زینب یوسف‌زاده
در کنفرانس بین‌المللی تغییرات اقلیم که هم اکنون در لهستان در حال برگزاری است، کانادا و انگلستان میزبانان «روز بدون زغالسنگ» هستند . کاتویتس شهری که کنفرانس در آن بر گزار می شود بر صنعت تولید زغالسنگ استوار است. همچنین کشور لهستان با وابستگی۸۰ درصدی به سوخت زغالسنگ برای تولید الکتریسیته، دوبرابر متوسط جهانی از این سوخت فسیلی استفاده می‌کند.
تا به حال ۲۸ کشور جهان از جمله کانادا به این اتحادیه پیوسته‌اند که در صدد است تا میزان مصرف زغالسنگ در کشورهای پیشرفته را تا سال ۲۰۳۰ و باقی کشورها را تا سال ۲۰۵۰ به صفر برساند. در سال ۲۰۱۶ دولت کانادا اعلام کرد که قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ تولید الکتریسیته از طریق سوخت زغالسنگ را کاملا حذف کند.
مذاکرات مربوط به مقابله با تغییرات اقلیم به طور کلی دشوار است چرا که کشورها به منافع محلی و اقتصادی خود بیش از منافع بلندمدت حیات بر کره زمین بها می‌دهند. اما امروز در شرایطی قرار داریم که به تایید گزارش مذکور روند گرمایش زمین «افسار گسیخته» شده و اگر اقدامات سریع و پیش‌گیرانه صورت نگیرد، احتمال بالا رفتن سه درجه‌ای دمای زمین نیز وجود دارد.
چرا زغالسنگ؟
بقایای جنگل‌ها و گیاهان در طی دوره‌های مختلف زمین‌شناسی بر روی هم انباشته شده، در زیر لایه‌های خاک فشرده گشته و در جریان واکنش‌های شیمیایی، در شرایط فشار و دمای ویژه طی میلیون‌ها سال این کانی سیاه رنگ را که به عنوان سوخت مورد استفاده قرار می‌گیرد، تشکیل دادهاند. در حال حاضر یک چهارم تولید الکتریسیته در جهان به این سوخت وابسته است. همچنین این سوخت در صنعت تولید فولاد و سیمان نیز کاربرد چشمگیری دارد. بزرگترین مصرف کننده و وارد کننده زغالسنگ در جهان کشور چین است.
زغالسنگ درواقع یک کانی معدنی است که در عملیات معدنکاری از زمین استخراج می‌شود. در معادن روباز زغالسنگ، درختان جنگلی و پوشش گیاهی منطقه در جریان عملیات معدنکاری زدوده می شوند و قله کوهی که معدن زغالسنگ در زیر آن است منفجر می‌گردد.
در هنگام انفجار مقادیر زیادی از مواد به داخل آبهای سطحی و رودخانه‌ها سرازیر می‌شود که آلودگی زیست‌محیطی آن، گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری را تهدید می‌کند. همچنین معادن زغالسنگ علاوه بر جنگل‌زدایی که جذب گازهای گلخانه‌ای را کاهش می‌دهد، پدیده‌های سطحی زمین را با تخریب کوه‌ها و دره‌ها از بین می‌برند.
با اینکه معادن زیرزمینی زغالسنگ آسیب کمتری از نظر تخریب پدیده‌های طبیعی دارند و استخراج در این معادن از طریق تونل‌ها صورت می‌گیرد، ولی در این معادن نیز خطر بالای ریزش وجود دارد که باعث اسیدی شدن آبهای زیرزمینی از طریق ضایعات معدنی می‌شود. همچنین آزاد شدن گاز متان محبوس در معادن زغالسنگ یکی از عوامل افزایش گازهای گلخانه‌ایست.
علاوه بر آسیب‌های حاصل از معدنکاری زغالسنگ، سوزاندن این سوخت فسیلی، گازهای آلوده کننده فراوانی را در جو زمین رها می‌کند. به غیر از تولید انبوه گاز دی‌اکسیدکربن که از سوزاندن سوختهای فسیلی دیگر نیز تولید می‌شود، در زمان احتراق زغالسنگ، دی‌اکسیدسولفور، اکسیدنیتروژن و ذرات معلق نیز آزاد میگردند که باعث ایجاد بارا‌ن‌های اسیدی و مه‌دودهای آلاینده می‌شوند. همچنین این گازها عامل بسیاری از بیماری‌های تنفسی و ریوی هستند که مردمانی را که در نزدیک معادن زغالسنگ زندگی می‌کنند، درگیر می‌نمایند. ضایعات معادن زغالسنگ که وارد آب و خاک می‌شود، حاوی فلزات سنگین و خطرناکی همچون جیوه است که عامل آسیب‌های جدی به سیستم اعصاب انسان و حیوانات است.
زغالسنگ در میان سوختهای فسیلی به کثیف‌ترین سوخت شهرت دارد به همین علت کشورهای جهان درصددند تا میزان مصرف این سوخت را کاهش دهند. با این حال دولت آمریکا که به تازگی از معاهده پاریس نیز خارج شده بدون توجه به هشدارهای جهانی می‌خواهد میزان مصرف آن را به بهانه توسعه اقتصادیش افزایش دهد.
کانادا با زغالسنگ چه می کند؟
کانادا پنجمین کشور از لحاظ دارا بودن معادن زغالسنگ است. این کشور در سال ۲۰۱۷ حدود ۶۱ میلیون تن زغالسنگ تولید کرده که بیش از نیمی از این میزان در خارج از مرزهای آن مصرف شده و این کشور را تبدیل به سومین صادرکننده زغالسنگ جهان بعد از استرالیا و آمریکا کرده است.
علی‌رغم گردش مالی بالای صنعت زغالسنگ، در حال حاضر کانادا یکی از پرچم‌داران کاهش مصرف این سوخت در جهان است. در سال۲۰۰۳ برای اولین بار ایالت انتاریو طرح جایگزینی نیروگاه‌های زغالسنگ خود را با سوختهای تمیزتری همچون گاز طبیعی ارائه داد. در سال ۲۰۰۵ کانادا سالانه ۶۰ میلیون تن زغالسنگ مصرف می‌کرد که از این میزان، ۵۲ میلیون تن برای تولید الکتریسیته مورد استفاده قرار می‌گرفت. میزان مصرف کانادا در سال ۲۰۱۴ با ۴۲ درصد کاهش به ۴۱ میلیون تن رسید که ۳۵ میلیون تن آن برای تولید برق مورد استفاده قرار می‌گرفت.
علت این روند کاهشی، برنامه کانادا برای حذف این سوخت آلاینده براساس معاهدات جهانی بوده است.
۶۶ درصد از الکتریسیته کانادا از طریق منابع پاک مثل آب جاری تامین می‌گردد. در حال حاضر کانادا دومین کشور در زمینه تولید برق از طریق نیروی آب است. در سال۲۰۱۷ کانادا ۳/۳ میلیارد دلار در راستای گسترش تکنولوژی‌های پاک سرمایه‌گذاری کرده و تا سال ۲۰۲۰ در نظر دارد برای گسترش انرژِهای پاک در کشورهای درحال توسعه ۲/۶۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند.
کاترین مک‌منا (Catherine McKenna)،وزیر محیط زیست و تغییرات اقلیم کانادا، نماینده کشورمان در کنفرانس کاتویتس نیز هست. او مهمترین چالش پیش روی کاهش مصرف زغالسنگ را حمایت از کارگرانی می داند که در جریان این انتقال شغل خود را از دست خواهند داد و باید برای آنها درمسیرتوسعه انرژِیهای پاک، فرصت‌های کاری جدیدی ایجاد کرد. آخرین توئیت او در ۷ دسامبر و در جریان این کنفرانس جهانی به خوبی نشان‌دهنده برنامه‌های کانادا در جهت گسترش انرژِهای پاک است:
من نمی‌خواهم با دیگر سیاستمداران بجنگم. من می‌خواهم با تغییرات اقلیم بجنگم. من می‌خواهم برای شغل‌های بیشتر بجنگم. من می‌خواهم برای سرمایه‌گذاری بیشتر بجنگم. من می خواهم برای اینکه کانادا الگوی دیگر کشورها در این راه باشد، بجنگم.
