هفت شب، هفت آسمان

از شنبه ۱۵ تا یکشنبه ۲۳ نوامبر ۲۰۲۵

آبان رو به پایان است و آسمان شب یکی از زیباترین فصل‌های سال را آغاز می‌کند: فصلی که در آن شکارچی آسمانی، سه‌گانهٔ افسانه‌ای «جبار–سِیریوس–شِعرای شامی»، و در نهایت بارش شهابی اسدی، همه با هم پرده‌های شب را روشن می‌کنند.

در سپیده‌دم‌ها نیز صحنه‌ای کم‌نظیر در راه است: ماه هلالی نازک، سپیکا، و زهره سه‌گانه‌ای شاعرانه را درست بر لبهٔ روشن شدن آسمان می‌سازند.

و اگر بخت با شما یار باشد — و تلسکوپی بزرگ داشته باشید — شاید بتوانید کم‌نورترین مهمان این هفته را هم ببینید: دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای 3I/ATLAS که همچنان در ژرفای سپیده‌دمی جنوب‌خاوری، خود را برای نخستین رصدهای جدی آماده می‌کند.

🌙 شنبه ۱۵ نوامبر — بازگشت شکارچی

از حوالی ساعت ۸ یا ۹ شب، بسته به محل زندگی‌تان، جبار (Orion) از افق خاور بالا می‌آید؛ همان شکارچی افسانه‌ای زمستان که با کمربند سه‌ستاره‌اش هزاران سال است الهام‌بخش داستان‌هاست.

بالای جبار، دِبران سرخ‌فام می‌درخشد و بالای آن، خوشهٔ آبی‌رنگ و تردِ پروین (پلئیادس) که به اندازهٔ نوک انگشت در فاصلهٔ دست دیده می‌شود.

دورتر از این دو، در سمت چپ، کاپلا چون فانوسی طلایی درخشان است.

با بالا آمدن جبار، مشتری نیز از شمال‌خاور برمی‌خیزد و سراسر شب را تا سپیده‌دم روشن می‌‌کند.

و سپس، حوالی ۱۰ یا ۱۱ شب، شِعرای یمانی (سیریوس) — دومین نقطهٔ پرنور آسمان — از زیر پای جبار سر می‌زند؛ درست همیشه دو ساعت بعد از او.

اگر سپیده‌دم را هم بمانید، هلال ظریف ماه و سپس طلوع زهره شما را بدرقه خواهند کرد.

☄️ یکشنبه ۱۶ نوامبر — اوج بارش اسدی

بامداد دوشنبه، بارش شهابی اَسَدی (Leonids) به اوج می‌رسد؛ بارشی که هر ساله خاطرهٔ «طوفان‌های شهابی» قرن نوزدهم را زنده می‌کند، هرچند امسال انتظار نمایش متوسط می‌رود: شاید ۱۰ تا ۱۵ شهاب در ساعت، اگر آسمان تاریک و شفاف باشد.

در همین زمان، بارش‌های آرام ثور شمالی و جنوبی نیز ادامه دارند؛ بارش‌هایی کم‌تعداد ولی گاه با آذرگوی‌هایی شگفت‌انگیز.

با نزدیک شدن سپیده‌دم، هلال باریک ماه در نزدیکی سپیکا می‌درخشد و زهره کمی پایین‌تر و چپ آن طلوع می‌کند — ترکیبی که تنها در چند دقیقهٔ پیش از روشن شدن کامل آسمان دیده می‌شود.

♓ دوشنبه ۱۷ نوامبر — مربع بزرگ برفراز زحل

با فرا رسیدن شب، مربع بزرگ پگاسوس تقریباً صاف و افقی، در اوج آسمان جنوب می‌درخشد و زحل درست زیر آن قرار گرفته است.

برای یافتن مسیرها، ضلع غربی مربع به‌سمت پایین به فُمَلحوت می‌رسد و ضلع شرقی به بتا نهنگ. امسال زحل تقریباً میان این دو مسیر می‌درخشد.

اگر افق جنوب شما تاریک و باز باشد و در عرض شمالی خیلی بالا نباشید، می‌توانید فینیکس (ققنوس) را نیز بیابید:

ستارهٔ انکا (Alpha Phoenicis)، گوشهٔ سومِ مثلثی خیالی میان فُمَلحوت و بتا نهنگ است.

⭐ سه‌شنبه ۱۸ نوامبر — دو سوی آسمان

هرگاه فُمَلحوت دقیقاً در جنوب قرار بگیرد (حدود ساعت ۷ عصر)، ملاقهٔ دب‌اکبر در شمال همچون میله‌ای عمودی درست زیر ستارهٔ قطبی ایستاده است — تعادلی زیبا میان دو سوی آسمان.

در همان زمان، نخستین ستاره‌های جبار دوباره سر می‌زنند: از بلاتریکس گرفته تا سه ستارهٔ کمربند و سپس ریگل.

🌑 پنج‌شنبه ۲۰ نوامبر — شبِ ماه نو و خوشهٔ پنهان

در غرب آسمان، قو (Cygnus) در ارتفاع بالا می‌درخشد. میان بال‌های این پرندهٔ راه شیری، خوشهٔ باز M39 پنهان شده است؛ خوشه‌ای ۴٫۶ قدر، ۹ درجه شمال‌خاور دنِب.

امشب همچنین ماه نو است — آسمانی ناب و تاریک برای هر رصدگری که مشتاق اعماق آسمان باشد.

💫 جمعه ۲۱ نوامبر — ترازِ جبار و بازی دوگانه‌ها

جبار حوالی ساعت ۸ شب طلوع می‌کند. این‌که بِتِلجوز (ابط الجوزا) یا ریگل (رجل الجبار) هنگام طلوع بالاتر باشند، به عرض جغرافیایی شما بستگی دارد:

شمال‌تر از ۳۳ درجه: بتلجوز بالاتر است.

جنوب‌تر: ریگل.

اما در ادامهٔ شب همیشه بتلجوز جایگاه بالاتر را می‌گیرد.

در باختر آسمان، وگا همچنان درخشان‌ترین ستاره است. در کنار آن، صورت فلکی چنگ (Lyra) قرار دارد با سه جفت‌ستارهٔ دیدنی:

اپسیلون لیرا — دوگانهٔ معروف «دبل‌دبل»

زتای لایرا — دوگانهٔ فشرده‌تر

دلتا لایرا — جفتی نارنجی‌ـ‌آبی

و درست میان گاما و بتا لایرا، سحابی حلقه‌ای (Ring Nebula) — یکی از زیباترین مرگ‌های ستاره‌ای آسمان و یکی از شناخته شده ترین سحابی های سیاره خودنمایی می کند.

🌟 شنبه ۲۲ نوامبر — پیش‌درآمد زمستان

سه‌گانهٔ پاییزی در شرق کامل می‌شود:

کاپلا بالا

پروین زیر آن

دبران پایین‌تر

و سپس با گذشت زمان، جبار نیز از افق بالا می‌آید.

در همین شب‌هاست که باید چشم به پایین‌ترین بخشِ شمال‌خاور دوخت تا مشتری را در حال طلوع دید.

✨ یکشنبه ۲۳ نوامبر — چرخش ملاقه و زمان‌سنج آسمانی

دب‌اکبر در این زمان سال به‌آرامی کاسهٔ ملاقه را پایین می‌آورد.

در حدود ساعت ۱۰ یا ۱۱ شب، کوکَب (Kochab) — لبهٔ کاسه — درست زیر قطبی قرار می‌گیرد؛ فاصله‌ای ۱۶ درجه‌ای، تقریباً یک‌ونیم مشت.

🪐 چشم‌انداز سیاره‌ها

عطارد و مریخ: هر دو در نور خورشید گم شده‌اند.

زهره: با قدر −۳٫۹ در سپیده‌دم می‌درخشد، اما هر روز کمی دیرتر و پایین‌تر طلوع می‌کند.

مشتری: (قدر −۲٫۴، در دوپیکر) حوالی ۸ تا ۹ شب بالا می‌آید و تا سپیده‌دم در شرق و سپس جنوب‌خاور می‌درخشد. در کنار آن، کاستور و پولوکس درخشان‌اند.

زحل: در مرز دلو و حوت، هنوز در ابتدای شب پرنورترین جرم جنوب‌خاور است. حلقه‌هایش به نازک‌ترین حالت در ۱۵ سال اخیر رسیده‌اند — تقریباً به صورت «سوزنی کمرنگ» دیده می‌شوند. منظره‌ای نادر و ارزشمند برای تلسکوپ‌ها.

اورانوس: ۴ درجه پایین‌تر از پروین، نقطه‌ای آبی‌رنگ و ظریف. چهار قمر بزرگش را می‌توان با تلسکوپ‌های متوسط دید.

نپتون: نزدیک زحل — نقطه‌ای کوچک و آبی‌رنگ با قدر ۷٫۸.