مهرنوش اردلان یکتا
«کلسترول بالا» یکی از شناخته شده‌ترین مشکلات آزمایشگاهی است که افراد در برگه آزمایش خود با آن مواجه‌‌اند. ولی آیا به اندازه‌ای که با نام آن آشنا هستند به خطرات و راه‌های درمان و یا پیشگیری آن هم واقفند؟ این پرسشی است که در این مطلب سعی شده است، پاسخ داده شود.
کلسترول ماده‌ای مومی شکل است که در چربی داخل خون یافت می‌شود. بدن برای ادامه حیات به این ماده نیاز دارد و با استفاده از آن هورمون‌هایی مانند تستوسترون یا استروژن را می‌سازد. این ماده در ساختار غِشای سلولی و ویتامین D نیز وجود دارد. در حدود ۸۰ درصد کلسترول بدن توسط کبد ساخته می‌شود و بقیه از طریق مصرف غذاهای حیوانی و لبنیات به بدن وارد می‌شود.
کلسترول در خون با اتصال به پروتئین حرکت می‌کند و به این ترکیب لیپوپروتئین گفته می‌شود. بسته به پروتئینی که کلسترول را در خون حمل می‌کند، کلسترول به دو دسته LDL «لیپوپروتئین با تراکم کم» یا «چربی خون بد» و HDL «لیپوپروتئین با تراکم بالا» یا «چربی خون خوب» تقسیم‌بندی می‌شود. LDL از طریق خون به عروق می‌رسد و در دیواره آن‌ها رسوب و عروق را باریک و سخت می‌کند، در حالی‌که HDL کلسترول اضافی را جمع کرده و به کبد بر‌می‌گرداند.
نشانه کلسترول بالا
کلسترول بالا هیچ‌گونه علائمی ندارد و تنها با انجام آزمایش خون می‌توان به بالا بودن کلسترول پی برد.
چرا کلسترول بالا خطرناک است؟
همان‌طور که گفته شد، LDL بالا تمایل به رسوب در دیواره عروق و باریک کردن رگ‌ها دارد که این امر چنانچه در یکی از عروق مغزی اتفاق بیفتد و خون‌رسانی به قسمتی از مغز را مسدود کند، منجر به سکته مغزی و اگر در قلب اتفاق افتد منجر به سکته قلبی می‌شود.
باید به این نکته توجه داشت که بعضی از علل «کلسترول بالا» مانند ژنتیک از کنترل خارج هستند، ولی علل دیگری مانند سبک زندگی غیرفعال، چاقی و یا رژیم غذایی غیر سالم عواملی هستند که قابل کنترل و اصلاح هستند.
عوامل خطر کلسترول بالا
عواملی که ممکن است کلسترول بد خون را افزایش دهند:
رژیم غذایی غیر سالم: خوردن چربی‌های اشباع شده و چربی ترانس که در محصولات حیوانی و یا بعضی از بیسکویت‌ها یا کلوچه‌های صنعتی وجود دارد می‌تواند کلسترول خون را بالا ببرد.
چاقی: داشتن BMI ۳۰ و بالاتر و یا دور کمر ۱۰۲ سانتی‌متر و بالاتر در آقایان و ۸۹ سانتی‌متر یا بالاتر در خانم‌ها، آن‌ها را مستعد داشتن کلسترول بالا می‌کند.
نداشتن فعالیت: ورزش و فعالیت بدنی به بالا رفتن میزان چربی خوب خون کمک می‌کند.
سیگار: سیگار کشیدن به دیواره عروق خونی آسیب می‌‌رساند و رگ را برای رسوب چربی بر روی دیواره مستعدتر می‌کند.
سیگار همچنین میزانHDL خون را پایین می‌آورد.
دیابت: قند بالای خون به لایه داخلی شریان‌های بدن آسیب وارد می‌کند و باعث بالا رفتنLDL و پایین رفتنHDL خون می‌شود.
چه کسانی و در چه زمانی باید کلسترول خون را چک کنند؟
انجام آزمایش برای تشخیص کلسترول بالا برای افراد زیر توصیه می‌شود:
تمامی مردان بالای ۴۰ سال؛
تمامی زنان بالای ۵۰ سال یا زنان یائسه شده؛
افراد دیابتی؛
افراد مبتلا به فشارخون بالا؛
افراد با سابقه مصرف سیگار؛
افراد با چربی بالای دور شکمی؛
سابقه خانوادگی از بیماری قلبی یا سکته مغزی زودهنگام؛
شواهدی از بیماری‌های عروقی.
درمان
با توجه به میزان کلسترول خون و عوامل خطری که وجود دارد، پزشک در مورد درمان و این که نیاز به مصرف داروی کاهنده کلسترول وجود دارد یا نه، تصمیم‌گیری می‌کند. اما تغییر سبک زندگی به نوع پرتحرک به همراه ورزش منظم، کاهش وزن به میزان معقول و استفاده از غذاهای سالم، روش‌های کلی است که هم به درمان و هم به پیشگیری می‌تواند کمک کند.
غذاهایی برای سلامت قلب و عروق
اجتناب از منابع غذایی غنی از چربی اشباع مانند گوشت قرمز، محصولات گوشتی فرآوری شده و محصولات لبنی پرچرب و زرده تخم مرغ. البته مطالعات اخیر در مورد مصرف لبنیات بدون چربی و زرده تخم مرغ تناقضاتی یافته‌اند؛ اما فعلا توصیه می‌شود بیشتر از ۷ عدد زرده تخم مرغ در هفته در صورت چربی خون بالا استفاده نشود.
استفاده از روغن‌های سالم‌تر مانند روغن زیتون و یا روغن کانولا و یا مصرف آووکادو، بادام، گردو و پی‌کان که منابع چربی‌های سالم هستند.
پرهیز از مصرف چربی‌های ترانس. تمام مواد غذایی که در قسمت مواد تشکیل دهنده، عبارت “Partially Hydrogenated Oils” را ذکر کرده باشند، شامل چربی ترانس هستند.
از مواد غذایی که از «کل دانه غلات» یا «شبه غلات» تهیه شده‌اند، مانند نان سبوس‌دار و برنج قهوه‌ای استفاده کنید. مصرف جوی دو سر و سبوس جو نیز بسیار مفید است.
مصرف میوه و سبزی فراوان و کاهش اسنک‌های صنعتی.
در نوشیدن الکل اعتدال را رعایت کنید.
استفاده بیشتراز ماهی در زنجیره غذایی نسبت به گوشت قرمز و مرغ.
دو اصل داشتن فعالیت مناسب و تغذیه سالم، دو رکن اصلی سلامت عمومی بدن است که توجه به آن می‌تواند داشتن زندگی سالم و با کیفیت را تضمین کند.
این مقاله در شماره بیست‌وششم مجله «مداد» منتشر شده است.
