پوریا ناظمی
در سرزمینی که چهار فصلش هر یک نقاشی شگفت‌انگیزی از طبیعت را به نمایش می‌گذارند، درختی ایستاده است که بیش از هر چیز دیگری با نام کانادا گره خورده—افرا شکری (Acer saccharum).
با آمدن پاییز، برگ‌های سبز این درخت به رنگ‌های زرد، نارنجی، قرمز و گاهی بنفش درمی‌آیند، گویی که شعله‌های آتش در میان جنگل‌ها زبانه می‌کشند. اما افرا تنها یک درخت زیبا نیست. این درخت، که نماد ملی کانادا محسوب می‌شود، داستانی طولانی از حیات وحش، فرهنگ، و تاریخ را در دل خود پنهان دارد.
خانه‌ی افرا: جایی که می‌توان آن را یافت
افرا شکری در شرق کانادا و شمال شرقی آمریکا رشد می‌کند و در استان‌هایی مانند انتاریو، کبک، نیوبرانزویک و نوا اسکوشیا به وفور دیده می‌شود. جنگل‌های انبوه این مناطق به لطف حضور این درختان، به ویژه در پاییز، به یکی از زیباترین مناظر طبیعی دنیا تبدیل می‌شوند.
افرا شکری عاشق آب‌وهوای معتدل و خاک‌های غنی و مرطوب است. اگرچه تحمل سرما را دارد، اما در دماهای بسیار گرم و خشک به خوبی رشد نمی‌کند. این درخت معمولاً در ارتفاعات پایین و در کنار درختان بلوط، راش و توسکا یافت می‌شود و بخشی از جنگل‌های برگ‌ریز (deciduous forests) محسوب می‌شود.
شکل و اندازه‌ی این غول مهربان
افرا شکری از آن دسته درختانی است که در طول عمر خود، رشدی آهسته اما مداوم دارد. درختی بالغ می‌تواند تا ۳۵ متر ارتفاع و قطر تنه‌ی آن تا یک متر برسد. پوست تنه‌ی آن در ابتدا صاف و خاکستری روشن است، اما با گذر زمان چین‌خورده و ترک‌دار می‌شود.
اما چیزی که افرا را از سایر درختان متمایز می‌کند، برگ‌های پنج‌لوبی آن است، همان برگ‌هایی که بر روی پرچم ملی کانادا نیز نقش بسته‌اند.
زندگی یک درخت افرا: از بذر تا غول جنگل
افرا شکری دوپایه (monoecious) است، به این معنا که گل‌های نر و ماده روی یک درخت قرار دارند، اما برای باروری بهتر، نیاز به گرده‌افشانی دارد. گرده‌ی گل‌های کوچک و زردرنگ آن توسط باد یا حشرات به گل‌های دیگر منتقل می‌شود.
پس از گرده‌افشانی، دانه‌های بالدار افرا که “سامار” نام دارند، در اواخر تابستان از درخت فرو می‌ریزند. این دانه‌ها که شبیه بال‌های کوچک هستند، هنگام افتادن به زمین می‌چرخند، مانند یک هلیکوپتر طبیعی که به آرامی فرود می‌آید. این ویژگی باعث می‌شود که دانه‌ها در فاصله‌ی دورتری از درخت مادر فرود بیایند و شانس بیشتری برای جوانه زدن داشته باشند.
یک نهال افرا در سال‌های اولیه‌ی زندگی خود بسیار آسیب‌پذیر است و ممکن است به دلیل سایه‌ی درختان بزرگ‌تر، کمبود آب، یا تغذیه‌ی حیواناتی مانند آهو، از بین برود. اما اگر جان سالم به در ببرد، می‌تواند بیش از ۳۰۰ سال عمر کند!
نقش افرا در اکوسیستم و حیات وحش
افرا تنها یک درخت نیست؛ بلکه قلب جنگل است. در فصل بهار، شهد گل‌های افرا منبع مهمی از غذا برای زنبورها و پروانه‌ها است. در تابستان، برگ‌های بزرگ آن سایه‌ای مطبوع برای جانوران جنگل فراهم می‌کنند و در پاییز، وقتی برگ‌ها می‌ریزند، خاک را با مواد مغذی غنی می‌کنند.
حیواناتی مانند سنجاب‌ها و پرندگان از دانه‌های افرا تغذیه می‌کنند، و بسیاری از گونه‌های پرندگان، مانند دارکوب‌ها، در تنه‌ی این درختان لانه می‌سازند. حتی گوزن‌ها و خرگوش‌ها در زمستان از شاخه‌های جوان آن تغذیه می‌کنند.
افسانه‌ی افرا و کشف شیره‌ی آن
افرا در تاریخ و فرهنگ بومیان کانادا جایگاه ویژه‌ای دارد. طبق یکی از افسانه‌های بومیان “ایروکوا”، کشف شیره‌ی افرا تصادفی بود. گفته می‌شود که یکی از رئیس‌های قبیله، تبر خود را در تنه‌ی یک درخت افرا فرو کرد. روز بعد، وقتی که زنش متوجه شد که از بریدگی درخت، شیره‌ای جاری شده و در ظرفی جمع شده است، آن را روی آتش گذاشت تا گرم شود. در نهایت، آب تبخیر شد و شیره‌ی شیرین و غلیظی باقی ماند—اولین شربت افرا!
برای بومیان، شیره‌ی افرا نه تنها یک خوراکی لذیذ، بلکه یک منبع انرژی در فصل زمستان بود. آن‌ها به روش‌های سنتی، درختان را در اوایل بهار سوراخ می‌کردند و با استفاده از ظرف‌هایی که از پوست درخت توسکا ساخته شده بود، شیره را جمع‌آوری می‌کردند.
امروزه نیز کانادا بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی شربت افرا در جهان است، به‌خصوص در استان کبک که بیش از ۷۰ درصد شیره‌ی افرای دنیا را تولید می‌کند.
حقایق شگفت‌انگیز درباره‌ی افرا شکری
🌳 افرا می‌تواند بیش از ۳۰۰ سال عمر کند! برخی درختان افرا که امروزه در جنگل‌های کانادا ایستاده‌اند، هنگام امضای قانون استقلال این کشور در سال ۱۸۶۷ وجود داشته‌اند.
🍁 هر درخت بالغ در فصل بهار می‌تواند بین ۳۰ تا ۵۰ لیتر شیره تولید کند، اما برای تولید تنها یک لیتر شربت، حدود ۴۰ لیتر شیره‌ی افرا لازم است.
🔥 برگ‌های افرا در پاییز به دلیل کاهش کلروفیل، طیفی از رنگ‌های زرد، نارنجی، قرمز و حتی بنفش تولید می‌کنند—همین موضوع باعث می‌شود جنگل‌های شرق کانادا به مقصد محبوبی برای گردشگران تبدیل شود.
🚁 دانه‌های افرا به “بال‌بالک” معروفند و هنگام افتادن مانند هلیکوپتر می‌چرخند! این مکانیسم به آن‌ها کمک می‌کند تا فاصله‌ی بیشتری طی کنند و درختان جدید در مکان‌های مختلف رشد کنند.
پایان یک افسانه، آغاز یک ماجرا
افرا شکری، درختی است که در هر فصلی از سال، چیزی برای ارائه دارد—از برگ‌های سبز تابستانی و پاییز درخشان گرفته تا شیره‌ی شیرین و پوست کهنسالش. این درخت نه تنها بخشی از طبیعت، بلکه بخشی از روح و هویت کانادا است.
پس دفعه‌ی بعد که در جنگل‌های شرقی کانادا قدم می‌زنید و زیر سایه‌ی یک درخت افرا ایستاده‌اید، نگاهی به تنه‌ی کهنسال آن بیندازید. شاید در آن لحظه، صدای زمزمه‌ی تاریخ، فرهنگ و حیات وحشی را بشنوید که در دل این درخت ریشه دوانده است.
