در سالهای اخیر با افزایش سرعت مقاوم شدن باکتریها، بحث بر سر استفاده درست از آنتیبیوتیکها و مقاومت آنتیبیوتیکی افزایشیافته است. این مسئله برای بسیاری از افراد شاید آنقدرها مهم به نظر نرسد، اما زمانی که متوجه شوند که رفتار آنها تا چه میزان در این افزایش سرعت تأثیر دارد و مقاومت آنتیبیوتیکی تا چه اندازه میتواند خطرناک باشد بیشتر به آن توجه میکنند. به همین مناسبت از سال ۲۰۱۵ سازمان بهداشت جهانی هرسال یک هفته را در ماه نوامبر به آگاهیسازی در مورد افزایش مقاومت آنتیبیوتیکی اختصاص داده است که امسال ۱۲ تا ۱۸ نوامبر است.
مصرف آنتیبیوتیک در جوامعی مانند ایران بسیار خواهان دارد و اغلب جامعه، آنتیبیوتیک یا چرکخشککن را دوای تمامی بیماریهای تبدار میدانند. در اطرافیانمان افراد بسیاری را دیدهایم که همیشه بهعنوانمثال آموکسیسیلین به همراه دارند و با بروز کوچکترین علائم گلودرد از آن استفاده میکنند؛ اما آیا این نوع مصرف آنتیبیوتیک میتواند مفید باشد یا این رفتار برای فرد بیمار و کل جامعه مشکلزا خواهد بود؟
آنتیبیوتیک و مقاومت به آن
آنتیبیوتیکها داروهایی هستند که رشد و تکثیر باکتریها را آهسته کرده و سپس آنها را از بین میبرند. تا به امروز چندین نوع باکتری شناخته و انواع متعددی آنتیبیوتیک نیز ساختهشده است. با گذشت زمان، بعضی از باکتریها بهتدریج خاصیت مقاومت در برابر آنتیبیوتیکی که قبلتر به آن حساس بودهاند را پیدا میکنند که امری طبیعی و قابلانتظار است. این بدان معنی است که دیگر نوع خاصی از آنتیبیوتیک نمیتواند آن نوع باکتری را که حال مقاومت پیداکرده است، از بین ببرد و باکتری در بدن تکثیر میشود. از سالهای قبل راهی که برای این مسئله اتخاذشده، ساختن آنتیبیوتیکهای جدیدتر بوده است؛ اما در سالهای اخیر سرعت ایجاد مقاومت در باکتریها از سرعت تولید آنتیبیوتیکهای جدید سبقتگرفته است که نگرانیهای زیادی را به همراه داشته است. علت اصلی این افزایش سرعت مقاومت در چیست؟
علل ایجاد مقاومت آنتیبیوتیکی
استفاده بیشازحد
یکی از مهمترین دلایل افزایش مقاومت، استفاده بیشازحد و نامناسب از آنتیبیوتیکهاست. تنها در آمریکا تخمین زده میشود که یکدوم تا یکسوم از مصرف آنتیبیوتیکها غیرضروری و نامناسب باشد. لازم به ذکر است که آنتیبیوتیک تنها در درمان بیماریهایی که علت بیماری باکتری است، مؤثر واقع میشود و هر نوع آنتیبیوتیک تنها بر گروه خاصی از باکتریها میتواند تأثیر بگذارد و در بیماریهای ویروسی نهتنها تأثیری ندارد بلکه با کشتن باکتریهای مفید و غیر آسیبرسان بدن میتواند طول درمان را طولانیتر کند. به همین دلیل است که استفاده از آموکسیسیلین یا اصرار به تجویز پنیسیلین یا سایر آنتیبیوتیکها در هنگام ابتلا به سرماخوردگی یا آنفلوانزا، امری کاملاً غلط است.
مصرف نامنظم و غیرمسئولانه آنتیبیوتیک
بسیاری از افراد زمانی که آنتیبیوتیک برایشان تجویز میشود، بعد از رفع علائم بیماری دوره درمان خود را نیمهکاره رها میکنند. این کار میتواند منجر به ایجاد باکتریهای مقاوم شود. در برخی موارد افراد از آنتیبیوتیکهایی که در بیماری خاصی برایشان تجویزشده و باقیمانده در بیماری دیگری استفاده میکنند و یا به فرد دیگری بهمنظور درمان میدهند. تمامی این موارد در ایجاد مقاومت آنتیبیوتیکی مؤثر هستند.
مصرف بیرویه آنتیبیوتیک در دامها و مواد غذایی
در سالهای اخیر مصرف بیرویه آنتیبیوتیک در دامداریها و محصولات کشاورزی یکی دیگر از عوامل مقاومت آنتیبیوتیکی است.
عوارض ناشی از مقاومت آنتیبیوتیکی
عوارض ناشی از مقاومت آنتیبیوتیکی میتواند بسیار گسترده باشد. باکتریهای مقاومی که به وجود میآیند میتوانند این خصوصیت خود را به نسلهای بعد از خود منتقل کنند آنها میتوانند بهسرعت منتشر شوند و افراد در هر سنی را درگیر کنند و با توجه به میزان سفرهای بینقارهای بهسرعت در تمامی کشورها پخش شوند و بهاینترتیب خطری برای بهداشت جهانی باشند. آنها ممکن است موجب بستریهای طولانیمدت بیمارستانی، هزینههای بیشتر طبی و افزایش میزان مرگومیر شوند.
برای کاهش میزان مقاومت آنتیبیوتیکی چهکارهایی میتوان انجام داد؟
از اصرار به پزشک خود برای تجویز آنتیبیوتیک بپرهیزید.
توصیههای بهداشتی برای پیشگیری از ابتلا به بیماریهای عفونی را بهدقت رعایت کنید.
نسبت به انجام کامل واکسیناسیون خود و فرزندانتان حساس باشید. بعضی از بیماریهای باکتریایی مانند دیفتری با انجام واکسن کاملاً قابلپیشگیری هستند.
هرگز از آنتیبیوتیکی که برای فرد دیگری تجویزشده است، استفاده نکنید.
با مصرف نکردن شیر غیرپاستوریزه، شستن مرتب دستها، پختن کافی مواد غذایی میزان خطر ابتلا به عفونتهای باکتریایی ناشی از غذا را کاهش دهید.
مصرف آنتیبیوتیک تنها با تجویز پزشک و دقیقه به میزان گفتهشده صورت گیرد و درمان را کامل کنید.
از آنتیبیوتیک باقیمانده در بیماری دیگری استفاده نکنید، شاید برای این بیماری مناسب نباشد.
با رعایت نکات گفتهشده، میتوان بخشی از مسؤولیت این نگرانی که مربوط به جامعه عمومی است را کاهش داد. بخش دیگر این نگرانی متوجه پزشکان و مراقبین بهداشتی و امور دامی و کشاورزی است.
امید که با رعایت و آگاهی هر چه بیشتر نسبت به استفاده بهینه از آنتیبیوتیکها بتوانیم جامعه سالمتری داشته باشیم.