نیروانا احسانی
سرطان چیست و در سراسر جهان چگونه است؟
به دسته‌ای از بیماری‌ها که در آن سلول‌ها دچار رشد غیرطبیعی و تغییریافته شده و توانایی حمله یا انتشار به سایر ارگان‌‌های بدن را به دست می‌آورند، سرطان گفته می‌شود. در واقع اختلال در فعالیت سلول‌ها، آن‌ها را به سلول‌های سرطانی تبدیل می‌کند که رشد و تقسیم سلولی طبیعی آن‌ها دچار مشکل شده و معمولاً بیشتر می‌شود.
این سلول‌هایی که دچار اختلال شده‌اند یک تود‌ه‌ی سلولی ایجاد می‌کنند که توانایی متاستاز و گسترش در بدن را دارند و با تومورهای خوش‌خیم که ممکن است در بخش‌های مختلف بدن شناسایی شوند، متفاوت هستند.
بیماری‌های سرطان با توجه به درگیر کردن یک ارگان یا بخش خاصی از بدن، انواع مختلف دارد. امروزه بیش از ۱۰۰ نوع سرطان در انسان شناسایی شده است.
اینکه یک بیماری سرطانی در کدام گرید یا مرحله‌ی گسترش بیماری قرار دارد از طریق ظاهر تومور سرطانی از جمله از نظر اندازه، تهاجم، گسترش به غدد لنفاوی موضعی یا متاستاز آن مشخص می‌شود که به چهار مرحله تقسیم‌بندی می‌شود. میزان بقای بیمار در هر کدام از این چهار مرحله‌ی متفاوت است.
سرطان‌های مختلف اغلب با ترکیبی از پرتودرمانی، جراحی، شیمی‌درمانی و اقدامات هدفمند قابل‌درمان هستند. البته باید متذکر شد انتخاب هر کدام از این روش‌های درمانی یا ترکیبی از آن‌ها به نوع سرطان فرد و گرید یا مرحله‌ی پیشرفت آن و همچنین وضعیت سلامت بیمار و ساختار ژنتیکی سلول‌های سرطانی بستگی دارد. در ضمن، نوع سرطان و گسترش بیماری تشخیص داده‌شده در درمان قطعی و شانس بقای فرد دخالت مستقیم دارد. البته در بسیاری موارد نیز تشخیص زودهنگام سرطان از طریق غربالگری می‌تواند بیماری را کنترل یا به‌طورکامل درمان کرد.
مراقبت تسکینی بخش مهمی از مراقبت‌های حین درمان بیماری‌های سرطان است و مدیریت درد مزمن که بیشتر افراد مبتلا به نوع پیشرفته‌ی سرطان را درگیر می‌کند، در درمان سرطان‌ها اهمیت بسیار دارد.
خطر ابتلا به سرطان با بالا رفتن سن به شدت افزایش پیدا می‌کند و بسیاری از سرطان‌ها در کشورهای توسعه‌یافته بیشتر رخ می‌دهند. عمر بالا و تغییرات سبک زندگی در کشورهای در حال توسعه باعث شده تا نرخ ابتلا به سرطان در آن‌ها در حال افزایش باشد.
خطر ابتلا به سرطان‌ها را می‌توان مانند بیشتر بیماری‌ها از طریق یک‌سری اقدامات پیشگیرانه کاهش داد. تحقیقات و بررسی‌های مختلف نشان می‌دهد عدم مصرف سیگار و دخانیات، حفظ وزن مناسب، محدود کردن مصرف الکل، استفاده زیاد از سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل در رژیم غذایی روزانه، استفاده از واکسیناسیون علیه برخی بیماری‌های عفونی، محدود کردن مصرف گوشت‌های فرآوری شده و قرار نگرفتن در معرض نور مستقیم خورشید در کاهش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها موثر است.
سرطان‌های پستان و ریه شایع‌ترین سرطان‌ها در سراسر جهان هستند. سرطان روده‌ی بزرگ سومین سرطان شایع در سطح جهانی محسوب می‌شود. در این میان بر اساس جنسیت، در مردان انواع سرطان، ریه، پروستات، روده‌ی بزرگ و معده شایع هستند و در زنان، سرطان‌های پستان، روده‌ی بزرگ، ریه و دهانه‌ی رحم بیشتر گزارش‌شده‌اند. قابل‌توجه است سرطان پوست غیر از ملانوما، حدود ۴۰ درصد موارد جدید ابتلا به سرطان را در هر سال تشکیل می‌دهد.
تشخیص سرطان ممکن است سخت باشد چراکه علائم و نشانه‌های این بیماری‌ها کلی هستند یعنی می‌توانند علائم عمومی باشند که مستقیماً به یک بیماری خاص اشاره نکنند. خستگی، کاهش وزن ناخواسته یا تغییرات پوستی از این علائم هستند. البته علائمی نیز هستند که با پیشرفت بیماری بیشتر بروز می‌کنند و ممکن است در انواع مختلف متفاوت باشند.
آنچه باید از سرطان در کانادا بدانیم
سرطان‌های ریه، پستان، پروستات و روده‌ی بزرگ تقریباً نیمی از سرطان‌هایی که در کانادا بروز می‌کنند را تشکیل می دهند. بیشتر مرگ‌ومیر در بیماری‌های سرطانی در کانادا ناشی از سرطان ریه رخ می‌دهد به‌طوری‌که در سال ۲۰۲۲ از هر چهار مرگ ناشی از سرطان، یک مرگ به دلیل سرطان ریه بوده است. به‌طورکلی تخمین زده می‌شود ۴۵ درصد از کانادایی‌ها در طول زندگی خود به سرطان مبتلا شوند که تقریباً در مردان (۴۵ درصد) و زنان (۴۴ درصد) برابر است.
اگر بخواهیم با توجه به جنسیت سرطان‌های شایع را تقسیم‌بندی کنیم مشخص می‌شود سرطان پستان شایع‌ترین نوع سرطان در بین زنان کانادایی بوده که تقریباً یک چهارم موارد جدید در زنان را تشکیل می‌دهد و سرطان پروستات به‌عنوان شایع‌ترین نوع سرطان در بین مردان کانادایی شناخته می‌شود که یک پنجم موارد جدید در مردان را شامل می‌شود. در هر دو جنسیت سرطان ریه دومین سرطان شایع معرفی شده است. البته در سال‌های اخیر کاهش قابل‌توجهی در سرطان ریه و روده‌ی بزرگ در کانادا دیده شده است.
تاکنون داده‌های پیش از سال ۲۰۲۳ در مورد آمار سرطان موجود است اما آنچه به سال ۲۰۲۳ تعلق دارد بیشتر پیش‌بینی‌های ثبت‌شده در این حیطه است. قابل‌ذکر است پیش‌بینی‌شده بود در سال ۲۰۲۳، ۲۳۹ هزار و ۱۰۰ کانادایی به سرطان مبتلا شوند که از این تعداد احتمالاً ۱۲۴ هزار و ۲۰۰ مرد و ۱۱۴ هزار و ۹۰۰ نفر زن باشند. به دلیل اینکه آماری از هویت‌های جنسیتی دیگر در دسترس نبود، این آمار، هویت‌های دیگر جنسیتی را شامل نمی‌شود. علاوه بر این، احتمال داده‌شده بود از کل مبتلایان به سرطان در سال ۲۰۲۳، در کانادا ۸۶ هزار و ۷۰۰ نفر جان خود را از دست بدهند.
اگر بخواهیم این آمار را در زمان کوتاه یک ساعته بسنجیم، انتظار می‌رفت هر ساعت در سال ۲۰۲۳، ۲۷ کانادایی به سرطان مبتلا شوند و ۱۰ کانادایی بر اثر این بیماری جان خود را از دست بدهند.
ابتلا به سرطان ممکن است در هر سنی رخ دهد اما بیشتر افراد بالای ۵۰ سال درگیر آن می‌شوند. در کانادا از هر ۱۰ مورد سرطان نه مورد در افراد بالای ۵۰ سال تشخیص داده می‌شود. قابل‌توجه است که بیش‌ترین درصد موارد جدید سرطان در سنین ۶۵ تا ۷۴ سال گزارش شده است.
نکته‌ی دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد این است که بین سنین ۱۵ تا ۵۹ سال، میزان ابتلا به سرطان در بین زنان بیشتر از مردان بوده است. البته تعداد و درصد احتمال مرگ‌ومیر ناشی از سرطان با افزایش سن به شدت بالا می‌رود.
گفتنی است بروز سرطان و مرگ‌ومیر ناشی از آن به منطقه‌ی جغرافیا نیز بستگی دارد. به‌طورکلی، انتظار می‌رفت در سال ۲۰۲۳ نرخ بروز سرطان در شرق و مرکز کانادا بیشتر از سایر نقاط باشد. نرخ مرگ‌ومیر در همه‌ی سرطان‌ها طبق معمول، در شرق بیشتر و در غرب کمتر پیش‌بینی شده بود.
تاکنون بیش‌ترین ابتلا به سرطان ریه در استان‌های آتلانتیک و بیش‌ترین مرگ‌ومیر آن در استان کبک گزارش شده است و پیش‌بینی سال ۲۰۲۳ نیز همین‌گونه بوده است. این وضعیت برای سرطان روده‌ی بزرگ در استان نیوفاندلند و لابرادور رخ داده که هم بیش‌ترین ابتلا و هم بالاترین میزان مرگ‌ومیر را در اختیار دارد.
میزان بقای بیمار کانادایی مبتلا به سرطان به عوامل بسیاری از جمله مرحله‌ی گسترش بیماری (گرید آن) و نوع سرطان بستگی دارد اما به‌طورکلی در کانادا بین ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ میزان بقا یک دوره‌ی پنج ساله گزارش شده است. به این معنا که بقای بیمار سرطانی در کل سرطان‌ها ۶۴ درصد است یعنی حدود ۶۴ درصد از افراد حداقل پنج سال پس از تشخیص سرطان زنده می‌مانند. این در مقایسه با ۵۵ درصد در اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ و بقای ۲۵ درصد در دهه‌ی ۱۹۴۰، افزایش قابل‌توجهی را نشان می‌دهد.
تحقیقات و آمار کانادا نشان داده شایع‌ترین سرطان‌های تشخیص داده‌شده در هر گروه سنی در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ به این شرح بوده است:
- شایع‌ترین سرطان‌های تشخیص داده‌شده در کودکان چندماهه تا ۱۴ ساله، به ترتیب لوسمی (۳۵ درصد)، سرطان‌های سیستم عصبی مرکزی (۱۷ درصد)، لنفوم (۱۴ درصد)، نوروبلاستوما و سایر تومورهای سلول عصبی محیطی (هفت درصد) و سرطان در بافت نرم (هفت درصد) بوده است.
- در نوجوانان ۱۵ سال و بالاتر و جوانان تا ۲۹ سالگی سرطان‌های تیروئید با ۱۶ درصد، بیضه با ۱۲ درصد، لنفوم هوچکین (نوعی سرطان خون) با ۱۱ درصد و لنفوم غیرهوچکین (نوعی سرطان خون) با هفت درصد شایع‌ترین سرطان‌های تشخیص داده‌شده ثبت‌شده‌اند.
- در کانادایی‌های ۳۰ تا ۴۹ ساله، شایع‌ترین سرطان‌های تشخیص داده‌شده سرطان پستان با ۲۴ درصد، تیروئید با ۱۲ درصد، روده‌ی بزرگ با نه درصد و ملانوما با هفت درصد هستند.
- سرطان‌های ریه، پستان، پروستات و روده‌ی بزرگ جزء شایع‌ترین سرطان‌های تشخیص داده‌شده در سنین ۵۰ تا ۸۴ سال بوده‌اند.
- در افراد ۸۵ سال و بالاتر، سرطان مثانه از سرطان پروستات به عنوان چهارمین سرطان شایع تشخیص داده‌شده پیشی گرفته است.
یکی از نکات قابل‌توجه نیز این است که اگرچه نرخ کلی سرطان در کانادا در حال کاهش است اما به دلیل رشد جمعیت و پیری جمعیت، تعداد موارد مبتلا به انواع سرطان‌ها و مرگ‌ومیر آن‌ها همچنان در حال افزایش است.
لازم به توضیح است گزارش‌های مرتبط با سرطان در کشور با مشارکت انجمن سرطان کانادا، آمار کانادا و آژانس بهداشت عمومی کانادا و از طریق داده‌های ارائه‌شده توسط ثبت استانی و منطقه‌ای سرطان و تجزیه و تحلیل‌های تکمیل‌شده توسط آمار کانادا انجام می‌گیرد که تخمین‌هایی از شیوع سرطان بر اساس نوع سرطان، جنس، سن، منطقه جغرافیایی، مدت زمان، درآمد محله و وضعیت شهری و روستایی برای بزرگ‌سالان و بر اساس نوع سرطان برای سرطان‌های دوران کودکی ارائه می‌کند.
منابع:
Cancer Canada – wcrf – Canadian Cancer Society– Canadian Medical Association Journal – Canadian Cancer Statistics
تحریریهی «مداد»
