آزاده مقدم
مستند «توران خانم» حاصل ۵ سال كار و نگاه به زندگى توران ميرهادی است. فيلمى به كارگردانى رخشان بنى‌اعتماد و تهيه‌كنندگى مجتبى ميرتهماسب که در مجموعه پروژه «کارستان» تولید و منتشر شده است. چندی پیش عوامل فيلم مستند «توران خانم» تصميم گرفتند درآمد فروش اينترنتى فيلم طی مدت ٤٨ ساعت را به چاپ و انتشار ساير جلدهاى فرهنگنامه كودكان و نوجوانان اختصاص دهند. به همین بهانه نگاهی کوتاه به زندگی توران میرهادی، شخصیت اصلی این فیلم می‌اندازیم.
حكايت زندگى توران خانم، حكايت عشقى ٦٠ ساله است به كودكان ايران. حكايت زنی است كه رد پايش را می‌توان در همه اتفاقات خوبى كه براى كودكان ايران در ٦ دهه اخير اتفاق افتاده، ديد. توران ميرهادى از روزى كه پى به عشق خود به كودكان سرزمينش برد، ديگر ننشست و تسليم هيچ چيز و هيچ كس نشد. مدرسه‌اى بنا كرد براى ترويج آموزش و پرورش مدرن در ايران كه دانش‌آموزانش پيش از تعطيلى آن توسط دولت در سال ١٣٥٩، به ١٢٠٠ نفر رسيده بودند. او سرپرستى تدوين و تاليف فرهنگنامه كودكان و نوجوانان را ٣٩ سال پيش آغاز كرد و بدون هيچ كمک و حمايت دولتى با توان خودش و همراهانش ١٧ جلد اين فرهنگنامه را به چاپ و نشر رساند. فرزندانش را نيز در اين راه همراه و همپاى خود كرد. چنان كه بعد از او هم همه تلاش خانواده و همكارانش در جهت انتشار بخشهاى باقيمانده اين فرهنگنامه ادامه دارد.
اگر قرار بود توران میرهادی همه عشقى را كه در دلش داشت به كودكان ايران بدهد بايد ناميرا می‌شد و عمرى هزارساله می‌كرد. چرايى اين همه سال كار و تحقيق را مجتبى ميرتهماسب اين‌گونه توضيح می‌دهد:
سال ۹۱ که ساخت فیلم توران خانم را شروع کردیم، پیش‌بینی نمی‌کردیم این‌همه مدت طول بکشد. آنچه با پژوهش قبلی از توران میرهادی می‌شناختیم خیلی هراسناک بود. او کارهای زیادی انجام داده بود اما درنظر داشتیم آن بخش از زندگی توران میرهادی را که بر معماری نهادهای کودکی تمرکز کرده بود، بیشتر توجه کنیم. ایشان فارغ از اینکه باعث گسترش دانش کودک شده بود، به‌صورت مستقیم در راه‌اندازی و فعالیت ۲۰ نهاد و غیرمستقیم ۱۰ نهاد کودکی نقش داشت. بااین‌حال درحین کار آنچه خط قصه ما شد، نگرانی‌های خود او بود در مورد اینکه بعد از خودش چه اتفاقی می‌افتد.
متن زيربخشى از كارهايى است كه مادر آموزش و پرورش مدرن ايران به اتفاق همكاران و همراهانش در طول اين سال‌ها انجام داد. به روايت ويكى‌پدياى فارسى:
در عرصه ادبیات کودکان، ناشران بزرگ را تشویق به انتشار کتاب‌های کودکان می‌کردند، در گفتگو و مشاوره با دولت سرانجام توانستند طرح راه‌اندازی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را که یکی از برجسته‌ترین و کارآترین نهادهای فرهنگی دورهٔ پهلوی دوم بود، به تصویب برسانند. در عرصهٔ آموزش کودکان روستایی با پایه‌گذاری سپاه دانش به آموزشیاران این نهاد آموزش و مشاوره می‌دادند و با فراگیر شدن آموزش ابتدایی و راه‌اندازی نشریه‌های پیک که شامل پیک دانش آموز، پیک معلم، پیک خانواده بود، توانستند محتوای آموزشی را با فعالیت‌های خلاق و فرهنگی پیوند دهند. همچنین این گروه با کار در نشریه‌های سرتاسری مانند روزنامه‌ها و مجله‌ها و رسانه‌های عمومی مانند رادیو و تلویزیون توانستند اندیشهٔ تغییر نگاه به کودکان را در جامعه بزرگسالان جا بیندازند. تغییر نگاه بزرگسالان به کودکان سبب شد که نیازهای آن‌ها مانند بازی و سرگرمی و ورزش و همچنین زیست افزارهای ویژهٔ کودکی به رسمیت شناخته شود و در این زمینه بازار گسترده اقتصادی ایجاد شود. همچنین فعالیت گسترده حقوقدانانی مانند مهرانگیز منوچهریان از چند دهه پیش‌تر و تاج زمان دانش در همین دوره سبب شد که در دههٔ ۴۰ دادگاه اطفال به جای دادگاه‌های عمومی و کانون اصلاح و تربیت به جای زندان‌های عمومی و پرورشگاه‌ها به جای بنگاه صغار بنشیند. چنین بود که از نیمه‌های دههٔ ۴۰ به بعد با این کوشش‌ها جامعهٔ ایران اندک‌اندک نگاهش را به کودکان و نیازهای آنان تغییر داد. روندی که همچنان در همهٔ سطوح ادامه دارد.
توران میرهادی ، زنی عاشق کودکان سرزمینش که دیگر تکرار نمی شود. روحش شاد و یادش در خاطره ها همیشه گرامی است