شهرام يزدان‌پناه
پنجاه سال پیش در چنین روزهایی، دو فضانورد آمریکایی برای اولین بار در تاریخ بشریت توانستند بر سطح ماه قدم بگذارند و مرز تهور و ماجراجویی بشر را چندین گام به پیش برانند. در همان حال مردم سیاره زمین غرق در شادی و افتخار و مبهوت از وارد شدن به عصر جدیدی از تمدن بشری، اخبار لحظه به لحظه قهرمانان سیاره‌اشان را تعقیب می‌کردند.
اتفاقی که افتاده بود آنقدر بزرگ و دور از دسترس می‌نمود که همه را در بهت و حیرت و شوق و شادی فرو برده بود. برای اولین بار در تاریخ بشریت انسانی توانسته بود بر سطح جرمی آسمانی غیر از زمین قدم بگذارد، راه برود و سالم و تندرست به خانه خود یعنی سیاره زمین بازگردد.
رد پای نیل آرمسترانگ، فرمانده عملیات تاریخی آپولو-۱۱ بر سطح ماه و جمله بی‌نظیرش که می‌گوید این قدمی کوچک برای یک انسان و گامی بزرگ برای بشریت است، برای همیشه در تاریخ باقی خواهد ماند و جاودانه خواهد شد.
اما آیا این سفر واقعاً رخ داده است؟
اجازه دهید قدری زمان را به عقب برگردانیم. به چهارم اکتبر سال ۱۹۵۷، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی، رقیب اصلی آمریکا در دوران جنگ سرد، برگ برنده‌ای را رو کرد.
بیپ‌های منظم اسپوتنیک-یک، اولین ماهواره دنیا، جهان را وارد عصر جدیدی نمود و خواب از چشمان ابرقدرت غربی ربود. آمریکایی‌ها اما هنوز چشم از ضربه نخست باز نکرده بودند که روس‌ها ضربات بعدی را محکمتر وارد کردند. اولین موجود زنده زمینی در فضا که سگی به نام لایکا بود، اولین کشف علمی در فضا، اولین سفر بین سیاره‌ای، اولین کاوشگر فضایی به مقصد ماه و مریخ و زهره، اولین تصویر از سمت به اصطلاح تاریک ماه و اولین و تنها تصویر ارسالی از سطح سیاره ناهید (زهره). هر قدر که لیست افتخارات رفقا در کاخ کرملین پرتعدادتر و با اهمیت‌تر می‌شد، فشارهای سیاسی و اجتماعی بر آمریکایی‌ها فزونی می‌یافت. آنها باید کاری می‌کردند تا این تحقیر روزافزون جایی متوقف می‌شد.
در سال ۱۹۶۰ میلادی، جان اف کندی به عنوان سی و پنجمین رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا در حالی قسم یاد کرد که مردم چشم انتظار تحقق شعارهای غرورانگیز انتخاباتی او درباره برتری موشکی و فضایی نسبت به روس‌های بلشویک بودند. اما در این بین، کندی تنها چند ماه پس از تحویل گرفتن اتاق خود در کاخ سفید با خبر ویران کننده پرواز مداری یوری گاگارین، نخستین فضانورد دنیا از کشور شوروی سابق روبرو شد. ا
فوراً یادداشتی برای معاون خود لیندون جانسون نوشت و از وی خواست که وضعیت کشور را در زمینه تکنولوژی فضایی بررسی نماید و طرحی برای برتری آمریکا در این حوزه ارائه کند.
پاسخ این نامه، سرنوشت فعالیتهای فضایی بشر را به شدت دگرگون کرد. در آن قید شده که پروژه سفر سرنشین‌دار به ماه آنقدر دست‌نیافتنی است که سال‌ها آمریکا را کشور برتر صنعت فضایی دنیا خواهد نمود. کمی بعد جان اف کندی آغاز رسمی این پروژه را اعلام کرد و وعده داد که تا قبل از سال ۱۹۷۰ اولین آمریکایی بر سطح قمر زمین قدم خواهد گذاشت.
تردید و بلوف
در آن زمان حتی مهندسان ناسا نیز به آرزوی بلندپروازانه رئیس‌جمهور کندی با دیده تردید می‌نگریستند. اما با تصویب بودجه ۲۵ میلیارد دلاری مورد تقاضای ناسا توسط کنگره آمریکا، طوفان ملی بزرگی به راه افتاد که همه دنیا را تحت تأثیر خود قرار داد. در اوج این پروژه بزرگ، حدود ۴۰۰ هزار نفر به طور مستقیم و غیر مستقیم در استخدام ناسا بودند و ۲۰ هزار شرکت، دانشگاه، مرکز تحقیقاتی و واحد صنعتی مختلف برای آن کار می‌کردند.
زمانی که به ادعای رسانه‌ها بالغ بر ۶۰۰ میلیون نفر در سراسر دنیا به طور مستقیم قدم گذاشتن نیل آرمسترانگ را بر سطح ماه تماشا می‌کردند، عده ای نیز چشمهایشان را تنگ کرده و با بدبینی به آنچه پخش می‌شد به چشم یک نمایش تلویزیونی محصول هالیوود نگاه می‌کردند. آنها از خود می‌پرسیدند که چطور امکان دارد کشوری که تا همین هشت سال پیش به سختی می‌توانست یک میمون به فضا بفرستد امروز دو مرد بالغ را با آنهمه تجهیزات در حالی بر سطح ماه فرود آورده که یک فضانورد دیگر در مدار این قمر انتظار آنها را می‌کشد؟ پرسش مهم دیگر در این باره این بود که چه کسی و چگونه می‌تواند انجام این سفر فضایی را تأیید نماید؟ اما شاید مهمترین سوال آنها این بود که همه آن ۲۵ میلیارد دلار بودجه پروژه آپولوها چگونه و برای چه چیزی خرج شده است؟
انگیزه سیاسی برای فریب؟
از نظر تمام کسانی که ادعا دارند این پروژه فضایی فریبی بیش نبوده، ساکنان کاخ سفید انگیزه کافی برای این کار را داشته‌اند. اول از همه احیای آبروی از دست رفته مربوط به عقب‌ماندگی غیر قابل انکار آمریکا از اتحاد جماهیر شوروی در دست‌یابی به فضا می‌توانسته سردمداران آمریکایی را وارد بازی خطرناکی جهت اجرای نمایش سفر به ماه نموده باشد.
از سویی دیگر با توجه به وعده رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده مبنی بر سفر انسان تا پایان دهه ۶۰ تمامی هم و غم دستگاه دیپلماسی این کشور تحقق بخشیدن به قول شخص اول مملکت بوده است تا اعتماد عمومی مردم به سیاستمداران جلب گردد. مدعیان همچنین معتقدند که سیاستمداران ینگه دنیا با سرگرم کردن مردم به نمایش زیبا و غرورآفرین سفر به ماه، می‌توانستند ۳۰ میلیارد دلار بودجه این طرح از نظر آنها خیالی را صرف تولید تجهیزات نظامی برای استفاده در فضا و یا به عبارتی نظامی کردن فضا نموده باشند.
البته ناسا دلایل غیر قابل انکاری مبنی بر بودن در سطح ماه دارد. مثل سه عدد آینه که هر ستاره‌شناس آماتوری هم با داشتن ابزار مناسب می‌تواند شعاع لیزری بر آنها تابانده و بازگشت آن را ثبت نماید. از سوی دیگر حدود ۳۸۰ کیلوگرم سنگ و سایر مواد معدنی برگردانده شده از سطح ماه که توسط صدها زمین‌شناس و مرکز دانشگاهی آزمایش شده و اصیل بودن آنها تأیید گردیده است خود دلیل محکم دیگری است که آمریکا بر سطح ماه فرود آمده است. اما طرفداران تئوری توطئه می‌گویند این اقدامات می‌توانسته است به شکل روباتیک و بدون حضور انسان نیز صورت پذیرد.
به طور خلاصه می‌توان در تمامی تلاشهای صورت گرفته برای نشان دادن ردپایی از دسیسه سیاسی در پروژه آپولو، چند نقطه مشترک پررنگ را مشاهده کرد که به زبان‌های گوناگون بیان شده‌اند. اجازه دهید تا به مهمترین این دلایل که تلفیقی از اشکالات تکنولوژیکی و ابهامات عکاسی است، نظری اجمالی بیاندازیم.
سطح فناوری فضایی کشور آمریکا
مدعیان طرح توطئه آپولو معتقدند که با توجه به برتری مطلق و تجربه فراوان شورویها در انجام مأموریتهای فضایی سرنشین‌دار و یا حتی رباتیک و با عنایت به اینکه در سال ۱۹۶۱ که جان اف کندی پزیدنت وقت ایالات متحده آمریکا طرح بلندپروازانه خود را برای ارسال و بازگرداندن فضانورد به سطح ماه مطرح کرد این کشور حتی نمی‌توانست یک میمون را در مدار زمین قرار دهد، چگونه می‌توان باور کرد که در عرض ۸ سال ۳ فضانورد به مدار ماه فرستاده شوند و دو نفر از آنها در مأموریتی که بیشتر شبیه فیلم‌های علمی تخیلی است بر سطح یگانه قمر زمین فرود آیند در حالی که رقیب برتر آمریکا ناتوان به قدرت‌نمایی آنها می‌نگریسته است.
پاسخ
طرفداران واقعی بودن پروژه آپولو می گویند که دولت و کنگره آمریکا با تصویب بودجه افسانه‌ای ناسا و حمایت بی قید و شرط از این سازمان موجبات حرکت و جنبشی عظیم را در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و عملیاتی این کشور فراهم آورند. گفته می‌شود که در اوج فعالیتهای این پروژه حدود ۴۰۰ هزار نفر در سراسر آمریکا برای ناسا کار می‌کرده‌اند.
پول فراوان، شور عمومی، آرزوی ملی و هدف مشخص و تقدیس شده باعث شد که ناسا راه عقب مانده را به سرعت جبران و از رقیب فضایی خود سبقت گیرد. گلوگاه اصلی سفر به ماه در آن زمان طراحی و ساخت موشک توانمند فضایی بود که قادر به حمل صدها تن محموله به مدار پارکینگ زمین باشد. آمریکایی‌ها با توجه به در اختیار داشتن دانشمندان راکتی برجسته آلمان نازی همچون فون براون با تلاش فراوان و صرف میلیاردها دلار پول این مانع را از سر راه خود برداشتند. کاری که شورویها در طراحی و ساخت موشک N-1 از پس آن بر نیامدند.
کمربند تشعشعی ون آلن و امواج الکترومغناطیس
فضانوردان آپولو که مجبور به ترک زمین بودند باید از کمربندهای تشعشعی ون آلن جاییکه ذرات باردار بسیار پرانرژی منتظر ملاقات آنها بودند می‌گذشتند. این کمربند که از دو لایه درونی و بیرونی تشکیل شده است حاوی الکترون‌ها و پروتون‌های بسیار پرانرژیی است که در میدان مغناطیسی زمین به دام افتاده‌اند. گذر از میان این کمربندها مانند بودن در معرض تشعشعات رادیواکتیو خطرناک و مرگ‌بار یک نیروگاه هسته‌ای آسیب دیده مانند چرنوبیل خواهد بود. مدعیان دروغین بودن سفر انسان به فضا می‌پرسند چگونه ۲۴ فضانورد مأموریتهای آپولو سالم و بدون آسیب‌دیدگی از این کمربند گذر کرده‌اند.
از آن گذشته ما در زمین توسط میدان مغناطیسی سیاره‌امان از گزند امواج الکترومغناطیسی مضر، تابشهای کیهانی و بادهای خورشیدی محافظت می‌شویم. فضانوردان آپولو به چه طریقی از گزند این تابشها در امان می‌ماندند. همچنین این ذرات پر انرژی و تابشهای کیهانی می‌توانند مانع کارکرد صحیح تجهیزات الکترونیکی و عکاسی شوند. فضاپیماهای آپولو چگونه از گزند این آسیب‌ها در امان مانده بودند.
پاسخ
در پاسخ به این ایراد گفته شده است که اولا فضانوردان به سرعت از محدوده کمربند ون‌آلن گذر می‌کردند به گونه‌ای که میزان جذب ذرات باردار پر‌انرزی توسط فضانوردان هیچ‌گاه از حد استانداردی که برای کارمندان نیروگاه‌های هسته‌ای در نظر گرفته شده است فراتر نرفت. از این گذشته سرنشینان سفینه فضایی آپولو توسط بدنه آلومینیومی آن محافظت می‌شدند که بخش بزرگی از ذرات باردار پرانرژی را جذب می‌کرده است.
اندازه‌گیری‌های انجام شده توسط تیم پزشکی ناسا نشان می‌دهد که میزان جذب ذرات و یا تشعشعات خطرناک توسط فضانوردان همیشه در مرز استاندارد باقی مانده بود. در مورد تجهیزات الکترونیکی و فیلم‌های عکاسی نیز گفته شده است که این نخستین بار نبود که محموله‌ای فضایی به ورای مدار زمین و خارج از سپر حفاظتی مغناطیسی این سیاره فرستاده می‌شد. قبلا این کار بارها انجام شده بود و داده‌ها و تصاویر فراوان مأموریتهای رباتیک قبل از آپولوها دلیل محکمی بر این ادعا است.
تأخیر در مکالمات با زمین
با توجه به فاصله متوسط ۳۰۰ هزار کیلومتری زمین تا ماه و با در نظر گرفتن سرعت ۳۰۰ هزار کیلومتر بر ثانیه‌ای امواج الکترومغناطیسی انتظار می‌رود که بین هر دو مکالمه رفت و برگشتی فضاپیمای آپولو با مرکز کنترل زمینی حدود دو ثانیه تأخیر زمانی وجود داشته باشد. چرا این موضوع در بسیاری از مکالمات دیده نمی‌شود.
پاسخ
پاسخ داده شده است که البته در برخی از فیلم‌های ویرایش شده توسط تلویزیون‌های محلی و یا سایت‌های خبری دیده می‌شود که این تأخیر مورد انتظار دیده نشده که می‌تواند به دلیل نیاز آنها برای کوتاه‌تر کردن مدت زمان نمایش و یا پخش این فیلم‌ها با حجم کمتر بوده باشد. اما در تمامی فیلم‌ها و فایل‌های صوتی اصلی ناسا می‌توان به وضوح وجود چنین تأخیری را در مکالمه‌های بین فضانوردان با ایستگاه کنترل زمینی شنید.
ایرادهای فنی
پرسیده شده است که با توجه به اینکه ادعا می‌شود فضاپیماهای آپولو با کمک موتورهای جت خود به نرمی بر سطح ماه فرود می‌آمدند، چگونه است که هیچ اثری از حفره ناشی از خروج گازهای داغ در زیر دهانه خروجی موتورها دیده نمی‌شود. همچنین پرسیده شده است که با توجه به اینکه سطح ماه را غبار پودر مانندی پوشانده است قاعدتاً باید هنگام فرود فضاپیماها طوفان بزرگی از گرد و غبار به هوا برمی‌خواسته است. چرا این موضوع در فیلم‌ها دیده نمی‌شود؟ مدعیان می‌گویند که این دو دلیل ثابت می‌کند که فضاپیماهای آپولو با جرثقیل بر سطح استودیوی فیلم‌برداری گذاشته شده است و بقیه نمایش آنجا اجرا شده است.
پاسخ
اما مهندسان فضایی پاسخ قانع‌کننده‌ای برای این پرسش دارند. آنها می‌گویند که با توجه به اینکه شتاب جاذبه ماه تنها یک ششم شتاب جاذبه زمین است (یعنی یک انسان ۶۰ کیلوگرمی در سطح ماه فقط ۱۰ کیلوگرم وزن خواهد داشت)، موتورهای ماژول ماه‌نشین آپولو نیازی به تولید نیروی پیشران قوی نداشته‌اند. در واقع نیروی پیشران این موتور در مرحله نهایی فرود بخش کوچکی از توان نامی موتور را شامل می‌شده است. از طرفی نباید فراموش کنیم که ماه فاقد اتمسفر است و بنابراین شیپوره گازهای خروجی از موتور به سرعت واگرا شده و پخش می‌شود. این موضوع از یک طرف و توجه به این مطلب که ضخامت غباری که سطح ماه را پوشانده است در حد تنها چند سانتی‌متر است از سویی دیگر باعث می‌شود که در زیر دهانه نازل موتورهای ماژول ماه‌نشین حفره آنچنانی که انتظار داریم دیده نشود. هر چند در تمامی فیلم‌های ضبط شده از فرود آپولوها می‌توان گرد و خاک به هوا برخواسته را به خوبی مشاهده کرد و در زیر دهانه موتور آپولو۱۱ گودال کوچکی به عمق حدود ۱۰ سانتی‌متر نیز به وضوح دیده می‌شود.
پرچمی که تکان می‌خورد
شاید یکی از مهمترین و در عین حال ساده‌ترین اشکالات گرفته شده به مأموریتهای آپولو مربوط می‌شود به پرچمی از کشور آمریکا که توسط فضانوردان بر سطح ماه برافراشته شده است. پرسیده می‌شود که چگونه امکان دارد در سطح ماه که فاقد اتمسفر و در نتیجه وزش باد است، پرچم نصب شده به اهتزار درآید.
پاسخ
خوب پاسخ خیلی ساده است. این سفر همانطور که قبلاً گفتیم بیش از اینکه یک طرح علمی باشد، یک نمایش اقتدار بزرگ بوده است.
پس اصلاً دور از انتظار نیست که کارگردانان این سفر تاریخی برای هر ثانیه این سفر فکر کرده باشند مخصوصاً آن قسمتی که قرار است نماد ملت آمریکا به دنیا نشان دهد که این دانش و فناوری آمریکایی بوده که چنین کار سترگی را به سرانجام رسانده است. از این رو در قسمت افقی بالای پارچه پرچم، تکه میله منعطفی کار گذاشته شده بود که در اثر تکان دادن تا مدت‌ها می‌لرزید و همچنین می‌توانستند با دست حالت باد در پرچم ایجاد نمایند تا در عکس‌ها زیباتر دیده شود.
یک تصویر برتر از دوصد گفتار
بیشترین تمرکز طرفداران تئوری توطئه روی تصاویر مأموریتهای آپولو بوده است. آنها بسیار امیدوار بودند که با بررسی دقیق این تصاویر و فیلم‌ها بتوانند گاف‌های غافلگیرکننده‌ای از صحنه‌سازان سفر به ماه بگیرند. نتیجه بسیار فراتر از انتظار آنها بود. ده‌ها تصویر پیدا شد که در آنها موضوعاتی همچون سایه‌های همگرا که نشان می‌دهد منابع نور متعددی برای روشن کردن صحنه نمایش‌نامه آپولو به کار برده شده بود و یا دیده شدن فضانوردان و تجهیزاتی که در سایه قرار دارند در حالی که ماه فاقد اتمسفر بوده و نور مانند زمین توسط مولکول‌های هوا پخش نمی‌شود، معلوم نبودن هیچ ستاره‌ای در آسمان، حذف یا تغییر شکل علامتهای + در متن تصاویر، وجود حرف انگلیسی C بر برخی سنگ‌ها و بسیاری دلایل دیگر که مدعیان توطئه آپولو را متقاعد می‌کند آنها توسط کاخ سفید فریب داده شده‌اند.
پاسخ
اما تقریبا همه این دلایل پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای دریافت کردند. مثلا معلوم شد که در اسکن برخی تصاویر در سال ۲۰۰۱ یک موی مژه باعث مارک خوردن سنگ‌ها و یا سطح ماه با حرف انگلیسی C شده است. سایه‌های همگرا نیز به دلیل پانوراما بودن تصاویر برداشته شده در سطح ماه و تقسیم کردن آنها به تصاویر کوچک در روی زمین رخ داده است. دیده شدن فضانوردان و تجهیزات در بخش سایه نیز می‌تواند به دلیل بازتاب نور خورشید از سطح ماه باشد. یادمان نرود که در یک شب مهتابی می‌توان بدون هیچ چراغی در بیابان طی طریق کرد. دیده نشدن ستارگان در آسمان نیز به دلیل روشنایی بسیار زیاد سطح ماه و کنتراست فوق العاده آسمان سیاه در مقابل سطح روشن ماه است. این اتفاق در شب و در جاییکه آلودگی نوری زیاد باشد به راحتی قابل مشاهده است.
فصل‌الخطاب!
تا کنون دلایل مطرح شده برای اثبات آنچه که فریب سفر به ماه نامیده می‌شود چندان به مذاق دانشمندان، کارشناسان و مهندسان فضایی خوش نیامده است و آنها معتقدند که دلایل ارائه شده ناکافی و یا مردود هستند و از پشتوانه علمی خوبی برخوردار نیستند. اما با همه این سر و صداها آیا باز می‌توان با اطمینان از انجام مأموریتهای آپولو دفاع کرد. این کاری است که حالا دیگر باید با سند و مدرک انجام گیرد. مشکلی که گریبان ناسا را نیز گرفته است.
برنامه سفر انسان به فضا چه صورت گرفته باشد و چه با فریب‌های رایج سینمایی بازسازی شده باشد یک واقعیت غیر قابل انکار را در دل خود نهفته دارد که تحقیقات و پژوهش‌های علمی در راستای این پروژه کاملا واقعی بودند. بسیاری از داشته‌های علمی و تکنولوژیکی بشریت در حال حاضر مرهون تلاشهای پژوهشی آن زمان است. افتخار سفر احتمالی انسان به تنها قمر زمین تنها از آن آمریکایی‌ها نبود همانطور که افتخار ارسال اسپوتنی-یک نیز تنها متعلق به روس‌ها نیست. همانطور که هیچ کدام از اکتشافات و اختراعات را نمی‌توان به نام یک ملت و دایره بسته مرزهای جغرافیایی یا سیاسی محدود کرد. اگر نبودند دانشمندان و متفکران بی‌شماری از چین و هند و ایران گرفته تا یونان، مصر و روم در عهد گذشته و از روسیه و آلمان و ژاپن تا فرانسه و انگلیس و آمریکا در دوران معاصر، آیا فقط یک ملت، آنهم در زمان محدود چند ساله، توانایی محیا کردن زمینه و پایه‌های چنین بنای عظیمی را داشت؟
