پوریا ناظمی
پلیکان سفید آمریکایی (Pelecanus erythrorhynchos) پرنده‌ای باشکوه و چشمگیر است که آسمان‌ها و تالاب‌های آمریکای شمالی را مزین می‌کند. این گونه با بال‌های بسیار گسترده، منقار خاص، و رفتارهای اجتماعی منحصر‌به‌فرد، هم در اکوسیستم‌های طبیعی و هم در داستان‌های فرهنگی جوامع انسانی نقش مهمی ایفا کرده است.
پلیکان سفید آمریکایی یکی از بزرگ‌ترین پرندگان مهاجر در آمریکای شمالی است. طول بدن این پرنده بین ۱۳۰ تا ۱۸۰ سانتی‌متر و فاصله دو سر بال آن بین ۲۴۰ تا ۳۰۰ سانتی‌متر است. وزن بالغ‌ها بین ۴.۵ تا ۹ کیلوگرم متغیر است. پرهای آن به‌طور عمده سفیدرنگ‌اند، اما پرهای اولیه و ثانویه‌ی سیاه‌رنگ آن‌ها در هنگام پرواز، تضاد خیره‌کننده‌ای ایجاد می‌کنند. این پرنده دارای منقاری بسیار بلند و نارنجی‌رنگ است که در زیر آن کیسه‌ای بزرگ به نام «کیسه گلویی» (gular pouch) قرار دارد. این کیسه می‌تواند تا ۱۱ لیتر آب را در خود نگه دارد و عملکردی چندگانه دارد: هم برای صید ماهی، و هم به عنوان ابزار خنک‌کننده برای تنظیم دمای بدن پرنده.
در فصل زادآوری، نرها ساختار عجیبی به نام «پلاک برآمده» یا horn روی منقار خود تشکیل می‌دهند — صفحه‌ای استخوانی و قابل مشاهده که در نمایش‌های خواستگاری کاربرد دارد و پس از پایان فصل جفت‌گیری می‌افتد. این ساختار منحصراً در نرها ایجاد می‌شود و یکی از ویژگی‌های شناسایی فصل تولیدمثل در این گونه است.
طول عمر و تولیدمثل
پلیکان‌های سفید آمریکایی در طبیعت معمولاً بین ۱۵ تا ۲۵ سال عمر می‌کنند، ولی در شرایط ایده‌آل و در اسارت ممکن است به ۳۰ سال یا بیشتر نیز برسند. آن‌ها معمولاً از ماه آوریل تا ژوئن، در کلونی‌های بزرگ و غالباً دور از دسترس انسان‌ها (نظیر جزایر تالابی و دریاچه‌ای) لانه‌سازی می‌کنند. ماده‌ها بین ۱ تا ۳ تخم (معمولاً ۲) می‌گذارند و هر دو والد به تناوب تخم‌ها را تا ۳۲ روز گرم می‌کنند. جوجه‌ها هنگام تولد فاقد پر و کاملاً وابسته‌اند. در سن ۹ تا ۱۰ هفتگی پر می‌گیرند و شروع به تمرین پرواز می‌کنند.
رژیم غذایی و رفتار تغذیه
رژیم غذایی پلیکان سفید شامل انواع ماهی‌ها (مانند کپور، سوف، و گربه‌ماهی)، دوزیستان، سخت‌پوستان و گاه پرندگان کوچک‌تر است. آن‌ها به صورت گروهی شکار می‌کنند: دایره‌وار شنا کرده و با ایجاد هم‌افزایی، ماهی‌ها را به سوی آب‌های کم‌عمق سوق می‌دهند. هر پلیکان ممکن است روزانه تا ۱.۸ کیلوگرم غذا مصرف کند. برخلاف پلیکان قهوه‌ای، پلیکان سفید شیرجه نمی‌زند، بلکه با استفاده از منقار خود از سطح آب شکار می‌کند.
بدن سبک پلیکان سفید، به آن امکان پرواز در ارتفاعی تا ۳۰۰۰ متری را می‌دهد. بال‌زدن‌های کند اما قدرتمند آن، پروازی بی‌صدا و مسلط به همراه دارد. گروه‌هایی از آن‌ها در آسمان به‌صورت V شکل یا ردیفی پرواز می‌کنند.
الگوهای مهاجرت
پلیکان‌های سفید آمریکایی از مهاجران بلندمسیر هستند. آن‌ها در تابستان در بخش‌های شمالی آمریکای شمالی، از جمله کانادا، زادآوری می‌کنند و با شروع سرمای پاییز به سوی جنوب ایالات متحده، مکزیک و گاه تا آمریکای مرکزی مهاجرت می‌کنند. مناطق اصلی زمستان‌گذرانی شامل خلیج مکزیک، بخش‌هایی از کالیفرنیا، فلوریدا، و کاستاریکا است.
در کانادا، پلیکان سفید در استان‌های آلبرتا، ساسکاچوان، مانیتوبا، و برخی نواحی بریتیش کلمبیا و انتاریو مشاهده می‌شود. دریاچه‌هایی چون «پریمروز» در آلبرتا و «لست مونتین» در ساسکاچوان از مراکز اصلی زادآوری این پرنده هستند. حضور آن‌ها در پارک‌های ملی نظیر Riding Mountain و Prince Albert از نشانه‌های موفقیت برنامه‌های حفاظتی است.
وضعیت حفاظتی
پلیکان سفید آمریکایی در حال حاضر تحت قانون فدرال «حفاظت از پرندگان مهاجر» (۱۹۹۴) محافظت می‌شود، اما در لیست گونه‌های در معرض خطر کانادا قرار ندارد. تهدیدهای عمده شامل از بین رفتن تالاب‌ها، تخریب زیستگاه، آلودگی‌های نفتی و مزاحمت انسانی در دوره تولیدمثل هستند. تلاش‌های استانی برای بازسازی تالاب‌ها و اعمال محدودیت در دسترسی انسان به مکان‌های زادآوری، نقش مؤثری در پایداری جمعیت این گونه داشته‌اند.
جایگاه فرهنگی در میان بومیان کانادا
در فرهنگ جوامع بومی کانادا، از جمله ملت کری و آنیشینابه، پلیکان سفید نماد همکاری، بخشندگی، و پیوند با طبیعت است. داستان‌های شفاهی آن‌ها این پرنده را به‌عنوان «استاد تغذیه جمعی» توصیف می‌کنند — آموزگاری که نشان می‌دهد چگونه با همکاری می‌توان به وفور دست یافت. در برخی روایات، پلیکان نگهبان آبراه‌ها و راهنمای مسافران است. برخی افسانه‌ها نیز او را قربانی‌کننده‌ای مهربان می‌دانند که برای تغذیه دیگران، حتی جان خود را به خطر می‌اندازد.
پلیکان سفید آمریکایی، آمیزه‌ای زیبا از شکوه زیستی و خرد فرهنگی است. از منقار بی‌همتای او گرفته تا مهاجرت‌های هزاران کیلومتری‌اش، هر ویژگی‌اش حاوی درسی از طبیعت است. حمایت از این پرنده فقط حفظ یک گونه نیست، بلکه گرامی‌داشت میراث فرهنگی ملت‌هایی است که قرن‌ها با احترام به هم‌زیستی با طبیعت، داستان‌های او را در حافظه‌ی جمعی خود ثبت کرده‌اند.
