مهرنوش اردلان یکتا
شاید شما هم از دسته افرادی باشید که به این گفته باور دارند که «دکترها هر بیماری را تشخیص نمیدهند، به اعصاب ربط میدهند». این جمله از سویی میتواند درست باشد، البته نه از روی ناآگاهی، بلکه به دلیل اینکه پزشکان میدانند که اعصاب در ثبات سلامت بدن نقش اساسی دارند. یکی از بیماریهایی که علت آن همچنان به درستی مشخص نیست ولی ارتباط آن با اِسترس کاملا اثبات شده، سندرم روده تحریکپذیر یا IBS است.
سندرم روده تحریکپذیر چیست؟
این سندرم بیماری مزمن و شایعی است که روده بزرگ را تحت تاثیر قرار میدهد. این بیماری با اسهال یا یبوست به همراه درد و کرامپ متناوب شکمی ظاهر میشود و سپس علایم از بین میرود. هیچ شواهدی از آسیب به سیستم گوارشی در این بیماری وجود ندارد.
نشانه های بیماری
- درد شکمی، کرامپ یا نفخی که با دفع گاز یا مدفوع بهبود مییابد؛
- اسهال یا یبوست که گاهی به طور متناوب هر دو وجود دارند؛
- گاز معده فراوان.
نکته مهم این است که بیماران ممکن است تمام این علایم یا یکی از آنها را تجربه کنند و این علایم برای مدتی بدتر و یا در دورهای کاملا ناپدید شود. بیماری در بیشتر افراد خفیف تا متوسط است و تنها در درصد کوچکی از بیماران شدید بوده و با اختلال در کارهای روزانه همراه است.
علت آشکاری برای این بیماری هنوز یافت نشده است. یکی از عللی که گفته شده است، مختل شدن سیگنال ارتباطی بین مغز و روده است. این عدم ارتباط باعث شروع انقباض در عضلات دیواره روده شده که در نهایت منجر به کرامپ شکمی، درد و تغییر در سرعت حرکت رودهای میشود. علت دیگری که مطرح میشود، بیش حساسی اعصاب روده به نوعی از غذا یا استرس است. در این رابطه یک سری از عوامل به عنوان شروع کننده (trigger) اثبات شدهاند:
- غذا- با اینکه نقش غذا به عنوان شروع کننده بیماری به خوبی مشخص نشده است؛ اما بعضی از مواد غذایی شامل گندم، محصولات لبنی، مرکبات، لوبیاها، کلم و نوشیدنیهای گازدار علائم بیماری را در بعضی بیماران شدیدتر میکنند.
- استرس- بیماران هنگامی که دورههایی از استرس را تجربه میکنند، بیماریشان تشدید شده یا دورههای بیماری با فاصله نزدیکتری ظهور میکند. با این که تشدید و ظهور بیماری با استرس اثبات شده است، ولی علت وجود بیماری نیست.
- هورمونها- این بیماری در زنان دو برابر مردان است و در زنان در زمان عادت ماهیانه بیماری شدیدتر است که میتواند مطرح کننده نقش هورمونها و ارتباط آن با شروع بیماری باشد.
این بیماری در افراد زیر 50 سال، زنان ، کسانی که سابقه این بیماری را در خانواده دارند و کسانی که به نوعی بیماری روحی-روانی مانند اضطراب و افسردگی مبتلا هستند، شایعتر است.
تشخیص بیماری
تشخیص بیماری توسط پزشک و بعد از اطمینان از نبود سایر اختلالات جدی سیستم گوارشی صورت میگیرد. چنانچه علایمی نظیر موارد زیر وجود داشته باشد، تشخیصهای دیگری برای بیمار مطرح میشود:
- شروع علایم بیماری بعد از سن 50 سالگی؛
- کاهش وزن همراه علایم؛
- تب؛
- تهوع و استفراغ مکرر؛
- درد شکمی که با دفع بهبود نمییابد؛
- اسهالی که دائمی شده و فرد را شب از خواب بیدار میکند؛
- کمخونی ناشی از کمبود آهن به همراه علایم.
درمان بیماری
در موارد خفیف تا متوسط، IBS به طور معمول با روشهای مدیریت استرس و تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی بهبود مییابد. این تغییرات شامل:
- شناسایی مواد غذایی که شروع کننده بیماری است توسط بیمار و پرهیز از آنها،
- استفاده از مواد غذایی با فیبر بالا،
- نوشیدن مایعات فراوان،
- ورزش منظم،
- داشتن خواب کافی است.
برخی از پزشکان پیشنهاد میکنند که چنانچه احساس نفخ یا باد در شکم نشانه غالب بیماری باشد، از خوردن غذاهایی که گاز بیشتری ایجاد میکنند مانند نوشیدنیهای گازدار و الکلی، کافئین، میوههای خام و سبزیجات خاص مانند کلم تا حد ممکن پرهیز شود. بعضی از مطالعات نشان دادهاند که با حذف گلوتن در بیماران با IBS که اسهال نشانه غالب است –حتی در غیاب بیماری سلیاک- بهبود حاصل شده است.
در موارد شدید پزشک بسته به نوع علایم بیمار دارو تجویز میکند.
درمانهای مکمل
تاثیر درمانهای مکمل در بهبود علایم این بیماری نامشخص است، اما بعضی موارد از تاثیر مصرف غذاهای حاوی پروبیوتیک مانند ماست در بهبود علایم بیماری ذکر کردهاند.
مصرف نعناع فلفلی (peppermint) نیز میتواند در کوتاه مدت نشانههای بیماری را بهبود دهد. در مطالعات تکمیلی از هیپنوتیزم، طب سوزنی، آموزشهای تنآگاهی برای کاهش استرس نیز نام برده شده که هنوز تاثیرشان به طور کامل اثبات نشده است.
