مهرنوش اردلان یکتا
توجه به ظاهر و تناسب بدنی، موضوعی است که در هر جمع و گروهی درباره آن می‌شنویم و تناسب وزنِ بدن در کانون این بحث‌ها قرار دارد.
بیشتر افراد برای سنجش خود، وزنشان را با وزن اطرافیان مقایسه می‌کنند و خود را چاق یا لاغر می‌خوانند.
بارها شده است که در جمع دوستان یا خانواده‌تان صحبت از اضافه وزن و چاقی می‌شود و شما در مورد این‌که اضافه وزن دارید یا نه با دوستان‌تان وارد بحث می‌شوید. حتی ممکن است در یک جمع، درباره یک نفر اختلاف نظر وجود داشته باشد. ممکن سات شما فردی را بسیار متناسب بدانید ولی همان فرد از نگاه دوست دیگرتان لاغر محسوب شود.
کلماتی که برای توصیفات ظاهری به کار می‌روند کاملا سلیقه‌ای و نسبی هستند و بیشتر بازتاب سلیقه فرد بیان کننده است تا مبتنی بر داده‌ای قابل استناد؛ اما آیا عدد و رقمی به عنوان معیار علمی برای توصیف تناسب وزن وجود دارد؟
چه وزنی برای بدن ما ایده‌آل است و می‌تواند تضمین کننده سلامت ما باشد؟
تناسب وزنی ایده‌آل به عوامل مختلفی مانند سن، جنسیت، شکل بدن، تراکم استخوانی، نسبت عضله به چربی، وضعیت کلی سلامتی بدن و قد وابسته است. بنابراین برای تعیین وزن ایده‌آل از شاخص‌های مختلفی استفاده می‌شود.
شاخص توده بدنی
یکی از شاخص‌هایی که برای تعیین وزن متناسب استفاده می‌شود (Body Mass Index) BMI یا شاخص توده بدنی است. مقدار BMI از تقسیم وزن به کیلوگرم بر مجذور قد به متر به دست می‌آید. به طور مثال اگر فردی که 1.8 متر قد دارد و 80 کیلوگرم وزن داشته باشد، BMI 24.69 خواهد داشت. سازمان بهداشت جهانی افراد را با توجه به میزان BMIشان به صورت زیر دسته‌بندی می‌کند:
15.9 و کمتر در گروه بسیار لاغر؛
18.5 در گروه دارای کاهش وزن؛
18.5 تا 24.9 در گروه دارای وزن نرمال؛
25 تا 29.9 دارای اضافه وزن؛
30 تا 39.9 در گروه چاق؛
40 و بالاتر در گروه چاقی مفرط.
در اینجا این نکته حایز اهمیت است که صرف دانستن BMI آگاهی کاملی درباره میزان چربی یا سلامت فرد به ما نمی‌دهد و بر طبق نظر اداره کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا، تنها می‌توان از این شاخص به عنوان ابزار غربالگری استفاده کرد.
یکی از ایراداتی که به این شاخص می‌توان وارد کرد در مورد میزان چربی است. چربی از عضله سبک‌تر است بنابراین این شاخص میزان چربی افراد چاق را کمتر از واقع و افراد ورزشکار را بیشتر از واقع برآورد می‌کند.
نسبت دور کمر به لگن
شاخص دیگری که برای تعیین وزن متناسب استفاده می‌شود نسبت دور کمر به دور لگن (Waist-hip ratio) است. این شاخص از تقسیم میزان اندازه‌گیری شده دور کمر به دور باسن به دست می‌آید. کمر در اصطلاح به باریک‌ترین قسمت شکم گفته می‌شود (تقریبا 2.5 سانتی‌متر بالای ناف) و برای اندازه‌گیری دور لگن، پهن‌ترین قسمت دور باسن اندازه‌گیری می‌شود.
معمولا افرادی که چربی بیشتر دور شکم دارند و هیکل به شکل سیب یا چاقی مدل مردانه است بیشتر از افرادی که هیکل گلابی شکل یا چاقی مدل زنانه دارند، ریسک بیماری‌های قلبی عروقی دارند.
میزان WHR و خطر ایجاد بیماری قلبی عروقی در مردان:
کمتر از 0.9 ریسک بسیار پایین ؛
بین 0.9 و 0.99 میزان ریسک متوسط؛
بالاتر از 1 ریسک بالا.
میزان WHR و خطر ایجاد بیماری قلبی عروقی در زنان:
کمتر از 0.8 ریسک بسیار کم؛
بین 0.8 تا 0.89 ریسک متوسط؛
0.9و بالاتر که ریسک بسیار بالاست.
نسبت دور کمر شاخص بهتری نسبت به BMI برای پیشگویی میزان خطر بیماری‌ها در افراد است. زنان با WHR کمتر از 0.8 و مردان با شاخص کمتر از 0.9 ریسک کمتری برای انواع مختلف سرطان، اختلالات قلبی عروقی، دیابت و نازایی دارند. ولی همچنان WHR میزان چربی کل بدن و یا نسبت چربی به عضله را نمی‌تواند اندازه‌گیری کند.
درصد چربی بدن
درصد چربی بدن از طریق تقسیم وزن چربی بدن بر میزان وزن فرد به دست می‌آید. چربی‌های اساسی یا ضروری بدن میزان چربی‌هایی است که برای زنده ماندن به آن نیاز است. میزان این چربی‌ها در زنان بین ده تا سیزده درصد و در مردان بین دو تا پنج درصد است. مقداری هم چربی برای بافت چربی بدن که چربی را ذخیره می‌کند نیاز است. چنانچه درصد چربی بدن در زنان بیشتر از 32 درصد و در مردان بیشتر از 25 درصد باشد چاق محسوب می‌شوند. اندازه گیری چربی بدن سخت است و روش‌های گوناگونی برای آن وجود دارد.
برای اندازه‌گیری میزان تقریبی چربی بدن می‌توان از ابزارهای آنلاین استفاده کرد.
در مورد محاسبه BMI هم می‌توان از این محاسبه‌گر اینترنتی استفاده کرد.
نکته آخر این که برای زندگی سالم‌تر، افراد باید میزان چربی بدنی خود را کاهش دهند.
بدین منظور نهادهایی مانند انجمن ورزش امریکا به افراد توصیه می‌کنند که تغذیه سالم داشته و ورزش منظم از جمله تمرینات مقاومتی داشته باشند تا چربی بیشتری سوزانده شود. چنانچه مایل به داشتن اطلاعات بیشتر در مورد میزان چربی بدن و نوع تغذیه خود هستید و یا نیاز به تغییر شکل بدنی خود دارید و یا نسبت به میزان خطر بیماری‌ها در مورد خود کنجکاو هستید، حتما با پزشک خود مشورت کنید.
