پوریا ناظمی
محتوای این مطلب تا زمان انتشار بر اساس منابع معتبر تهیه شده است اما در نظر داشته باشید که با توجه به سرعت تغییر رویدادها ممکن است برخی از موارد دستخوش تغییر در روزهای آینده شود.
در روزهایی که ایران زیر سایه جنگ و بحران به سر میبرد و شهروندانش از جهان بیرون جدا شدهاند، برقراری ارتباط با این کشور، آن هم به روشی امن و مطمئن، بیش از هر زمان دیگری به دغدغهای حیاتی برای خانوادهها، فعالان و روزنامهنگاران تبدیل شده است.
از ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵، و در پی آغاز جنگ ایران و اسرائیل، دولت جمهوری اسلامی با قطع گسترده و بیسابقه اینترنت بینالمللی، بیش از ۸۰ میلیون شهروند را از دسترسی به اینترنت جهانی محروم کرد و کشور را در تاریکی فرو برد.
اکنون تنها راههای محدودی برای تماس باقی مانده که هر یک با خطرات و ملاحظات خاص خود همراه است. این گزارش تلاش میکند تصویری جامع، واقعگرایانه و عملی از ابزارهای موجود، خطرات آنها و بهترین شیوههای استفاده را ارائه کند تا بتوان در این دوران تاریک، شعلهای از ارتباط و امید را زنده نگه داشت.
زمینه و چالشهای ارتباطی
بر اساس گزارشهای منابع معتبر همچون Wired، TechCrunch و Iran International، دولت جمهوری اسلامی پس از حملات هوایی اخیر، در حرکتی کمسابقه، دست به قطع تقریبا کامل اینترنت زد و شبکه جهانی را از دسترس شهروندان خارج کرد. آنچه باقی مانده است، شبکه ملی اطلاعات (NIN) است؛ شبکهای که تنها به اپلیکیشنها، سایتها و خدمات تاییدشده حکومتی اجازه فعالیت میدهد.
تماسهای بینالمللی، چه ورودی چه خروجی، یا اصلا متصل نمیشوند یا در بهترین حالت پس از چند ثانیه قطع میشوند. پیامکها هم وضعیتی مشابه دارند و یا اصلا نمیرسند یا با تاخیرهای طولانی و غیرقابل اعتماد ارسال میشوند. در چنین شرایطی، ارتباط امن با داخل کشور نیازمند شناخت دقیق از ابزارها، خطرات و استراتژیهای عملی است.
روشهای ارتباطی موجود و ملاحظات امنیتی
استارلینک: شمشیری دولبه
استارلینک، سرویس اینترنت ماهوارهای شرکت اسپیسایکس، شاید امنترین راه ارتباطی موجود برای ایرانیانی باشد که خوششانس بودهاند و به تجهیزات آن دست یافتهاند.
استارلینک نیاز به هیچ زیرساخت داخلی ندارد و ارتباطات از طریق ماهوارهها و ایستگاههای زمینی خارج از ایران برقرار میشود. این یعنی پیامها، تماسها و دادهها از شبکههای سانسور و کنترل حکومتی عبور نمیکنند. اما همین ویژگی استارلینک آن را به ابزاری پرخطر در نگاه حکومت تبدیل کرده است.
بر اساس گزارشها، از طریق بازار سیاه و مسیرهای قاچاق، حدود ۲۰ هزار دستگاه استارلینک وارد ایران شده است؛ تجهیزاتی که عمدتا به دست خبرنگاران، فعالان یا خانوادههای متمول رسیده است. اما برای اکثریت مردم، دسترسی به استارلینک همچنان رویایی دستنیافتنی است.
خطر اصلی برای دارندگان استارلینک نه در فضای مجازی، بلکه در دنیای واقعی است: اگر نیروهای امنیتی دیش یا تجهیزات استارلینک را پیدا کنند، فرد صاحب آن به سادگی میتواند با اتهامات سنگین از جمله جاسوسی روبهرو شود.
توصیه کارشناسان این است که در صورت استفاده، دیش را به شکلی ماهرانه مخفی کنند (مثلا در میان دیشهای تلویزیون یا پشت بامها) و زمان استفاده را به شب یا هنگام پوشش ابری محدود کنند تا احتمال شناسایی کاهش یابد.
در این میان، موجی از شایعات و اپلیکیشنهای جعلی نیز به راه افتاده است؛ از وعدههای پوچ اتصال «بدون دیش» گرفته تا اپهایی که مدعیاند تلفنهای هوشمند را به استارلینک متصل میکنند. اینها اغلب ابزارهای جاسوسی و بدافزار هستند و باید به شدت از آنها پرهیز کرد.
اپلیکیشنهای پیامرسان بینالمللی: امن اما مسدود
اپهایی مانند سیگنال و واتساپ که به دلیل رمزنگاری سرتاسری (E2EE) از امنترین ابزارهای پیامرسانی جهان محسوب میشوند، در ایران عملاً بلااستفاده شدهاند.
دسترسی به آنها بدون استارلینک یا VPNهای بسیار خاص تقریبا غیرممکن است. اگر کسی در ایران موفق شود به این اپها دسترسی پیدا کند، مطمئنترین کانال ارتباطی برای تماس با خارج از کشور همین اپها هستند.
استفاده از پیامهای ناپدیدشونده، قفل کردن اپها و رعایت اصول امنیتی مانند استفاده از زبانهای غیرمستقیم (برای مثال گفتن «هوا خوب است» به جای «وضع امنیت چطور است») میتواند ریسکها را به حداقل برساند.
برای ایرانیان خارج از کشور، ارسال دورهای پیامهای کوتاه و غیرسیاسی (مثلا «امیدوارم خوب باشی») میتواند مفید باشد، چرا که در صورت اتصال مجدد، این پیامها به مقصد خواهند رسید. در عین حال باید از نصب اپهای جعلی یا دانلود از منابع غیررسمی پرهیز کرد.
تلفنهای ماهوارهای: نجاتبخش یا دردسرساز؟
تلفنهای ماهوارهای مانند تورایا یا ایریدیوم از معدود ابزارهایی هستند که میتوانند بدون زیرساختهای محلی ارتباط صوتی یا متنی را برقرار کنند. اما این تلفنها در ایران بسیار نادرند و داشتن آنها بدون مجوز به معنای روبهرو شدن با اتهامات سنگین است.
همچنین سیگنالهای این تلفنها در صورت استفاده مداوم یا بیاحتیاط میتواند شناسایی و منشأ تماس ردیابی شود. اگر کسی چنین تلفنی در اختیار دارد، بهترین توصیه این است که تماسها کوتاه و به صورت متحرک (برای مثال در نقاط مختلف و بدون زمانبندی منظم) انجام شود تا ریسک شناسایی کاهش یابد.
تماسهای تلفنی عادی: کانالی ناامن و پرریسک
در حال حاضر تماسهای تلفنی بینالمللی با ایران تقریباً غیرممکن شده است. بسیاری از تماسها یا اصلاً متصل نمیشوند یا با پاسخهای جعلی و رباتیک مواجه میشوند که هدف آنها جمعآوری اطلاعات و ضبط مکالمات است.
تماسهای داخلی تا حدی ممکن است کار کند اما باید همیشه فرض را بر شنود و ضبط مکالمه گذاشت. استفاده از عبارات رمزگونه و اجتناب از بیان مستقیم اطلاعات حساس میتواند کمی از ریسکها بکاهد. پیامکها هم به دلیل عدم رمزنگاری و امکان ذخیره و تحلیل توسط نهادهای امنیتی، ابزاری ناامن به شمار میروند.
اپهای داخلی (بله، روبیکا و…)
در نبود اینترنت جهانی، بسیاری از مردم به ناچار به اپلیکیشنهای داخلی مانند «بله»، «روبیکا» و «ایتا» روی آوردهاند. این اپها به دلیل استقرار بر بستر شبکه ملی اطلاعات حتی در قطعیهای گسترده هم فعال هستند. اما واقعیت این است که این ابزارها از نظر امنیت و حفظ حریم خصوصی، کمترین استانداردها را رعایت میکنند.
پیامها نه تنها رمزنگاری سرتاسری ندارند بلکه به راحتی از سوی سرورها و به تبع آن، نهادهای امنیتی قابل دسترسی هستند. حتی گزارشهایی مبنی بر بارگذاری پیامهای پیشنویس نشده و لینکهای کلیکشده به سرورهای مرکزی وجود دارد.
توصیه اکید این است که در صورت ناچاری استفاده از این اپها، از ارسال هرگونه پیام حساس خودداری و این ابزارها را تنها برای امور روزمره و بیخطر به کار برده و پس از پایان بحران آنها را حذف کنید.
همین طور با توجه به ایجاد امکان نصب و استفاده از اپلیکیشن بله برای کاربران خارج از ایران بهترین تصویه این است که از این ابزار بر روی دستگاهی غیر از تلفن همراه اصلی خود استفاده کنید تا حتی در صورت فعال شدن بدافزار احتمالی یا شنود، دسترسی به اطلاعات شما فراهم نشود.
VPNها و ابزارهای دور زدن سانسور
VPNها برای سالها راه نجات کاربران ایرانی برای دور زدن فیلترینگ بودهاند، اما در شرایط فعلی و با قطع تقریبا کامل اینترنت، کارآیی آنها به شدت کاهش یافته است. تنها معدود کاربران فنی و مجهز به ابزارهای خاص مانند سایفون یا Tor با پلهای خاص گاهی موفق به اتصال میشوند. استفاده از VPN علاوه بر خطر شناسایی از سوی سیستمهای نظارتی، خطر گرفتار شدن در دام اپهای جعلی یا مخرب را نیز به همراه دارد. تنها راه، استفاده از ابزارهای شناختهشده و تاییدشده و اشتراکگذاری خصوصی مسیرهای موفق است تا از مسدود شدن سریع جلوگیری شود.
ابتکارهای محلی: پلی برای بازگرداندن صداها
در دل این محدودیتها، ابتکارهایی مردمی و خلاقانه به چشم میخورد که نشانی از روح همبستگی ایرانیان است.
یکی از این روشها، کمک گرفتن از افراد مورد اعتماد در داخل کشور است که به دلایلی (از جمله سکونت در مناطق مرزی یا دسترسی به شبکههای خاص) هنوز به اینترنت جهانی دسترسی دارند.
این افراد پیامهای خانوادههای نگران را جمعآوری میکنند، از طریق تماسهای داخلی حال عزیزانشان را جویا میشوند و پاسخها را به بیرون منتقل میکنند.
گاه این پیامها به شکل کد یا با زبان استعاری منتقل میشوند تا از چشم نهادهای امنیتی پنهان بمانند. چنین اقداماتی بار دیگر یادآور میشود که حتی در شدیدترین دوران سرکوب و قطع ارتباط، انسانها راهی برای حفظ ارتباط و امید پیدا میکنند.
همین طور در صورت برقراری ارتباط کماکان استفاده از ایمیل مسیر نسبتا موثری است.
بحران ارتباطی کنونی در ایران، بزرگترین آزمون برای همبستگی، تدبیر و دقت خانوادهها، فعالان و جامعه ایرانی است. در میان روشهای موجود، استارلینک و تلفنهای ماهوارهای امنترین اما پرخطرترین از نظر قانونی هستند. اپهای جهانی اگرچه امن اما مسدودند و اپهای داخلی ناامن اما در دسترس. تماسهای تلفنی و پیامکها نیز زیر ذرهبین شنود هستند. کلید کاهش ریسکها، استفاده هوشمندانه، اجتناب از اعتماد به وعدههای جعلی، رعایت زبان غیرمستقیم و حفظ احتیاط در هر گام است.
تحریریهی «مداد»
