توسعه برمبنای شادی ملی، اثر بزرگ کشوری کوچک برای پاک کردن رد پای کربن

موضوع گرمایش زمین و گازهای گلخانه‌ای سایه سیاهی بر روی چشم انداز آینده در حوزه محیط زیست، اقتصاد وسیاست افکنده است. کشور های جهان در سال 2015 طی توافقنامه پاریس هم‌پیمان شدند که میزان تولید گاز گلخانه‌ای را کاهش دهند؛ ولی هنوز موفقیت چشمگیری در این خصوص به دست نیاورده اند. ایالات متحده چشم بر هشدارهای نگران کننده افزایش دمای زمین بسته است و بعد از سه سال از این توافنامه خارج شده است و چشم‌انداز پیش رو چندان امیدوار کننده نیست.

براساس گزارشی که در سال 2010 منتشر شد، کانادا در میان 17 کشور توسعه یافته جهان بعد از استرالیا و آمریکا بزرگترین تولید کننده دی‌اکسیدکربن بود. بر اساس این گزارش به ازای هر شهروند کانادایی 3/20 تن کربن در سال وارد جو زمین می‌شد که بسیار بالاتر از میانگین این 17 کشور(5/12 تن در سال) است. صنعت تولید نفت و گاز و حمل و نقل مهم‌ترین عاملان تولید دی‌اکسید کربن در کانادا هستند.

با اینکه در طرح سبزتر کردن دولت کانادا، تمام تلاش‌ها بر کاهش میزان دی‌اکسید‌کربن متمرکز است ولی همچنان میزان تولید این گاز در کانادا با اهداف دولت فاصله زیادی دارد. آمارها نشان می‌دهد که کاهش کوچکی که در سال 2016 رخ داده است نیز چندان چشمگیر نبوده است.

در‌حالی‌که همه کشورهای جهان درتلاشند که روش‌هایی را اجرایی کنند که در کنارحفظ روند توسعه‌شان، میزان دی‌اکسیدکربن خود را نیز بر اساس توافق پاریس کم کنند، کشور کوچکی در آسیای جنوبی مدل بسیار متفاوتی را عملیاتی کرده است که آن را تبدیل به سبزترین کشور جهان با تولید منفی دی‌اکسید‌کربن نموده است.

بوتان الگویی برای جهان

در کناردامنه شرقی کوه‌های هیمالیا جایی میان دو کشور کُهن و پرجمعیت هند و چین، کشوری به نام بوتان وجود دارد که روش حکمرانی‌اش جهان را شگفت زده کرده است. بوتان از زمانی که مدل توسعه کشورش را به جای GDP تولید ناخالص داخلی (Gross Domestic Product) ، با معیار جدیدی به نام GNH شادی ناخالص ملی (Gross National Happiness) اندازه‌گیری می‌کند توانسته است که یک امر به ظاهر ناممکن را ممکن گرداند.

ارزش پولی مجموع کالاها و خدمات نهایی تولید شده در داخل یک کشور در یک سال مشخص، GDP نام دارد. این معیار در نیمه دوم قرن هفده توسط William Petty ابداع شد و پس از تغییراتی از سال 1944 اصلی ترین معیار اندازه گیری پیشرفت اقتصادی یک کشور گردید. همچنین از سال 1991 این عدد در آمریکا و سپس در اکثر قریب به اتفاق کشورها به عنوان معیار توسعه ملی و پیشرفت در جهان پذیرفته شد و شاخص مقایسه موفقیت کشورها قرار گرفت.

گراف مربوط به آمار تولید دی اکسید کربن کانادا

GDP همانطور که از تعریفش پیداست، با تولید هر چه بیشتر رابطه مستقیم دارد. برای تولید هر چه بیشتر نیاز به مصرف هر چه بیشتر هست. با افزایش تولید و مصرف، منابع طبیعی محدود جهان نیز با سرعت بیشتر و در مقادیر بالاتری مصرف می‌گردند، سوخت بیشتری برای به حرکت درآوردن فرآیندهای تولیدی و حمل و نقل می‌سوزد و روز به روز بر میزان دی‌اکسیدکربن جهان اضافه می‌شود. این خواست نامحدود برای توسعه بر مبنای تولید، در سیاره ای که منابع، فضا و هوایش محدود است جامعه انسانی را به مساله بسیار پیچیده‌ای به نام تغییرات اقلیم مبتلا کرده است. اما درمیان این ناچاری جهانی، کشور بوتان برای توسعه راه دیگری یافته است.

بوتان چگونه تغییر را آغاز نمود؟

Jigme Singye Wangchuck ، آخرین پادشاه کشور بوتان، در سال 1972 در سن شانزده سالگی بعد از مرگ پدر، تاجگذاری کرد. او وقتی می‌خواست فلسفه‌ای برای حکمرانی خود بیافریند، با بررسی روند پیشرفت کشورها به این نتیجه رسید که توسعه بر مبنای تولید، علاوه بر آسیب شدیدی که به محیط زیست و فرهنگ یک منطقه وارد می‌کند، فقط برای تعداد کمی از مردم رفاه به ارمغان می‌آورد و در عوض انسان‌های بسیاری را به حاشیه می‌راند و به کام فقر و عدم رضایت از زندگی می‌کشاند. بنابراین تصمیم گرفت که اساس حکومتش را بر معیاری استوار کند که بتواند توسعه کشورش را با میزان شادی شهروندانش اندازه‌گیری نماید.

Bhutan. Photo via Let’s Travel Somewhere.

پادشاه جوان معتقد بود که باید میزان درآمد ملی با میزان بهروزی روانی شهروندان برابری کند. در واقع درآمدی که باعث افزایش شادی نشود بیهوده خواهد بود. بنابراین ثروتی که در یک کشور تولید می‌شود باید توسط حکمرانان، برای سلامتی، آموزش و افزایش استانداردهای زندگی شهروندان مصرف شود؛ چرا که مردمی که سالم هستند، برای آینده خود برنامه روشنی دارند، امنیت را تجربه می کنند، درآمد مناسب دارند، سرپناه دارند و از زمانشان به خوبی استفاده می‌کنند، شاد خواهند زیست. همچنین مردمی که فرصت مناسبی برای بودن با یکدیگر و سهیم شدن تجربیاتشان دارند، در قعالیتهای فرهنگی مشارکت می‌کنند و مراسم باستانی و مذهبی‌اشان را برگزار می‌کنند، احساس تعلق اجتماعی بالاتری نسبت به کشورشان خواهند داشت. برآورده شدن این موارد باعث خواهد شد که شهروندان یک کشور، بدون آنکه زیر کوهی از تکنولوژیهای رنگارنگ دفن گردند، خوشبختی بیشتری را تجربه کنند.

از آنجا که پادشاه بوتان در توسعه مفهوم شادی ملی به این نتیجه رسیده بود که زندگی ساده زیستانه و غیر مصرفی، شادی را به همراه خواهد داشت در سال 2006 زندگی پر زرق و برق پادشاهی را کنار گذاشت، خود را بازنشسته اعلام کرد و قدرت را به مردم سپرد. در سال 2008 اولین انتخابات بوتان برگزار شد و نظام جدید پارلمانی بوتان آغاز به کار کرد. حکومت تازه تاسیس از همان ابتدا قول داد که کشورش را به یک منطقه کربن خنثی تبدیل کند و بر پایه توسعه پایدار و حکمرانی خوب پیش رود.

در کشور بوتان چه می‌گذرد؟

برخلاف GDP که بر تولید و درآمد بیشتر استوار است، در توسعه بر مبنای GNH شادی و بهروزی شهروندان معیار عمل است. در این مدل از توسعه، آموزش و درمان کاملا رایگان است و هزینه آن با گسترش سبک ساده زیستی، احیای سنت‌های بومی و مدیریت صرفه جویانه منابع طبیعی تأمین می‌شود. شهروندان بوتان به لباس محلی، مراسم بومی و به محیط طبیعی زیست‌ خود تعلق و توجه بسیاری دارند.

در سال 2009 در کنفرانس کپنهاک در میان غوغای کشورها برای متهم جلوه دادن یکدیگر در موضوع گازهای گلخانه‌ای، اولین کشوری که اعلام آمادگی کرد تا دی‌اکسید‌کربن خود را کاهش دهد، بوتان بود. آن‌ها طی یک برنامه ملی زباله های موجود در فضاهای طبیعی کشورشان را جمع‌آوری کردند. برنامه ملی بعدی مردم بوتان گسترش فضای سبز بوسیله درختکاری عمومی بود. آن‌ها تعهد کرده بودند که حداقل 60 درصد از زمین کشورشان را جنگل‌کاری کنند.

برنامه حفاظت از منابع طبیعی در ابتدای راه نیاز به هزینه بالایی داشت. به همین منظور دولت بوتان برنامه جذب سرمایه گذاری 15 ساله با نام Bhutan For Life را پیش برد تا بتواند زیرساختهای حفاظت از محیط زیست خود را تکمیل نماید.
در حال حاضر 71 درصد از مساحت کشور بوتان جنگل است. شهروندان بوتان پارک‌ها و مناطق حفاظت شده جنگلی‌شان را از شکار، معدن‌کاری و آلوده شدن محافظت می‌کنند . این سرزمین‌های جنگلی توسط راهروهایی سبز به یکدیگر متصل هستند تا گونه‌های حیوانی در امنیت بتوانند در تمام نقاط اقلیمی کشورشان تردد کنند. آنها با داشتن پنج میلیون هکتار مساحت جنگلی یکی از ده کشور برتر در تنوع زیستی هستند.

تسهیلات دولت سبز بوتان

در حال حاضر مردم کشور بوتان از الکتریسیته رایگانی بهره می‌برند که از طریق نیروی آب بدست می‌آید. الکتریسیته رایگان از سوزاندن چوب به عنوان سوخت جلوگیری می‌کند. همچنین الکتریسیته تولید شده از انرژی پاک به کشورهای چین و هند نیز صادر می‌شود و در صرفه جویی سوخت‌های فسیلی و کاهش دی‌اکسیدکربن در این کشورها نیز نقش ایفا می‌کند.
شهروندان کشور بوتان برای استفاده از اتومبیل‌های الکتریکی از تسهیلات دولتی بهره مند می‌شوند و با این کار مصرف سوخت‌های فسیلی و گازهای گلخانه ای را کاهش می‌دهند.

همچنین در جهت کاهش حرارت حاصل از سیستم‌های روشنایی، استفاده از لامپهای ال ای دی شامل یارانه‌های دولتی می‌شود. این لامپها بهره‌وری بالاتری نسبت به لامپهای معمولی و فلوروسنت دارند و میزان بسیار کمتری از الکتریسیته در آنها تبدیل به حرارت می‌شود.

امروزه کشور بوتان نه‌تنها به تعهد خود بر مبنای توافقنامه‌های کپنهاک و پاریس برای کاهش گاز دی‌اکسید کربن عمل نموده است بلکه با حذف دی‌اکسید کربن سه برابر بیش از تولید آن، اولین کشور کربن منفی و سبزترین کشور جهان است. کشور کوچک بوتان با تمام تلاشی که برای هماهنگی با طبیعت کرده است، از طریق سیل‌های حاصل از آب شدن یخچال‌های طبیعی کوههای هیمالیا، قربانی تغییرات اقلیم است. به همین علت کشور بوتان سعی دارد تا توجه جهان را به تغییر دیدگاه در مورد توسعه جلب کند.

کار ارزشمند کشور بوتان آن است که مثال نقضی برای تمام ادعاهایی است که می‌گویند تغییر نظام اقتصادی و تولید محور جهان امکان پذیر نیست. این کشور با گذشتن از مرحله مذاکرات و توافقنامه‌هایی که در مرحله حرف مانده‌اند، دست به کار شده است و الگوی شگفت انگیزی را به مردم جهان هدیه کرده است. الگویی که می‌تواند روزنه امیدی برای حفظ محیط زیست برای نسل‌های آینده باشد.