پوریا ناظمی
کاردینال شمالی: جواهری از حیات وحش کانادا
این روزها که در شهر واتیکان کاردینال‌ها دور هم جمع شده‌اند تا با رای خود پاپ آینده را تعیین کنند، شاید بد نباشد در ساکنان سرزمین افرا به پرنده زیبا و سرخ پوشی برویم که به نام کاردینال شناخته می‌شود.
در میان تنوع خیره‌کننده‌ی حیات وحش کانادا، پرنده‌ای با پرهای سرخ چشمگیر و آوازی دلنشین نگاه‌ها را به خود جلب می‌کند: کاردینال شمالی (Cardinalis cardinalis). این پرنده‌ی نمادین با تاج شاخص و حضور جسورانه‌اش، رنگی زنده به باغ‌ها، لبه‌ی جنگل‌ها و حیاط‌های حومه‌ای جنوب شرقی کانادا می‌افزاید. در این نوشتار، به بررسی ویژگی‌های زیستی، رفتار، اهمیت فرهنگی و جایگاه کاردینال شمالی در فرهنگ بومیان کانادا و فولکلور عامیانه پرداخته می‌شود؛ پرنده‌ای که با آوازش به تنوع زیستی غنی این سرزمین معنا می‌بخشد.
کاردینال شمالی پرنده‌ای آوازخوان با اندازه‌ای متوسط از خانواده‌ی Cardinalidae است. طول بدنش به ۲۱ تا ۲۳ سانتی‌متر و فاصله‌ی بال‌ها به ۲۵ تا ۳۱ سانتی‌متر می‌رسد. نرها با پرهای قرمز درخشان، ماسک سیاه دور منقار و تاج برآمده به‌راحتی قابل‌شناسایی‌اند، درحالی‌که ماده‌ها رنگی ملایم‌تر دارند: قهوه‌ای مایل به خاکستری با ته‌مایه‌هایی از قرمز. منقار هر دو جنس کوتاه، مخروطی و نیرومند است و برای شکستن دانه‌ها و خوردن حشرات و میوه‌ها بسیار کارآمد. آوازهایشان –که معمولاً به شکل “چیر-چیر” یا “توییپ-توییپ” توصیف می‌شود– نشانه‌ای از حضورشان در زیستگاه است.
زیستگاه و پراکندگی
کاردینال شمالی از جنوب شرقی کانادا تا نواحی مرکزی آمریکای شمالی، و حتی تا گواتمالا و بلیز در آمریکای مرکزی پراکنده است. در کانادا، حضور آن عمدتاً در جنوب انتاریو، جنوب غربی کبک، نیوبرانزویک و نوا اسکوشیا ثبت شده است. این پرنده محیط‌هایی با پوشش بوته‌ای متراکم مانند لبه‌های جنگل‌ها، پارک‌های شهری، باغ‌ها و مناطق مسکونی را ترجیح می‌دهد. گسترش تدریجی جمعیت آن به سوی شمال، تا حدی به تغییرات اقلیمی و گرم‌تر شدن زمستان‌ها و همچنین استفاده گسترده‌تر از تغذیه‌کننده‌های پرندگان در حیاط‌ها نسبت داده می‌شود. با این حال، از بین رفتن زیستگاه‌ها و توسعه شهری همچنان از تهدیدات اصلی به شمار می‌آید، هرچند توانایی بالای این گونه در سازگاری با محیط‌های انسان‌ساخت، تا حد زیادی جمعیتش را حفظ کرده است.
کاردینال‌های شمالی معمولاً تک‌همسرند و پیوند مادام‌العمر تشکیل می‌دهند. فصل تولیدمثل آن‌ها در کانادا از مارس تا اوت ادامه دارد و هر جفت ممکن است ۲ تا ۳ بار در فصل آشیانه‌سازی کند. نرها با آوازهای بلند و مداوم از قلمرو خود دفاع کرده و جفت جذب می‌کنند. یکی از رفتارهای نمادین، غذا دادن نر به ماده است که نشانه‌ای از آمادگی برای تشکیل خانواده است. آشیانه در ارتفاع پایین، میان شاخه‌های متراکم ساخته می‌شود و اغلب از شاخه، علف، پوست درخت و مواد نرم تشکیل می‌شود. ماده‌ها ۲ تا ۵ تخم می‌گذارند و به‌مدت ۱۱ تا ۱۳ روز روی آن‌ها می‌خوابند. پس از تولد، هر دو والد مسئول تغذیه جوجه‌ها هستند که معمولاً ۹ تا ۱۱ روز بعد آشیانه را ترک می‌کنند.
رژیم غذایی و جست‌وجوی غذا
کاردینال‌ها همه‌چیزخوارند و رژیم غذایی‌شان با فصل تغییر می‌کند. در بهار و تابستان، بخش عمده‌ی غذای آن‌ها را حشرات، به‌ویژه سوسک‌ها، کرم‌ها و ملخ‌ها تشکیل می‌دهد که برای رشد جوجه‌ها حیاتی‌اند. در پاییز و زمستان، به دانه‌ها، میوه‌ها و به‌ویژه توت‌های سماق و سرو روی می‌آورند. منقار قوی آن‌ها شکستن دانه‌هایی چون آفتابگردان و گلرنگ را ممکن می‌سازد. در ماه‌های سرد، کاردینال‌ها به‌طور منظم به تغذیه‌کننده‌های خانگی سر می‌زنند و معمولاً در زمین یا روی بوته‌ها به جست‌وجوی غذا می‌پردازند.
یکی از دلایل موفقیت کاردینال شمالی، سازگاری‌اش با مناظر شهری و نیمه‌شهری است. برخلاف بسیاری از گونه‌ها که از توسعه شهری آسیب می‌بینند، کاردینال‌ها در پارک‌ها، باغ‌ها و حیاط‌ها به‌خوبی دوام می‌آورند. رنگ قرمز درخشان نرها نشانه‌ای از سلامت و توان تولیدمثلی است و در فرایند انتخاب جفت اهمیت دارد، در حالی‌که ماده‌ها با رنگ‌آمیزی ملایم‌تر در زمان لانه‌سازی استتار می‌کنند. توانایی استفاده از منابع غذایی انسانی، ازجمله تغذیه‌کننده‌ها، به آن‌ها در بقا در زمستان‌های سخت کمک کرده است.
اهمیت فرهنگی
کاردینال شمالی در فرهنگ عمومی کانادا جایگاه ویژه‌ای دارد. ظاهر زیبا، آواز گرم و حضور پررنگش در زمستان، او را به نمادی از امید، تازگی و ارتباط با طبیعت بدل کرده است. در باورهای عامیانه، ظاهر شدن کاردینال ممکن است پیامی روحانی از جانب عزیزان از دست‌رفته تلقی شود. این پرنده با جلوه‌ی خاصش در آثار هنری، شعر، و طراحی‌های مربوط به حیات وحش جایگاهی ثابت یافته است.
در میان برخی از فرهنگ‌های بومی، به‌ویژه هادِنوسانی (ایروکوا) و آنیشینابه (اوجیب‌وه)، کاردینال شمالی نمادی معنوی است. پرهای قرمز آن با نیروی حیات، انرژی خورشیدی، شجاعت و محافظت در ارتباط است. در برخی افسانه‌های آنیشینابه، آواز کاردینال پیام‌آور دگرگونی‌ها یا نشانه‌ای از حضور ارواح است. برای مردم هادِنوسانی، رنگ پرنده با جهت مقدس جنوب و انرژی گرما و رشد ارتباط دارد. در فرهنگ عامیانه روستایی کبک و انتاریو نیز، آواز این پرنده نویدبخش پایان زمستان و رسیدن بهار است. کاردینال در بسیاری از داستان‌های شفاهی، نگهبان جنگل معرفی شده و گفته می‌شود پرهایش هدیه‌ای از خالق برای روشن‌کردن چهره زمین در روزهای تار است. در دوران معاصر نیز این پرنده در آثار نویسندگانی چون مارگارت آتوود و نقاشی‌های طبیعت‌گرایانه حضور پررنگ دارد.
وضعیت حفاظت
کاردینال شمالی در فهرست جهانی IUCN در دسته‌ی “کم‌خطر” قرار دارد و جمعیت جهانی آن حدود ۱۲۰ میلیون تخمین زده می‌شود. در کانادا، به‌لطف منابع غذایی انسانی و گرمایش منطقه‌ای، جمعیت آن رو به افزایش است. با این حال، تهدیداتی مانند برخورد با شیشه‌ها، شکار توسط گربه‌های آزاد و تغییرات آب‌وهوایی همچنان پابرجاست. راهکارهای حفاظتی شامل حفظ زیستگاه‌های بوته‌ای، استفاده از برچسب‌های ضدبرخورد بر روی پنجره‌ها و نگه‌داشتن گربه‌ها در داخل خانه پیشنهاد می‌شود.
تماشا و عکاسی از کاردینال‌ها
فعالیت کاردینال‌ها در سپیده‌دم و غروب بیشتر است و این زمان‌ها بهترین فرصت برای مشاهده آن‌هاست. تغذیه‌کننده‌های پر از تخمه آفتابگردان یا کاشت درختچه‌هایی چون سرو کوهی می‌تواند این پرنده‌ها را به حیاط‌ها جذب کند. برای عکاسی، استفاده از لنز تله‌فوتو (۲۰۰ میلی‌متر یا بیشتر) به همراه نور ملایم صبحگاهی یا عصرگاهی توصیه می‌شود.
کاردینال شمالی نمادی چشمگیر از حیات وحش کاناداست که زیبایی بصری، سازگاری بالا و نقش فرهنگی را با هم پیوند می‌دهد. صدای گرم، ظاهر باشکوه و ارتباطش با فرهنگ‌های باستانی و مدرن، آن را به یکی از گنجینه‌های طبیعی کشور بدل کرده است. با حفاظت از زیستگاه‌هایش و حفظ جایگاه آن در حافظه فرهنگی، می‌توان اطمینان یافت که این پرنده درخشان همچنان در آسمان‌های کانادا آواز خواهد خواند.
Add comment