نیروانا احسانی
نگاهی به تاریخچه «کوه نور»
در صفحه‌ی ویژه‌ی این الماس در ویکی‌پدیای فارسی می‌توان خواند که الماس کوه نور هم‌اکنون بخشی از جواهرات سلطنتی پادشاهی بریتانیا است و نمونه جایگزین و بدل آن در برج لندن در بریتانیا به نمایش گذاشته شده است. این الماس جفتِ الماس پرآوازه دریای نور است که هر دو از کهن‌ترین جواهرات شناخته شده‌ی جهان هستند. این الماس درشت سال‌ها میان حاکمان هند، مغول، افغان، ایرانی و بریتانیایی دست به دست شده‌است.
دانستن جایگاه و سرگذشت و تاریخ راستین یافتن کوه نور شدنی نیست. آنچه که پیدا و آشکار است این است که کوه نور نه از کانی که از زیر خاک بستر یک رود بی‌آب و به گمان بسیار در جنوب هند، بیرون آورده شده‌است.
در سال ۱۷۳۹ میلادی نادرشاه پس از تسخیر هند، این الماس را که بر تاج محمدشاه هندی می‌درخشید، دید و گفت: «این کوهی از نور است» و از آن تاریخ نام کوه نور بر آن ماند. او این الماس را به همراه دو قطعه الماس دیگر دریای نور (در موزه جواهرات ملی ایران) و مغول کبیر (که جواهرشناسان دنیا معتقدند همان الماس اورلف است که بر روی گرز امپراتوری کاترین دوم روسیه در مجموعه الماس‌های کاخ کرملین نگهداری می‌شود) به عنوان غنائم جنگی از هند بیرون آورد.
الماس کوه نور پس از تصرف ایران توسط احمدشاه درانی به افغانستان انتقال یافت و در حدود ۷۰ سال در افغانستان نگهداری گردید تا آنکه در دوره سلطنت شاه شجاع درانی، رنجیت سینگ (که در خدمت انگلیس‌ها قرار داشت) خیلی تلاش کرد تا الماس کوه نور را از وی بگیرد اما شاه شجاع قبول نکرد. رنجیت سینگ در همدستی با بریتانیا خانواده شاه شجاع را تبعید کردند و خود شاه شجاع را خیلی شکنجه کردند اما بازهم شاه شجاع نخواست الماس کوه نور را به رنجیت سینگ و دولت بریتانیا تسلیم کند. تا اینکه رنجیت سینگ فرزند ۱۰ ساله شاه شجاع را آورده نزد چشمان وی ظالمانه شکنجه نمودند تا بالاخره شاه شجاع این حالت را تحمل نتوانست و الماس را به رنجیت سینگ تسلیم نمود. رنجیت سینگ الماس را به هند برد.
در پی جنگ دوم انگلیس و سیک‌ها، دولیپ سینگ، مجبور به قبول «سندِ پنج ماده‌ای ۱۸۴۹ لاهور» شد که بر اساس بند سوم، الماس کوه نور را به کمپانی هند شرقی بریتانیا «تسلیم» کند. هنگامی که ملکه ویکتوریا در سال ۱۸۷۷ امپراتوریس هند شد، کمپانی هند شرقی آن را به ملکه هدیه کرد. در آن زمان وزن کوه نور ۱۹۰/۳ قیراط بود.
اوج گرفتن دوباره ادعاها پس از مرگ ملکه
هنگامی‌که پس از مرگ چند روز پیش ملکه، شاه چارلز سوم تاج‌و‌تخت را به‌دست گرفت، بسیاری از کاربران در توئیتر با مطرح کردن سوالات متعددی در مورد آینده کوه نور، از دولت بریتانیا خواستند تا این الماس را به هندوستان بازگرداند. در عین حال آنها به‌طور‌گسترده‌تر بحث غرامت به بافت بومی را نیز مطرح کردند.
رندال هنسون، مدیر آزمایشگاه مهاجرت جهانی دانشگاه تورنتو معتقد است مرگ ملکه تنها تغییری که می‌تواند ایجاد کند یک تغییر و تفاوت سیاسی است. ممکن است وارث تاج‌و‌تخت، پادشاه چارلز بر این مسئله تأثیر بگذارد. البته ظاهرا مرگ ملکه نیز هیچ تفاوتی در حل این مسئله نمی‌کند چرا که قوانین نشان می‌دهند برای بازگشت الماس کوه نور، این پادشاه نیست که تصمیم می‌گیرد بلکه دولت بریتانیا است.
کوه نور به‌عنوان دارایی خانواده سلطنتی بریتانیا باقی خواهد ماند. طبق گزارش ها، کامیلا، همسر شاه چارلز سوم، تاج سلطنت را با کوه نور به ارث خواهد برد.
الماس کوه نور یک شیء خاص است که آشکارا ارزش مادی و همچنین نمادین زیادی دارد. سؤالات بسیاری مطرح شده که پاسخ آنها ممکن است روشن کند که آیا کاری وجود دارد که بتواند خشونت فتوحات استعماری بریتانیا را به‌طور کافی جبران کند.
قابل توجه است، هند اولین کشوری نیست که از بریتانیا درخواست بازپس‌گیری آثار باستانی خود را داشته است. در سال ۲۰۲۰، لینا مندونی، وزیر فرهنگ یونان خواستار بازگرداندن مجسمه‌های پارتنون ۲۵۰۰ ساله از موزه بریتانیا به یونان شد. این مجسمه‌های مرمری بیش از سه دهه است که مورد مناقشه بین یونان و بریتانیا قرار گرفته‌اند، و یونان تاکنون درخواست‌های زیادی برای بازگشت آنها به مکان اصلی خود ارائه کرده است.
در سال ۲۰۲۲، موزه بریتانیا شراکتی را پیشنهاد داد که به‌طور‌بالقوه می‌تواند باعث بازگرداندن این مجسمه‌ها به کشور یونان شود، اگرچه شرایط هنوز مشخص نیست. اگر یونان بتواند این کار را انجام دهد، سایر کشورها نیز خواهند توانست به خواسته‌های خود دست‌پیدا کنند.
پیش از این، دولت هند تلاش کرده بود کوه نور را به کشورش بازگرداند. در سال تاج‌گذاری ملکه الیزابت دوم در سال ۱۹۵۳، هند درخواست خود را مطرح کرد. این درخواست‌ها توسط بریتانیا نادیده گرفته شد و ادعا کرد که هیچ مبنای قانونی برای بازگرداندن کوه نور به هند وجود ندارد.
در سال ۲۰۱۶، یک گروه حقوق بشری از دادگاه درخواست کرد تا به دولت هند دستور دهد تا الماس را پس بگیرد. از آن جهت که الماس کوه نور نه دزدیده شده و نه به زور توسط حاکمان بریتانیا گرفته شده است، نمی‌تواند بازگردانده شود. با این اوصاف دولت هند سعی کرد موضع خود را تغییر دهد.
دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا در سال ۲۰۱۰ در سفری به هند به رسانه‌های محلی گفت که این الماس در بریتانیا باقی خواهد ماند. وی به این مسئله مهم اشاره کرد که اگر به یکی از درخواست‌ها پاسخ مثبت داده شود همه کشورها درخواست مشابه مطرح کرده و به ناگهان موزه بریتانیا خالی خواهد شد.
منبع: CTV
تحریریه «مداد»
خبرهای صبحگاهی
