذخیره روغن – به خوبی حفظ شده‌اند و پیوندشان با طبیعت اطراف، هنوز در خاک و آب نقش بسته است. البته، چون بقایا برای حفاظت دوباره دفن شده‌اند و دیدن‌شان محدود است،ارائه توضیحات به بازدیدکنندگان و وجود موزه برای ارائه این اطلاعات ضروری‌اند.
البته اصالت سایت بی‌هیچ شکی پابرجاست: منظره دور روستای امروزی رد بی، با صخره‌های بلند و خلیج آرامش، درست مثل دوران باسک‌ها دست‌نخورده مانده. بقایای واقعی، هرچند پنهان، با دانش فنی و اجتماعی به راحتی تفسیر می‌شوند. این ویژگی‌ها، بازدیدکنندگان را به سفری خیالی به قرن شانزدهم می‌برند؛ جایی که صدای موج‌ها با بوی روغن نهنگ در هم می‌آمیزد.
اما دوران طلایی رد بی دوام نیاورد. از اواخر قرن شانزدهم، نشانه‌های زوال پدیدار شد. شکار بیش از حد، نهنگ‌های محلی را نزدیک به نابودی برد؛ سرمای بیشتر، مسیر مهاجرت‌شان را تغییر داد؛ کشف مناطق جدید شکار در قطب جنوب، باسک‌ها را به شرق کشاند؛ و ناآرامی‌های سیاسی در اروپا، تجارت را مختل کرد.
از اوایل قرن هفدهم، پایگاه خالی ماند و رد بی به خوابی طولانی فرو رفت. این پایان، درسی تلخ از ناپایداری بهره‌برداری انسان از طبیعت بود، اما کاوش‌های نوین آن را دوباره زنده کرد. تحقیقات باستان‌شناختی از دهه ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰، با حفاری‌های روی زمین و زیر آب، دانش ما را درباره شکار گسترده نهنگ و نقش باسک‌ها در تاریخ اولیه آمریکای شمالی دگرگون ساخت. رد بی نشان داد که اروپایی‌ها، پیش از کلمبوس و دیگران، با تجارت نهنگ قاره را از نظر اقتصادی فتح کرده بودند.
موزه (مرکز تفسیر )رد بی: دریچه‌ای به میراث باسک‌ها
در قلب سایت ملی تاریخی رد بی، مرکز تفسیر رد بی (Red Bay Interpretation Centre) به عنوان پلی میان قرن شانزدهم و بازدیدکنندگان امروزی عمل می‌کند.
این مرکز با تمرکز بر حفظ بقایای دفن‌شده، روایتی زنده از شکار نهنگ باسک‌ها ارائه می‌دهد. جذابیت‌های آن شامل قایق‌های بازسازی‌شده، ابزارهای فلزی و مدل‌های سه‌بعدی از کوره‌های ذوب چربی است که فرآیند تولید روغن نهنگ را بازسازی می‌کنند. فیلم مستند ۳۰ دقیقه‌ای با تصاویر زیرآبی، و مفسران با لباس سنتی، تجربه‌ای تعاملی می‌سازند. تورهای قایقی به جزیره سادل، کاوش بقایای واقعی را ممکن می‌سازد، در حالی که فعالیت‌هایی مثل تورهای پیاده‌روی نیز توسط این مرکز برگزار می‌شود.
Great interpretive presentation by staff at Red Bay NHS / Basque Whaling Station UNESCO World Heritage Site #emerit pic.twitter.com/n5ztabb4oq
— Craig Foley (@craigfoleyHNL) August 25, 2016
بازدیدکنندگان می‌توانند در کارگاه‌های عملی شرکت کنند و با ابزارهای بازسازی‌شده، فرآیند جدا کردن اجزای نهنگ شکارشده یا ساخت بشکه‌های چوبی را تجربه کنند، یعنی فعالیتی که حس ماجراجویی باسک‌ها را زنده می‌کند!
نمایشگاه‌های چندرسانه‌ای، با نقشه‌های تعاملی، مسیر مهاجرت نهنگ‌های راست اطلس را نشان می‌دهند و نقش رد بی به عنوان بزرگ‌ترین بندر جهان در دهه ۱۵۸۰ را برجسته می‌سازند.
Red Bay National Historic Site. 16 Century Basque Whaling Station in America. #UNESCO #une… http://t.co/IgLS1RtaK6 pic.twitter.com/KX60EdM5mE
— Annuaire du tourisme (@Livehotels) August 11, 2015
بخش زیرآبی، با شبیه‌سازی غواصی، بقایای کشتی‌های گالیون و توده‌های استخوان نهنگ را به نمایش می‌گذارد،
همچنین نمایشگاه‌های موقت در این مرکز، مانند رویدادهای فرهنگی باسک، موسیقی سنتی و غذاهای دریایی را به تجربه می‌افزاید.
رد بی، بیش از یک سایت باستان‌شناختی، نمادی از پیوند انسان با دریا است. آن، روایتی از جسارت باسک‌ها می‌گوید؛ مردانی که با دستان زمخت‌شان، اقیانوس را رام کردند، اما در نهایت، به احترام طبیعت آموختند.
در عصر تغییرات اقلیمی امروز که اقیانوس‌ها فریاد کمک سر می‌دهند، رد بی نیز هشداری است، هشداری درباره اینکه بهره‌برداری بی‌رویه، حتی از گنجینه‌های طبیعی، می‌تواند به نابودی بیانجامد.
با این حال، تلاش‌های حفاظتی، امیدبخش است. یونسکو، با ثبت این سایت، نه تنها گذشته را پاس داشت، بلکه آینده‌ای را ترسیم کرد که در آن، تاریخ به عنوان معلمی برای نسل‌های نو عمل کند. رد بی، با بادهای سرد لابرادورش، همچنان داستان می‌گوید: داستانی از نور روغن نهنگ که اروپا را روشن کرد.
منابع این مطلب:
### List of 10 Main Sources
1. UNESCO World Heritage Centre Website: https://whc.unesco.org/en/list/1412/
2. Red Bay Whalers Website: http://www.redbaywhalers.ca/home/unesco-world-heritage-site.htm
3. National Parks Traveler Magazine: https://www.nationalparkstraveler.org/2023/09/delving-red-bays-whaling-history-labrador
4. Parks Canada Bulletin: https://parks.canada.ca/lhn-nhs/nl/redbay/culture/unesco/unesco3
5. Everything Everywhere Blog: https://everything-everywhere.com/unesco-world-heritage-site-256-red-bay-basque-whaling-station/
6. UNESCO World Heritage Committee Decision (37 COM 8B.32): https://whc.unesco.org/en/decisions/5160/
7. Euskal Kazeta Magazine: https://euskalkazeta.com/historic-basque-whaling-station-named-world-heritage-site/
8. World Heritage Site Website: https://www.worldheritagesite.org/list/red-bay-basque-whaling-station/
9. Wikipedia: Red Bay, Newfoundland and Labrador: https://en.wikipedia.org/wiki/Red_Bay%2C_Newfoundland_and_Labrador
10. Parks Canada Historical Report (PDF): http://parkscanadahistory.com/publications/redbay/sosr-e-2011.pdf
