زینب یوسف‌زاده
FAO (سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل) گزارش می‌دهد که هر سال حدود یک سوم (معادل ۱.۳ میلیارد تن) از غذایی که برای مصرف بشرتولید می‌شود، تبدیل به زباله می‌گردد. ارزش سالانه مواد غذایی دور ریز شده در کشورهای توسعه یافته ۶۸۰ میلیارد دلار و در کشورهای در حال توسعه ۳۱۰ میلیارد دلار است.
آمار ارائه شده درباره کانادا نشان می‌دهد که به ازای هر شهروند کانادایی سالانه ۳۹۶ کیلوگرم غذا دور ریز می‌شود که ارزش مالی مجموع آن بیش از ۳۰ میلیارد دلار است. اگر هزینه‌های انرژی، آب، خاک، نیروی انسانی، حمل و نقل، سرمایه‌گذاری و تجهیزات مربوطه را نیز به آن بیافزاییم این رقم به بیش از سه برابر افزایش خواهد یافت.
غذا در کدام مراحل هدر می رود؟
چرخه عمر مواد غذایی به پنج دوره تولید، فرآوری، توزیع، خرده فروشی و مصرف قابل تقسیم است. در کشورهای در حال توسعه ضعف زیرساخت‌های مربوط به نگهداری تولیدات کشاورزی، نظیر سردخانه، باعث می‌شود که بخش عمده هدررفت مواد غذایی در مراحل تولید، فرآوری و توزیع رخ دهد. در حالی که در کشورهای توسعه یافته بخش قابل توجهی از مواد غذایی سالم که وارد بازار می‌گردند در مراحل خرده فروشی و مصرف، تبدیل به ضایعات می‌شوند.
ارائه شده درباره کانادا نشان می‌دهد که به ازای هر شهروند کانادایی سالانه ۳۹۶ کیلوگرم غذا دور ریخته می‌شود که ارزش مالی مجموع آن بیش از ۳۰ میلیارد دلار است.
سرانه هدر رفت مواد غذایی در کشورهای توسعه یافته ۱۲ برابر کشورهای در حال توسعه است.
تولید بیش از نیاز برای رسیدن به الزامات قرارداد، عرضه بیش از نیاز در خرده فروشی‌ها، دورریز محصولات به خاطر مشکلات ظاهری نظیر شکل، بازار پسندی یا نقص در بسته بندی و انعطاف پذیر نبودن حجم کالا در بسته بندی‌ها، از عوامل گسترده هدر رفت غذا هستند.
عامل دیگر هدر رفت عمده غذا در رستوران‌ها و کافی شاپ‌ها، عدم برنامه ریزی صحیح و خرید بیش از اندازه مواد اولیه از یک سو و دیدگاه منفی مشتریان برای بردن باقی مانده غذا از سوی دیگر است.
بسیاری از مواد غذایی نیز پس از خرید توسط مصرف کنندگان هدر می‌روند. از دلایل این امر می‌توان به ذخیره‌سازی مازاد بر نیاز، روش‌های غلط نگهداری، عدم داشتن برنامه‌ریزی صحیح برای خرید و برچسب‌های گیج کننده برای بهترین تاریخ مصرف، اشاره کرد.
هدر رفت غذا با محیط زیست ما چه می‌کند؟
تولید مواد غذایی در مراحل مختلف خود با تولید سه گاز گلخانه‌ای متان، دی اکسید کربن و اکسید نیتروژن بر تسریع گرمایش زمین اثر دارد. این گازهای گلخانه‌ای می‌تواند دی‌اکسیدکربن حاصل از تغییر کاربری جنگل‌ها به زمین‌های زراعی، گازهای تولید شده در فرآیند پرورش احشام، گازهای حاصل از سوخت مصرفی دستگاه‌ها و ماشین‌آلات کشاورزی و گاز متان حاصل از تجزیه مواد غذایی در محلهای دفن زباله را شامل شود. هشت درصد از دی اکسید کربن موجود در جو زمین مربوط به غذایی می‌شود که بشر بلااستفاده دور می‌ریزد.
همچنین آب شیرین ماده ارزشمندی است که در مراحل مختلف تولید مواد غذایی مصرف می‌شود. در مناطق خشک و کم باران این آب از ذخیره آبهای زیر زمینی برداشت می‌شود. آب شیرین جاری و زیرزمینی که سالانه با هدر رفتن مواد غذایی از بین میرود معادل ۲۵۰ کیلومتر مکعب است.
جنگل‌های بسیاری در سراسر جهان برای تأمین هر چه بیشتر غذای بشر تبدیل به مزرعه کشاورزی می‌شوند و از تنوع جانوری و گیاهی جهان می‌کاهند.
فقط درصد کمی از ضایعات مواد غذایی در سیستمهای مدیریت زباله تفکیک و تبدیل به کمپوست – خاک کشاورزی- می‌شود، مابقی آنها که سرشار از مواد مغذی خاک نظیر فسفر ،نیتروژن و پتاسیم هستند، همراه با ضایعات مواد غذایی در محلهای دفن زباله هدر می روند و خاک حاصلخیز سیاره را فقیر میکنند. همچنین شیرابه مواد ارگانیک در محلهای دفن زباله یکی از منابع جدی آلوده کننده آبهای جاری است.
دست کوتاه گرسنگان و خرما بر نخیل زباله‌ها
در حالیکه سالانه یک سوم غذای تولیدی جهان هدر میرود، براساس آمار سازمان ملل، ۸۱۵ میلیون نفر و به عبارتی یک نهم جمعیت ۷.۱ میلیاردی جهان، با شکم گرسنه می‌خوابند. . ریشه‌کنی گرسنگی هدف دوم سازمان ملل در سند جهانی توسعه پایدار است و هر سال تعداد بیشتری از زمین‌های کشاورزی برای رسیدن به این هدف زیر کشت بذرهای مهندسی ژنتیکی شده و آفت‌کش‌های شیمیایی می‌روند.
همچنین بخوانید:
در واقع بخش اعظم غذایی که باصرف انرژی فراوان و مصرف منابع طبیعی سیاره به دست آمده است و بیش از نیاز تمامی مردم جهان است، در محلهای دفن زباله می‌گندد، به دست کسانی که واقعاً به آن نیازمند هستند، نمی‌رسد و به محیط زیست صدمات جبران ناپذیری وارد می‌کند.
بدیهی است بخش عمده دور ریز مواد غذایی به توزیع ناعادلانه غذا در جهان مربوط می‌شود اما افزایش آگاهی عمومی نسبت به هدر رفت مواد غذایی و همچنین اصلاح الگوی مصرف توسط شهروندان و پیامی که از این راه به کسب و کارهای مرتبط با غذا منتقل می‌شود، می تواند به حرکت‌های مدنی برای مبارزه با این نابرابری یاری رساند. بر همین اساس می توانیم:
- قبل از خرید مواد غذایی از میزان و نوع مواد غذایی موجود در یخچال و فریزر خود اطمینان حاصل کنیم.
- بر اساس فهرستی که قبلاً ازغذای مورد نیاز خانواده خود تهیه کرده‌ایم، خرید کنیم.
- در هنگام خرید، میوه‌ها یا سبزیجات را فقط بر اساس شکل ظاهریشان انتخاب نکنیم. نامتقارن بودن میوه‌ها و سبزیجات خصوصیت طبیعی آنهاست و از ارزش غذاییشان نمی‌کاهد.
- با روش‌های سنتی مانند درست کردن ترشی، سرکه، کمپوت، مربا، لواشک، میوه و سبزی خشک، مواد غذایی را که اندکی کهنه شده‌اند قابل مصرف کنیم.
- باقی مانده وعده غذایی‌مان در رستوران را در بشقابمان رها نکنیم، همین غذا می‌تواند ما را از تهیه مجدد غذا برای روز بعد بی‌نیاز کند.
- زباله ارگانیک (ضایعات مواد غذایی) را در سطل‌های کمپوست قرار دهیم و از مخلوط شدن آنها با سایر زباله‌ها جلوگیری کنیم.
و در نهایت نسبت به هدررفت سیستماتیک غذا در رستوران‌ها، سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای بی‌تفاوت نباشیم و در صورت امکان صدای اعتراضمان را به گوش صاحبان این کسب و کارها برسانیم. چرا که زمین تنها منبع ما و نسل بعد برای ادامه حیات و بهره بردن از تجربه زندگی است.
این مطلب در شماره بیست و یکم مجله «مداد» منتشر شده است.
