زینب یوسف‌زاده
نخستین شواهد از وجود ریزپلاستیک‌ها در بدن انسان نشان از بحرانی‌تر شدن مساله پلاستیک و ضرورت مهار آن دارد.
نتایج تحقیق جدیدی وجود میکروپلاستیکها در مدفوع انسان را به اثبات رسانده است. محققان اتریشی، مدفوع هشت نفر از ساکنان کشورهای مختلف جهان را مورد آزمایش قرار داده‌اند و در تمامی نمونه‌های آزمایش شده، میکرو پلاستیک یافت شده است. بر اساس یافته‌های این تحقیق، در هر ۱۰ گرم از مدفوع انسان به طور متوسط ۲۰ دانه میکروپلاستیک وجود دارد.
شرکت‌کنندگان در این آزمایش از کشورهای فنلاند، هلند، لهستان، انگلستان، استرالیا، ایتالیا، روسیه و ژاپن بودند که نوع مشخصی از رژیم غذایی معمول در جوامع امروزی را داشتند و نمونه مدفوع خود را برای این گروه تحقیقاتی در وین (پایتخت اتریش) فرستادند. حداقل نُه نوع از انواع پلاستیک‌های شناخته شده در جهان در این آزمایش شناسایی شد و در تمام نمونه‌ها، پلاستیک‌هایی مانند پلی‌پروپیلن و پلی‌اتیلن که به طور معمول در ساخت بطری‌ها و لیوان‌های پلاستیکی آب مورد استفاده قرار می‌گیرند، وجود داشت.
سالها است که متخصصانی که بر روی کیفیت آب دریاها و زندگی آبزیان مطالعه می‌کنند در مورد خطر میکرو پلاستیکها در آب دریا و زنجیره غذایی اقیانوس‌ها هشدار می‌دهند. مطالعه اخیر که برای اولین بار انجام شده است، علاوه بر پشتیبانی نظر این محققان، خطر دیگری را به انسان‌ها گوشزد می‌کند که مستقیما با سلامتی آنها در ارتباط است.
میکرو پلاستیکها چه هستند؟
میکرو پلاستیکها، ذرات ریز پلاستیک با قطر کمتر از پنج میلیمتر هستند. بعضی از آنها از قطر یک تار مو نیز نازکترند. میکروپلاستیکها ممکن است به صورت یک محصول مستقل تولید شوند و یا به صورت ناخواسته به وجود آیند.
میکروپلاستیک‌هایی که به صورت هدفدار تولید می‌شوند، به‌عنوان مواد تشکیل دهنده برخی از محصولات بهداشتی و شوینده مورد استفاده قرار می‌گیرند. به این دسته از میکرو پلاستیکها میکروبید گفته می‌شود و در تولید شامپوها، خمیر دندان‌ها، وسایل آرایشی و کِرِم‌های لایه بردار از آنها استفاده می‌شود.
میکرو پلاستیک‌هایی که به صورت ناخواسته تولید می‌شوند از قطعات پلاستیکی بزرگی که در معرض باد، آب، نور خورشید یا امواج فرسوده شده‌اند، جدا می‌شوند. برای مثال ذرات بسیار ریز پلاستیک که در آب بطری‌های پلاستیکی معلق می‌گردند، تکه‌های جدا شده از کیسه‌های پلاستیکی که هر روز در جهان دور ریخته می‌شوند و رشته‌های نازک پلاستیک جدا شده ازالیاف لباس‌ها در ماشین‌های لباسشویی، از جمله این میکرو پلاستیکها هستند. آنها می‌توانند به آسانی ذخایر آب و خاک زمین را آلوده کنند. همچنین بسیاری از آنها به علت سبک و ریز بودن در هوا معلق می مانند و منتشر می‌شوند.
میکروپلاستیکها چگونه به بدن ما راه می‌یابند؟
۸۰ تا ۹۰ درصد میکرو پلاستیکها از طریق فاضلاب‌ها به آب‌ها و خاک‌های زمین راه می‌یابند. تحقیقات نشان می‌دهد، در بدن زوپلانکتون‌ها که جانداران ریز دریاها هستند و اولین حلقه زنجیره غذایی ماهی‌ها را تشکیل می‌دهند آثار میکرو پلاستیکها پیدا شده است. بنابراین قطعات ریز پلاستیک به آسانی در بدن موجودات مختلفی که در دریاها غذای یکدیگر هستند منتقل می‌شود. آبزیان یکی از منابع غذایی اصلی بشر هستند و از همین طریق ذرات ریز پلاستیک به بدن انسان‌ها نیز راه می‌یابند.
منابع آب‌های شیرین نیز از طریق فاضلاب‌ها به میکروپلاستیکها آلوده می‌شوند. آزمایش‌های مختلف وجود ذرات میکروپلاستیک در آب‌های لوله کشی شده به منازل را به اثبات رسانده است.
همچنین میکروپلاستیکها می‌توانند به صورت ذرات ریز از بدنه ظرف‌های پلاستیکی بسته بندی جدا شوند، در مایع موجود درظرف معلق گردند و در هنگام نوشیدن وارد بدن انسان‌ها گردند.
میکروپلاستیکها چطور بر سلامت ما اثر می‌گذارند؟
رشته‌های پلیمری پلاستیکها اساسا بزرگتر از آن هستند که قابل جذب توسط بدن باشند. تا کنون تصور بر این بوده است که این قطعات ریز بدون تغییر از دستگاه گوارش عبور می‌کنند و دفع می‌گردند، ولی مطالعاتی در حال انجام است که اثرات سو حضور میکروپلاستیکها در بدن انسان را بررسی می‌کنند.
شکسته شدن رشته‌های پلیمری میکرو پلاستیکها میتواند باعث آزاد شدن مواد سمی شود که کارکرد غدد درون‌ریز را مختل می‌کنند و بر رشد، متابولیسم و باروری موجودات زنده تاثیر منفی می‌گذارند. برخی از این مواد سمی سرطان‌زا هستند. همچنین در شرایط مختلف، میکروپلاستیکها موجود در اندام‌های زنده می‌توانند بستر مناسبی برای جذب و رشد باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا باشند.
هنوز تحقیقات بسیاری مورد نیاز است تا دریابیم، میزان انتشار میکروپلاستیکها در محیط‌های مختلف چقدر است و آلودگی ناشی از آنها تا چه میزان میتواند گسترش یابد. همچنین لازم است مطالعات بیشتری در مورد میزان مسمویت حاصل از آلودگی میکروپلاستیکها صورت پذیرد. در نهایت اصلی‌ترین پرسشی که تحقیقات آتی در پی روشن کردن آن است، این خواهد بود که انسان‌ها تا چه میزان در مقابل خطرات ناشی از میکرو پلاستیکها آسیب‌پذیر هستند.
واکنش دولت‌ها در مقابل این پدیده چه بوده است؟
به خاطر سهم چشمگیرمیکرو پلاستیکها در آلودگیهای محیط زیستی، دولت کانادا در سال ۲۰۱۷ میکروبیدها را در فهرست مواد سمی قرارداده است و از جولای ۲۰۱۸ استفاده از ژلهای شستشو، خمیردندانها و لایه بردارهای پوست که حاوی میکروبیدها هستند در کانادا ممنوع شده است. همچنین در ایالت‌های مختلف کانادا برنامه‌های گوناگونی برای کاهش مصرف بطری‌های آب پلاستیکی در جریان است.
کشور فرانسه از سال ۲۰۱۸ توزیع محصولات شستشوی صورت که حاوی میکروبید هستند را ممنوع کرده است .تعدادی از تولید کنندگان محصولات بهداشتی در اروپا، به صورت داوطلبانه میکروبیدهای محصولات خود را با مینرالهای طبیعی و نمک‌ها جایگزین کرده اند.
همچنین در آمریکا از سال ۲۰۱۵ از تولید، بسته بندی و توزیع محصولات آرایشی حاوی میکروبیدها جلوگیری می‌شود.
در کنار این قوانین و محدودیت‌ها، تحقیقات مختلفی برای ارتقا روشهای تصفیه فاضلاب، جداسازی میکروپلاستیکها و جلوگیری از ورود آنها به آب‌های سطحی، ایجاد تکنولوژی‌های جدید مربوط به جمع‌آوری، بازیافت و استفاده مجدد از میکرو پلاستیکها و بهینه کردن نظارت بر پسماند در چرخه عمر میکروبیدها در جریان است.
پلاستیک، یکی از ابزارهای بشر برای یک زندگی راحت‌تر بوده است ولی حالا این ماده مقاوم که برای تجزیه بعضی از انواع آن هزار سال زمان لازم است، به بدن انسان نیز رخنه کرده است. زندگی امروزه ما به پلاستیک و فراورده‌های آن بسیار وابسته است. با این حال هر روز زنگ خطر جدیدی از آثار منفی پلاستیک بر جنبه‌های مختلف حیات بر ما آشکار می‌شود. سویه دیگر ماجرا این است که این هشدارها میتواند آگاهی و عزم ما را برای کاهش زباله‌های پلاستیکی و محصولاتی که دارای میکرو بید هستند، ارتقا دهد و محیط زیست ما را از خطرات آتی این دست پخت انسان محافظت نماید.
