شهرام يزدان‌پناه
از امروز نشست سه روزه «حافظ، شاعر صلح» به همت گروه علمی آموزشی سماک در مونترال آغاز می‌شود. در این کارگاه علاوه بر سخنرانی‌های متعدد و شعرخوانی، کارگاهی هم برای کودکان ترتیب داده شده است. گروه «سماک» علی‌رغم سن کم، فعالیت زیادی دارد. چند نشست و کارگاه و برنامه‌های پادکست مرتب این گروه، ادبیات را در زندگی روزمره مونترالی‌های علاقمند جاری ساخته است. فرشید سادات‌شریفی، مدیر گروه سماک را از قبل و به واسطه همکاری‌هایی که با هم داشتیم، می‌شناختم. گفتگو کردن با او به واسطه خصلت خونگرم وشیرازی بودنش، دلنشین است. هر کاری کردم نتوانستم لهجه شیرازی او را در گفتگو پیاده کنم.
ماجرای این نشست سه روزه از کجا شروع شد؟
با توجه به آغاز به فعالیت انجمن ایرانی مطالعات صلح، یکی از دوستان پیشنهاد داد این حرکت خجسته را با انجام فعالیت‌های بین‌المللی گسترده‌تر کنیم، گروه علمی‌آموزشی «سَماک» مصمم شد تا به سهم خود به کمک توسعه گفتمان صلح و بیاید و در قدم اول رویداد سه‌روزه «حافظ، شاعر صلح» را در مونترال برگزار کند.
هدف اصلی، برجسته‌کردن گفت‌وگو درباره صلح در رشته‌های علوم‌انسانی است تا از سیاسی‌بودن محض موضوع صلح اجتناب شود. این شد که «سَماک» تصمیم گرفت چهار رویداد در حوزه ادبیات کاربردی در کانادا اجرا کند. اولین آن‌ها که همین رویداد «حافظ، شاعر صلح» است از امروز جمعه در مونترال آغاز می‌شود و تا یک‌شنبه ادامه خواهد داشت.
گفتی اولین برنامه، آیا برنامه‌های دیگری هم در جدول دارید؟
بله، دومین برنامه با عنوان «شاهنامه، کتاب صلح» خواهد بود که در ماه مارس و در همان روزی که حدس زده می‌شود تدوین شاهنامه به دست ابوالقاسم فردوسی تمام شده، برگزار خواهد شد. دو رویداد دیگر نیز در ماه می و ژوئن با عناوین «سعدی، شاعر صلح» و «شیراز، شهر صلح» برنامه‌ریزی شده است که کلاً در کنار هم نگاه ادبیات کاربردی و بین‌رشته‌ای و تأثیر آن روی موضوعات کلان را دنبال می‌کند. در این مثال خاص می‌خواهیم نشان دهیم که ادبیات یک مملکت چگونه صدای صلح یک ملت می‌شود.
«انجمن صلح» که اشاره کردی چه گروهی است و چه هدفی دارد؟
«انجمن ایرانی مطالعات صلح» درواقع تجمع تعدادی از استادان و پژوهندگان دانشگاهی در رشته‌های علوم اجتماعی و روانشناسی از دانشگاه‌های مختلف ایران است. دوستانِ مرتبط با این مجموعه، وقتی احساس کردند که جای ادبیات در گفتمان صلح آن‌ها خالی است، ازیک‌طرف با مجله بخارا نشست «فردوسی، شاعر صلح» را برگزار کردند و از طرف دیگر با گروه «سَماک» صحبت کردند تا ما اینجا در فضای خارج از کشور باب این گفت‌وگو را بازکنیم. گروه «سَماک» چهار برنامه پیش‌گفته را پیشنهاد داد که مقبول افتاد و ما کارمان را با حافظ شروع کرده‌ایم.
در نشستی که از امروز آغاز می‌شود چه برنامه‌ای دارید؟
ما در روز اول و روز سوم این رویداد به موضوع صلح می‌پردازیم و اینکه چگونه نظر یک شاعر قدیمی درباره صلح می‌تواند زندگی امروز ما را تحت تأثیر قرار دهد. برنامه روز دوم که در آن قرار است بچه‌ها با والدینشان در یک گروه قرار گیرند و با اشعار حافظ بازی کنند تا نشان داده شود که چگونه می‌توان با برداشتن اختلاف بین دو نسل، دوستی و صلح به دست آورد. ایده این است که صلح از درون خودمان و خانواده‌مان شروع می‌شود.
چرا حافظ؟ شاعران دیگری بودند که آنقدرها هم عرفانی شعر نگفته‌اند و به موضوعاتی مثل صلح بیشتر نزدیکند؟
نکته اینجاست که نگاه عرفانی ما به حافظ، تحت‌تأثیر نگاه دوست و هم‌درسِ او، محمد گل‌اندام که دیوان اشعار حافظ را جمع می‌کند، قرار دارد. مخصوصاً تحت‌تأثیر مقدمه‌ای که او بر دیوان حافظ نوشته و خیلی او را در مقام قدسی و عرفانی قرار می‌دهد. اما بیایید از آن سو نگاه کنیم که حافظ در آشوب‌ناکترین زمان ممکن زندگی می‌کرده است. حافظ در طول عمر خود برآمدن و برافتادن هفت حاکم را به چشم دیده که هیچ‌کدام از این تغییرات هم با ملایمت و دوستی نبوده. یعنی او در زندگی روزمره خود با انقلابات متعددی درگیر بوده و همیشه با جنگ و صلح دست‌به‌گریبان بوده است. حالا این آدم شاعر هم هست و روزگار خود را به زبان شعر برای ما در هفت لایه لغت و معنی پنهان کرده است که مهم‌ترین آن‌ها قطعاً طلب صلح و آرامش است.
می‌توانی شعری از حافظ در وصف صلح برایمان بگویی؟
پیش از حافظ، الگو و همشهری حافظ یعنی سعدی می‌سراید: «بیا که نوبت صلح است و روزگار عنایت». من همین مصرع را در اولین نشستمان در بحثی که می‌کنم بازخواهم کرد. ارتباط «صلح» با اینکه چرا «نوبت» دارد و به چه دلیل بعد از آن کلمه «عنایت» می‌آید تا در گام بعد برسم به واکاوی غزلی از حافظ که در آن می‌گوید:
«یک حرف صوفیانه بگویم اجازت است
ای نور دیده صلح به از جنگ و داوری»
همچنین خواهم گفت که این موضوع الهام گرفته شده از نگاه سعدی است که هر دو شاعر عصر آشوب‌زده مغولان را درک کرده بودند. این همان رشته تاریخی است که حافظ و سعدی را در صلح‌یابی با ۱۰۰ سال اختلاف زمانی به هم وصل می‌کند.
«سماک» برای تو چه مفهومی دارد؟
سماک هم در عربی و هم در فارسی معانی متعدد و زیبایی دارد و از طرفی این گروه قرار است در غرب دنیا از ادبیات شرق دنیا حرف بزند پس آوای شرقی کلمه هم برایمان مهم بود. اما شاید مهم‌ترین دلیل انتخاب «سَماک» این بوده که یک صورت فلکی است که در روزگاران قدیم و در شب‌های تاریک، با آن راه را پیدا می‌کردند. «سَماک» همچنین ماهی است که در همه ادبیات ما از مولانا تا شاملو، نشانه سلوک و راه پیدا کردن است. «سَماک» قرار است سلام ما به ادبیات کاربردی باشد. در ادبیات کاربردی شخص به ادبیات به نگاه چشمه قدرت و دانش نگاه می‌کند. ما می‌خواهیم با ادبیات کاربردی، شعر و نثر و داستان را برای توسعه سطح و استاندارد زندگی روزمره خودمان استفاده کنیم.
همه اطلاعات مربوط به فعالیت‌های گروه «سَماک» را می‌توانید در وب‌سایت samaak.ca ببینید.
1 comment