شهرام يزدان‌پناه
تینا فرشادگهر در ترکیه پزشکی خوانده و وقتی وارد کانادا شده به عنوان پژوهشگر بهداشت روان در دانشکده «پزشکی خانواده» در دانشگاه مک‌گیل مشغول به کار و تحصیل شده است.
اما خانم دکتر فرشادگهر صرفا به دلیل تخصص خود، با موضوع همه‌گیری کروناویروس در ارتباط نیست. او عضو هیئت‌مدیره خانه ایران و همان فرد کلیدی است که با اوج گرفتن اخبار این بیماری جدید، پا پیش گذاشت و گروه داوطلبان کمک به افراد در قرنطینه را ایجاد کرد.
همان روزهای نخستی که آمار بیماران کرونایی کانادا تازه شروع به بالا رفتن کرده بود و مسافران تازه از ایران بازگشته، نقش مهمی در این افرایش داشتند، ترس و وحشت از اینکه این ویروس نوظهور، کامیونیتی ایرانیان مونترال را درگیر خود کند، مردم را فراگرفته بود. تقریبا همه اعضای کامیونیتی ایرانیان مونترال حداقل یک مکان مشترک با هم دارند. مغازه‌ای که از آن اقلام ایرانی می‌خرند، آرایشگاهی که در آن مو کوتاه می‌کنند، دانشگاهی که در آن درس می‌خوانند، کنسرتی که در آن به خواننده محبوب‌شان گوش می‌دهند و … برنامه‌های متنوع نوروزی که آن زمان هنوز لغو نشده بودند.
اقدام تینا فرشادگهر در راه‌اندازی گروه داوطلبان در «خانه ایران» برای کمک به ایرانیانی که از سفر بازگشته بودند و تشویق آنها به قرنطینه‌ی خودخواسته در خانه، باعث شد تا کامیونیتی کمی راحت‌تر نفس بکشد.
حجم انبوه کارهای مرکز کمک به افراد در قرنطینه، گفتگوی ما را چند باری به تعویق انداخت تا اینکه در بعدازظهر یک روز تعطیل، تینا فرشادگهر پای صحبت‌های خبرنگار «مداد» نشست.
با دو کفه ترازو روبرو هستیم که نمی‌شود هیچکدام را فراموش کرد. از یک سو تهدید کروناویروس که باید جدی گرفته شود و از سوی دیگر وسواس گرفتن و به وحشت افتادن. چگونه می‌توان بین این دو وضعیت تعادل به وجود آورد؟
من این وضعیت را با یک مثال تشریح می‌کنم. ببینید همه ما شب‌های امتحان را پشت سر گذاشته‌ایم و یادمان هست. موقع امتحان، هرچقدر هم که آماده باشیم، هیچ وقت آرام و بی‌خیال نیستیم. همیشه اضطراب امتحان همراه ماست در عین حال هم باید به خودمان مسلط باشیم تا امتحان را درست پشت سر بگذاریم. آن اضطراب شب امتحان و روز امتحان بد نیست و اتفاقا کمک می‌کند تا شما جدی‌تر درس بخوانید و آماده شوید، اما اگر این اضطراب را کنترل نکنیم، سر جلسه امتحان ذهن و جسم ما را فلج می‌کند. چند نفر را می‌شناسید که درس‌شان را خوب می‌خوانند اما سر جلسه امتحان به هم می‌ریزند، فلج می‌شوند و علی‌رغم اینکه خوب درس خوانده‌اند، هیچ چیزی نمی‌توانند بنویسند.
چگونه می‌توان این شرایط را کنترل کرد؟
در واقع ما داریم از کنترل استرس حرف می‌زنیم و در بدن انسان این وضعیت با میزان ترشح هورمون کورتیزول کنترل می‌شود. به این هورمون، هورمون استرس هم می‌گویند. یکی از اساسی‌ترین وظایف هورمون استرس این است که در زمان خطر ترشح می‌شود تا بدن انسان را در وضعیت هشدار و هوشیار نگه دارد، برای زمانیکه خطری شما را تهدید می‌کند و ترشح این هورمون شما را آماده فرار می‌کند.
شما از ترشح هورمون استرس و هوشیار شدن بدن حرف زدید اما برعکس هستند کسانی که وقتی می‌ترسند، فلج می‌شوند و نمی‌توانند تکان بخورند؟
بله دقیقا، اینها کسانی هستند که در زمان خطر، بدنشان بیش از اندازه هورمون ترشح می‌کند. حتما شما هم دیده‌اید یا شنیده‌اید که بعضی‌ها سر جلسه امتحان از شدت اضطراب از حال می‌روند. دلیل، همان ترشح بیش از اندازه هورمون است. بدن انسان طوری طراحی شده تا وقتی چنین خطری پیش می‌آید، هوشیار و آگاه شده و درست عکس‌العمل نشان دهد. با بی‌خیالی یا اضطراب بیش از حد نمی‌توان از دست یک تهدید در رفت.
اما میزان ترشح این هورمون که در اختیار ما نیست. در بحبوحه یک بحران مثل همه‌گیری کروناویروس چه‌کار باید بکنیم تا بدنمان به اندازه درست هورمون استرس ترشح کند؟
درست است که ترشح هورمون محصول فعل و انفعالات فیزیولوژیکی بدن انسان است اما نحوه عملکرد فیزیولوژیکی بدن هم به کنترل ذهنی ما هم مربوط می‌شود. ببینید این هورمون وقتی ترشح می‌شود که خطری با حواس چندگانه ما حس می‌شود و مغز این حواس را آنالیز می‌کند و سیگنال ترشح هورمون کورتیزول می‌فرستد و بعد باقی قضایا، اگر ذهن ما درست ارزیابی و محاسبه نکند، طبیعتا میزان ترشح هورمون هم متناسب با میزان خطر نخواهد بود و یکی از دو گرفتاری «بی‌خیالی» یا «اضطراب بیش از حد» به وجود می‌آید. اما مغز بشر خیلی پیشرفته است و می‌تواند آنقدر درباره یک موضوع خیال‌پردازی کند که آن را واقعی تصور کند و فرمان ترشح هورمون بیشتری را صادر کند اما این بار ترشح هورمون به دلیل یک رویداد واقعی و طبیعی نیست، بلکه به دلیل یک رویداد خیالی است و به این ترتیب بدن در وضعیت استرس مداوم و ترشح مداوم هورمون استرس قرار می‌گیرد که سیستم ایمنی بدن انسان را به شدت ضعیف می‌کند.
حالا که بحث فکر و خیال وسط آمد باید یادمان باشد که کامیونیتی ما از آبان ماه تحت حمله مداوم خبرهای بد قرار دارد. از اعتراضات سراسری در ایران تا هواپیمای اوکراینی و حالا هم کروناویروس. اعضای کامیونیتی احتمالا مشکلات شخصی خودشان را هم دارند. تاثیر این همه بلا بر بدن انسان چیست؟
هر کدام از این اتفاقاتی که شما نام بردید به تنهایی کافیست تا سلامت روانی یک شخص را دچار اختلال کند. در واقع استرس مداوم نه تنها سلامت روان را دچار اختلال می‌کند بلکه با تضعیف سیستم ایمنی بدن، سلامت جسم انسان را نیز تهدید می‌کند. من همین جا مایلم سه کلمه ترس، اضطراب و استرس را از هم جدا کنم. ترس، اضطراب نیست و استرس هیچکدام از آنها نیست. اتفاقی که از آبان‌ماه تا قبل از اعلام ورود ویروس به کانادا افتاد، اضطراب بود، ترس نبود. اضطراب مداوم ما را به سمت افسردگی هل می‌داد. وقتی خبرهای کروناویروس منتشر شد، ترس هم به سراغ ما آمد. ترس ناشی از تهدید ناشناخته‌ای که از عواقب آن هم بی‌اطلاع بودیم. اما کروناویروس با خودش فقط ترس به ارمغان نیاورد بلکه بعد از آن صدها سوال به مغزمان هجوم آورد که چگونه خرید کنیم؟ چگونه دست‌هایمان را بشوییم؟ ماسک از کجا بخریم؟ از بچه‌هایمان چگونه مراقبت کنیم و … در این قسمت استرس هم وارد میدان شد و ما الان بسته کاملی از اضطراب، ترس و استرس داریم. یادمان نرود که اضطراب خودش به تنهایی کافی بود تا ما را در خودمان فرو بکشد و از نظر روحی ویرانمان کند. البته اگر بلد نباشیم که چگونه می‌توان این را مدیریت کنیم.
خُب فکر کنم شما موفق شدید من را حسابی بترسانید. حالا چه کار کنیم؟ راه‌حل چیست؟
راه‌حل‌ها خیلی ساده هستند و احتمالا همه می‌دانند اما چون ساده هستند، انکار می‌شوند. اما این راه‌حل‌ها بسیار موثرند.
اولین کاری که نباید بکنیم اتفاقا همان کاری است که زیاد می‌کنیم. اخبار و اطلاعات را زیاد نخوانیم. البته می‌دانم که شما به عنوان روزنامه‌نگار زیاد از این توصیه من خوشتان نمی‌آید اما مردم باید از خودشان بپرسند حالا به چه درد من می‌خورد که دقیقه به دقیقه بفهمم چند نفر ویروس گرفتند و چند نفر فوت کردند. روزی یک‌بار آنهم برای اینکه درک درستی از موقعیت خطر کروناویروس به دست آوریم و برای آن آماده شویم، کافی است. ما لازم داریم بدانیم این ویروس چگونه عمل می‌کند، چگونه شیوع می‌یابد و برای پیشگیری چه باید کرد. الان دیگر فکر نمی‌کنم کسی در دنیا مانده باشد که جواب این سه سوال را نداند. پس دور هرگونه مطلب در این خصوص را خط بکشید. آمار و اطلاعات هم روزی یک بار کافی است که ماکزیمم روزی نیم ساعت وقت می‌گیرد. اگر بیشتر پای خبر هستید، یک جای کار ایراد دارد.
دومین کار این است که کروناویروس را از فعالیت‌های روزمره خانوادگی خود خارج کنیم. همانطور که نمی‌‌خواهیم ویروس روی میز غذایمان باشد، حرف زدن از ویروس را هم باید سر میز شام و صبحانه ممنوع کنیم. همینطور بقیه فعالیت‌های داخل خانه. مثلا اگر می‌خواهیم فیلم ببینیم، یک فیلم آرامش‌بخش ببینیم.
سومین کار این است که فعالیت بدنی را فراموش نکنید. حتی اگر قرنطینه هستید در خانه به راحتی می‌توان نرمش کرد. یکی از بهترین ورزش‌ها در محیط خانه‌های کوچک، انجام یوگا است. یوتیوب را باز کنید و دنبال ویدئوی یوگای مقدماتی بگردید و با کمک آن در خانه و جلوی تلویزیون یوگا کار کنید.
چهارمین و از نظر من مهم‌ترین کاری که می‌شود کرد، مدیتیشن است. مخصوصا مدیتیشن Mindfulness که سریعا میزان هورمون کورتیزول در بدن شما را پایین می‌آورد و استرس را از بدن دور می‌کند. ویدئوهای آموزش این نوع مدیتیشن هم روی یوتیوب وجود دارد.
با این چهار راهکار میزان هورمون استرس در بدن کاهش می‌یابد و این هورمون نقش مهمی در پایین آوردن قدرت سیستم ایمنی بدن انسان دارد. بنابراین حتی اگر به کروناویروس آلوده شویم، احتمال اینکه از پس آن بربیاییم، بسیار بالا خواهد رفت. پایین نگه داشتن میزان استرس در بدن به اندازه شستن دست، مهم و اساسی است.
» امیر خدیر، میکروبیولوژیست مونترالی: آلودگی به کروناویروس به معنی پایان دنیا نیست
در حال حاضر آنهایی که از سفر برگشته‌اند باید خودشان را ۱۴ روز قرنطینه کنند. اینگونه که ما داریم جلو می‌رویم احتمالا به زودی بقیه هم باید برای مدتی قرنطینه شوند. برای در خانه زندانی شدن و گرفتاری‌های روحی ناشی از آن چه راه‌کاری دارید؟
راهکار من برای آنهاییکه خود را قرنطینه می‌کنند این است که مثل شما نیمه خالی لیوان را نبینند. زندانی شدن در خانه یعنی چه؟
ببینید شما ۱۴ روز فرصت دارید تا همه کارهایی که سال‌ها وقت انجامش را نداشته‌اید انجام دهید. کتاب بخوانید، با یوتیوب یک هنر جدید یاد بگیرید، فیلم ببینید، بنویسید، یک چیزی بسازید، آشپزی کنید، تعمیرات خانه انجام دهید. خدا را شکر ما در کشوری زندگی می‌کنیم که دولت پشت سر ملت ایستاده و مردم احتمالا مشکل مالی هم نخواهند داشت.
حالا که بحث به قرنطینه رسید، اطلاع داریم که شما به عنوان عضو هیئت مدیره خانه ایران و پیشنهاد‌دهنده ایجاد مرکز داوطلبین،نقش مهمی در کمک به ایرانیانی داشتید که خود را قرنطینه کرده‌اند. چه گزارشی به مردم می‌توانید بدهید؟
قبل از هر چیزی من مایلم از همه داوطلبینی که در این راه به ما کمک کردند، تشکر کنم. از زمانی که اعلام کردیم قصد انجام این کار را داریم، تعداد زیادی از افراد پا پیش گذاشتند و هر کس گوشه‌ای از کار را گرفت و امروز شاهدیم که حدود ۵۰ نفر داوطلب مشغول چرخاندن این مجموعه هستند. از کسانی که مشغول سر و سامان دادن به گروه تلگرامی هستند تا کسانی که مایحتاج روزانه را خرید می‌کنند و برای قرنطینه‌شدگان به درب منزلشان حمل می‌کنند تا پزشکانی که ۲۴ ساعته مشغول پاسخ دادن و مشاوره دادن به پرسش‌های بی‌پایان افراد نگرانی هستند که این بیماری جدید ذهن‌شان را پر از سوال کرده است. ما این کار را بدون حاشیه و با دقت در ارائه اطلاعات صحیح و علمی به افراد انجام می‌‌دهیم. من مخصوصا خیلی خوشحالم که تاسیس گروه ما توانست به تازه‌مهاجران خیلی کمک کند. آنهایی که تازه از راه رسیده‌اند و جا ندارند تا شب اول را بگذرانند و حالا باید به فکر قرنطینه‌ی ۱۴ روزه خود باشند. حداقل کاری که برای بسیاری از این افراد ما توانستیم انجام دهیم این بود که اطلاعات دست اول و درست و دلگرمی به آنها دادیم تا این دوران را راحت‌تر طی کنند. آنچه من را خیلی خوشحال می‌کند دوستانی هستند که الان در قرنطینه هستند و در قرنطینه باقی مانده‌اند صرفا به خاطر کمک‌های این گروه و دلگرمی که از کمک‌های بچه‌‌های داوطلب به دست آوردند.
