پوریا ناظمی
در روزهای اخیر و با فرارسیدن نوبت دوم تزریق واکسن کوید برای کسانی که دُز اول واکسن شرکتهای فایزر و مدرنا را دریافت کردهاند برخی از کشورها و ازجمله دولت استانی کبک به طرح این مساله و پیشنهاد پرداختهاند که با به تعویق انداختن تزریق دُز دوم تعداد بیشتری از افراد را با یک دز واکسینه کنند.
آیا این طرح و ادعا پشتوانه علمی دارد؟ واقعیت این است که پاسخ دادن به این پرسش چندان ساده نیست.
هر سه واکسن فایزر، مدرنا و آکسفورد که مجوز استفاده اضطراری در برخی از کشورها را دریافت کردهاند، بر اساس دو مرحله تزریق طراحیشدهاند. در هر سه این موارد و بهخصوص مدرنا و فایزر که در حال حاضر در کانادا تزریق آنها شروعشده است، طراحی واکسن بهگونهای است که تزریق دُز اول باعث تحریک سیستم دفاعی بدن و ایجاد مقاومت در برابر ویروس شده و دز دوم واکسن باعث افزایش این مقاومت از یکسو و از سوی دیگر دوام بیشتر آن میشود.
هر سه واکسن به دلیل نو بودن هنوز نتوانستهاند به این سؤال پاسخ دهند که پسازاین دو بار تزریق مدت ایمنی ایجادشده در مقابل ویروس SARS -CoV-2 تا چه مدت باقی خواهد ماند.
اما آیا پشتوانهای برای این نظر وجود دارد که تنها یک دز میتواند بهاندازه کافی ایمنی ایجاد کند و اگر ما بهجای تزریق دز دوم که ممکن است ایمنی ایجادشده را از 80 یا 90 درصد به 95 درصد برساند، دو برابر افراد را با یک دز واکسینه کنیم نتیجه سریعتر و بهتری به دست نخواهد آمد، وجود دارد؟
واقعیت این است که بله و نه. برخی از تحقیقات اولیه که بر روی مدارک موجود از مرحله دوم و سوم آزمون بالینی واکسنهای فایزر و مدرنا صورت گرفته نشان داده است که احتمال بالایی وجود دارد که این واکسنها تنها با یک مرحله تزریق بتوانند ایمنی بالای 80 درصد ایجاد کنند. اگر این یافته مورد تائید قرار بگیرد در آن صورت نهتنها تزریق یک دز واکسن در مرحله اول واکسیناسیون پشتوانه علمی خواهد داشت که ازنظر اخلاقی نیز تصمیم درستی خواهد بود. چراکه باید به یاد داشت که انتظار ما از نسل اول واکسنها این بود که بتوانند ایمنی بالای 70 درصد ایجاد کنند تا بتوانند جلوی زنجیره انتقال ویروس و اتمام همهگیری را بگیرند. به همین دلیل دو برابر کردن تعداد افرادی که ایمنی میگیرند در برابر افزایش میزان ایمنی نیم از مردم بهاندازه تنها 5 تا 15 درصد تصمیم سادهای خواهد بود.
اما اگر اینگونه است پس چرا همهجا بر تزریق تکمرحلهای بهجای تزریق دومرحلهای روی نیاوردهاند؟ دلیل ساده آن این است که هنوز دادههای ما کافی نیست.
اولاً در هیچیک از بخشهای آزمایشهای بالینی مرحله دوم و سوم این دو واکسن اثربخشی آن بر اساس یک دز بهطور مستقل موردبررسی قرار نگرفته است و نتایج مورد استناد بخشی از جامعه پزشکی بامطالعه معکوس بهدستآمده است. به همین دلیل نمیتوان نسبت بهدقت آنها در بررسی این اثربخشی اطمینان کامل داشت.
دوم اینکه ما هنوز نمیدانیم مدت ایمن بخشی واکسن با دز تزریق چه مدت است و اینکه آیا یک دور تزریق تنها مقدار ایمنی را کاهش داده یا مدت آن را نیز کاهش میدهد. اگر مشخص شود تزریق یک دور واکسن بهطور قابلتوجهی مدت ایمنی را کاهش میدهد در این صورت ممکن است پیش از آنکه ما فرصت واکسینه کردن درصد لازم از جامعه برای جلوگیری از چرخه ویروس را داشته باشیم، ایمنی ایجادشده برای گروه اول از بین برود و عملاً در چرخه دائمی واکسن قرار بگیریم.
این سؤالی است که فعلاً داده لازم برای پاسخ دادن به آن وجود ندارد و در غیاب داده لازم خطر بالایی برای تغییر روش وجود دارد.
درنهایت اینکه هر دو واکسن مدرنا و فایزر و هم واکسن زنکا/آکسفورد هنوز فاز سوم خود را به پایان نبردهاند و بر اساس نتایج مقدماتی فاز سه است که در کشورهایی مجوز استفاده اضطراری دریافت کردهاند. این مجوز بر اساس بررسیها و نتایج مبتنی بر دو دز واکسن صادرشده است و هیچکدام از این مجوزها بر مبنای یک دور تزریق صادر نشدهاند. به همین دلیل شاید ازنظر قانونی عدم تزریق دز دوم تخلف به شمار آید.
این موضوع البته با توجه به تفاوت فاحشی که در سرعت واکسیناسیون دارد در جامعه علمی در حال بحث و بررسی است اما تا زمانی که نهاد علمی و سازمانهای اهداکننده مجوز اضطراری به جمعبندی قطعی نرسیده باشند شاید تغییر درروند رژیم تزریق واکسن از سوی دولتها، اگرچه انتخابی وسوسه کننده اما گزینهای منطقی نباشد.
تحریریهی «مداد»
