مهرنوش اردلان یکتا
یکی از اختلالهایی که در طول زندگی به کرات نام آن را شنیدهایم، سکته مغزی است. به دلیل شیوع بالا و ماهیت جدی این عارضه، سازمان بهداشت جهانی، به منظور افزایش آگاهی نسبت به پیشگیری از عوامل ایجاد کننده و درمان به موقع و مراقبت بهتر و حمایت مناسبتر از نجاتیافتگان این عارضه روز ۲۹ اکتبر را به عنوان روز جهانی سکته مغزی انتخاب کرده است.
سکته مغزی سومین علت مرگ و ایجاد ناتوانی در کانادا به شمار میرود و بر اساس آخرین آمار حدود ۷۴۱۸۰۰ کانادایی بالای ۲۰ سال با اثرات ناشی از آن زندگی میکنند. یک چهارم کاناداییهایی که سکته مغزی داشتهاند کمتر از ۶۵ سال سن دارند. میزان شیوع سکته مغزی در ایران نیز بسیار بالاست و بنا به گفته برخی از متخصصان، دومین کشور از لحاظ نسبت تعداد سکته مغزی به جمعیت است. اما این عارضه چیست و عوامل به وجود آورنده آن کدام است؟
تعریف سکته مغزی
سکته مغزی زمانی اتفاق میافتد که خونرسانی به بخشی از مغز متوقف شود که در نتیجه آن سلولهای مغزی در آن ناحیه به دلیل محرومیت از اکسیژن و مواد مغذی، آسیب دیده و شروع به مردن میکنند. درمان سریع بسیار حیاتی است و میتواند میزان آسیب سلولهای مغزی را به حداقل برساند.
سکته مغزی میتواند ناتوانیهای طولانیمدت برای فرد به همراه بیاورد و کل زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. از آن جایی که میزان این صدمات طولانیمدت به شدت سکته و سرعت درمان تثبیت سلولهای مغزی وابسته است، توجه به علایم و نشانههای بروز سکته و سرعت عمل در درمان ارزش زیادی دارد.
علایم و نشانهها
توجه به نشانهها یکی از نکات کلیدی در درمان است. نشانههای سکته مغزی میتواند شامل موارد زیر باشد:
- بیمار به سختی صحبت میکند و در فهم صحبتهای دیگران مشکل دارد؛
- به طور ناگهانی دچار بیحسی، ضعف یا فلج در صورت، دست و یا پا شده است. در بیشتر مواقع این علایم در یک طرف بدن اتفاق میافتد؛
- به طور ناگهانی تاری دید یا دوبینی به وجود آید و یا در مواقعی دید چشم از بین میرود؛
- سردرد ناگهانی و بسیار شدیدی که ممکن است به همراه استفراغ، سرگیجه یا تغییر سطح هوشیاری باشد؛
- تلو تلو خوردن یا از دست رفتن تعادل یا هماهنگی ناگهانی به هنگام راه رفتن.
بنیاد سکته مغزی و قلب کانادا در سال ۲۰۱۴ به منظور سرعت بخشیدن در مراجعه به اورژانس سرواژه FAST را طرح کرد که در صورت وجود هر کدام از این علایم بدون درنگ باید با ۹۱۱ تماس گرفته شود.
- FACE (صورت): هر گونه افتادگی ناگهانی در صورت؛
- ARMS (بازوها): ناتوانی در بالا بردن دستها؛
- SPEECH (صحبت): صحبت کردن نامفهوم و درهم؛
- TIME (زمان): بلافاصله با ۹۱۱ تماس گرفته شود.
باید توجه داشت که چهار ساعت و نیم ابتدایی بعد از سکته، زمان طلایی است و هر دقیقه در این زمان ارزشمند شمرده میشود. در بعضی از موارد، علایم سکته مغزی موقتی است و به سرعت از بین میرود. این نوع از نشانهها را حمله ایسکمی گذرا یا سکته کوچک (mini-stroke) میگویند که به دلیل گرفتگی موقتی رگ ایجاد میشود. چنین حملههایی نشاندهنده وقوع سکته مغزی در آینده است و باید جدی گرفته شده و هر چه سریعتر به پزشک مراجعه شود.
علل و انواع سکته مغزی
سکته مغزی میتواند بهدلیل انسداد رگ که به آن سکته مغزی ایسکمیک گفته میشود و یا به دلیل پارگی یا نشت عروق خونی مغزی که به آن خونریزی مغزی گفته میشود، به وجود آید. ۸۰ درصد سکتههای مغزی از نوع ایسکمیک هستند که در این نوع وجود لخته خون و یا پلاکهای چربی در رگهای تغذیه کننده مغز باعث انسداد یا باریک شدن عروق شده و خونرسانی به بخشی از مغز را مختل میکند.
ریسکفاکتورهای عارضه
عوامل زیادی میتوانند خطر سکته مغزی را در افراد افزایش دهند. بعضی از این عوامل مانند افزایش سن، داشتن سابقه خانوادگی مثبت از سکته مغزی، جنسیت مذکر و نژاد غیر قابل تغییر هستند. کاناداییهای بومی، آفریقاییتبار، چینی، لاتین و جنوب آسیا بیشتر احتمال سکته مغزی دارند. عواملی دیگری چون:
- سیگار؛ احتمال سکته مغزی در سیگاریها دو برابر غیر سیگاریهاست. این افزایش احتمال در افراد غیرسیگاری که به طور مرتب در معرض دود افراد سیگاری بودهاند نیز صادق است.
- فاکتورهای در ارتباط با سبک زندگی مانند استفاده از مواد مخدر به ویژه کوکایین و آمفتامینها، داشتن اضافه وزن و چاقی، نوشیدن بیش از حد الکل، نداشتن فعالیت بدنی و استرس بالا ریسک خطر را افزایش میدهند.
- بیماریهایی مانند دیابت، فشارخون بالا، کلسترول بالا، آپنه انسدادی خواب، بیماریهای قلبی عروقی همگی از شرایطی هستند که میزان خطر ابتلا به سکته مغزی را بالا میبرند.
پیشگیری
از مهمترین راههای پیشگیری از وقوع سکته مغزی تغییر سبک زندگی است؛ داشتن رژیم غذایی سالم (که شامل میوهها و سبزیجات فراوان و حداقل چربیهای اشباع شده و نوشیدنیهای الکلی است)، داشتن فعالیت جسمی، کاهش میزان استرس، ترک سیگار و کاهش وزن است . همینطور میتوان با مراجعه به پزشک نسبت به کنترل فشار خون، چربی خون و میزان قند اقدام کرد و در صورت نیاز از داروهای تنظیمکننده آن استفاده کرد.
