مهرنوش اردلان یکتا
زمانی که فرد با هواپیما چندین منطقه زمانی (Time Zone) مختلف را می‌پیماید، بسیار سریع‌تر از آن که ساعت زیستی داخلی بدن بتواند تنظیم شود، حرکت می‌کند. در نتیجه با رسیدن به مقصد به دلیل هماهنگی نداشتن ساعت زیستی با ساعت منطقه زمانی، فرد علایمی پیدا می‌کند که به مجموعه آن پرواززدگی یا جت‌لگ می‌گویند.
نشانه‌های پرواززدگی
از اصلی‌ترین نشانه‌های این اختلال خستگی و بی‌خوابی است. ولی در بعضی از افراد نشانه‌های هیجانی و یا جسمانی دیگر مانند اضطراب، اختلالات گوارشی (اسهال یا یبوست)، گیجی، کم شدن آب بدن، سردرد، بی‌قراری، تهوع، سختی در داشتن تمرکز، سرگیجه، تعرق و حتی فراموشی بروز می‌کند. کودکان و نوزادان نیز پرواززدگی را با همان کیفیت بزرگسالان تجربه می‌کنند.
به طور کلی برای تشخیص این اختلال نیاز به بررسی‌های پزشکی نیست و با سابقه سفر طولانی و داشتن نشانه‌های بالا می‌توان به تشخیص رسید.
مدت زمان طبیعی پرواززدگی
بهبود این اختلال بستگی به تعداد مناطق زمانی دارد که در طول سفر از آن رد شده‌ایم. به طور کلی بدن در هر روز به یک یا دو «منطقه زمانی» سازگار می‌شود. یعنی چنانچه از شش «منطقه زمانی» عبور شده باشد، بدن برای سازگاری به سه تا پنج روز نیاز دارد. «منطقه زمانی» یا «زمان پهنه» به هر یک از قاچ‌های 15 درجه‌ای کره زمین گفته می‌شود که زمان متوسط نصف‌النهاری مرکز آن را می‌توان به عنوان زمان رسمی کشورها و مناطق قرارگرفته در آن قاچ محسوب کرد.
پرواززدگی یک اختلال موقت با پیش‌آگهی خوب است که جز در موارد نادر که عوارض دارد به راحتی از بین می‌رود.
عوامل موثر در تشدید پرواززدگی
- مسافرتی که بیشتر از سه منطقه زمانی تغییر زمان داشته باشد، نشانه‌های واضح‌تری برای فرد ایجاد می‌کند.
- پرواز از غرب زمین به شرق به دلیل این که با از دست رفتن زمان همراه است سازگاری را می‌تواند سخت‌تر کند.
- افراد مسن ممکن است با آهستگی بیشتری سازگار شوند.
- افرادی که مدام در سفرند مانند خلبانان و کادر پرواز با دشواری بیشتری سازگار می‌شوند.
- شرایط پیش از پرواز مانند کم خوابی قبلی و استرس، در تشدید نشانه‌های پرواززدگی می‌توانند نقش داشته باشند.
- شرایط پرواز مانند بی‌حرکتی، یکنواختی پرواز، فضای نشستن کم و تنگ، غذای هواپیما، ارتفاع زیاد و فشار داخل کابین نشانه‌های پرواززدگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- مصرف بیش از حد الکل در طول پروازهای طولانی می‌تواند نشانه‌های جت‌لگ را بدتر کند.
راه‌هایی که می‌تواند پرواززدگی را به کمترین میزان برساند
- چند روز قبل از مسافرت به تدریج عادات خواب را با منطقه زمانی که قصد مسافرت دارید تطبیق دهید.
- در زمانی که در پرواز هستید از خوابیدن بیش از حد پرهیز کنید.
- در هنگام پرواز مقدار زیادی مایعات بنوشید؛ کم‌آبی تنظیم ساعت زیستی را برای بدن سخت‌تر می‌کند.
- چنانچه به هنگام رسیدن به مقصد احساس خواب آلودگی کردید، مقدار خواب را به کمتر از 2 ساعت محدود کنید.
- از مکمل ملاتونین استفاده کنید. این هورمون به ساعت زیستی داخلی بدن کمک می‌کند. هر شب یک قرص قبل از زمان خواب تا زمان تنظیم خواب در مقصدتان استفاده کنید.
- از نوشیدن الکل و یا کافئین زیاد در حین پرواز خودداری کنید.
- از نور روز استفاده کنید و فعالیت‌های بیرون از خانه سبک مانند پیاده روی را صبح‌ها انجام دهید.
- خودتان را با افراد دیگر و یا کار مشغول نگه دارید.
چنانچه بعد از یک هفته از رسیدن به مقصد علایم همچنان به شدت خود باقی است و موارد دیگری نیز وجود دارد که در مسافرت‌های گذشته تجربه نکرده‌اید با پزشک مشورت کنید.
