پوریا ناظمی
شفق‌های قطبی یکی از مسحورکننده‌ترین پدیده‌های طبیعی هستند که در عرض‌های جغرافیایی قطبی شمالی و جنوبی مشاهده می‌شوند. امشب شاید فرصت این را پیدا کنید که این پدیده را در نزدیکی شهر خود ببینید.
این پدیده خیره‌کننده الهام‌بخش بسیاری از افسانه‌ها و داستان‌های کهن بوده است و بسیاری از مردم برای مشاهده این پدیده، سفرهای طولانی را در پیش می‌گیرند.
نواحی شمالی کانادا یکی از بهترین مکان‌ها برای مشاهده این پدیده بی‌نظیر است. بااین‌وجود گاهی اوقات به‌واسطه توفان‌های خورشیدی ممکن است این پدیده در عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر و در آستانه مرز شهرهایی مانند مونترال نیز مشاهده شود.
مشاهده شفق قطبی در شهری مانند مونترال بی‌سابقه نیست بااین‌وجود آلودگی نوری در شهر باعث می‌شود تا بسیاری از اوقات زمانی که این پدیده بر فراز افق شهر اتفاق می‌افتد، تابش ظریف آن در دل نور شهر گم شود.
امشب و فردا شب به دلیل توفانی خورشیدی احتمال دارد که بار دیگر این نورهای خیره‌کننده در مرزهای شمالی شهر مونترال و شهرهای اطراف دیده شود. طبیعتاً برای افزایش احتمال دیدن این پدیده بهتر است به نواحی حاشیه شهر (در راستای شمال) بروید تا آسمانی تاریک‌تر را پیدا کنید.
شما با استفاده از برنامه‌هایی مانند Aurora، Northern Eye و Spaceweatherlive که میتوانید آن‌ها را بر گوشی‌های هوشمند خود سوار کنید، مطابق منطقه جغرافیایی خود هشدارهای بروز این پدیده را مشاهده کنید.
شفق‌های قطبی چیستند؟
شفق‌های قطبی نورهای رقصان خیره‌کننده‌ای هستند که با حرکتی آرام و رقص گونه بر فراز افق ظاهر می‌شوند. این پدیده رنگ‌های مختلفی به خود می‌گیرد و ممکن است به رنگ سبز، قرمز یا آبی دیده شود. حرکت آرام و روح‌وار این پرده‌های رنگین در آسمان شب باعث تحریک تخیل مردمان قدیم می‌شد و آن‌ها در رقص این نورهای باشکوه ارواح درگذشتگان و اجداد خود را می‌دیدند.
اما داستان شکل‌گیری این نورهای خیره‌کننده به همان اندازه ظاهر این پدیده شگفت‌انگیز است.
سیاره ما در اطراف خود میدانی مغناطیسی دارد. احتمالاً هسته مذاب و فلزی سیاره زمین به دلیل گردشی که به دور خود دارد این میدان مغناطیسی را ایجاد می‌کند. خطوط این میدان مغناطیسی در دو قطب شمال و جنوب به هم نزدیک شده و وارد زمین می‌شوند.
این میدان مغناطیسی لایه محافظی در اطراف زمین ایجاد کرده است که زمین را از ذرات باردار پرانرژی که از فضا و به‌خصوص از سوی خورشید به زمین می‌رسد محافظت می‌کند.
این میدان، مانند زمانی که یک آهن‌ربا را زیر صفحه کاغذ که براده‌های آهن روی آن ریخته شده قرار می‌دهید، ذرات باردار رسیده به زمین را در مسیری مشخص هدایت می‌کند. در ناحیه قطبی شمالی و جنوبی به دلیل فشردگی خطوط مغناطیسی این ذرات باردار می‌توانند به سطح زمین نزدیک‌‌تر شوند و با مواد تشکیل‌دهنده جو زمین برخورد کنند.
زمانی که این ذرات دارای بار الکتریکی به اتم‌های تشکیل‌دهنده جو زمین برخورد می‌کنند باعث می‌شوند تا الکترون‌های بیرونی این اتم‌ها برانگیخته شوند. اما این الکترون‌ها پس از برانگیختگی باید با از دست دادن انرژی اضافی به حالت عادی بازگردند و در این فرآیند از خود فوتون آزاد می‌کنند. این فوتون‌ها در کنار هم باعث به وجود آمدن شفق‌های قطبی می‌شوند و ساختار مولکول‌های تشکیل‌دهنده جو در مکان برخورد این ذرات باردار با جو زمین رنگ شفق‌ها را تشکیل می‌دهد.
خورشید ما که منبع اصلی این بادهای تشکیل‌شده از ذرات باردار است اما ستاره‌ای آرام نیست و هرازچندگاه شاهد بروز توفان‌های شدید الکترومغناطیسی است. زمان یکه چنی توفان‌هایی رخ دهد شاره پرانرژی و قوی از ذرات باردار به زمین می‌رسند و می‌توانند تا عرض‌های پایین‌تر جغرافیایی به ارتفاع جو زمین رسیده و شفق‌ها را تشکیل دهند.
این توفان‌های شدید گاهی باعث اختلال در ارتباطات مخابراتی، عملکرد ماهواره‌ها و حتی تخریب سیستم برق‌رسانی روی زمین می‌شود.
شفق‌های قطبی البته مخصوص و منحصر به زمین نیستند. سیارات دیگری همچون مشتری، زحل و اورانوس و نپتون نیز شاهد رخ دادن شفق‌های قطبی درون جو خود هستند.
امشب و فردا شب توفانی خورشیدی به زمین می‌رسد و بر اساس پیش‌بینی‌ها اگر همه‌چیز مناسب باشد دایره مشاهده شفق‌های شمالی تا عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر و تا نزدیکی شهرهایی مانند مونترال توسعه خواهد یافت. کسانی که در عرض‌های بالاتر حضور دارند امشب قطعاً نمایشی خیره‌کننده را خواهند دید اما بااین‌وجود شاید تلاش برای دیدن این نورهای رقصان و خیال‌انگیز در نزدیکی محل سکونتتان موضوعی باشد که بخواهید در نظر بگیرید.
اگر کمتر فرصت تماشای شفق داشته اید و می‌خواهید جلوه‌ای از شکوه این پدیده را ببینید به گالری تصاویر شقفق قطبی در پروژه «جهان در شب» یا TWAN مراجعه کنید. پروژ‌ه‌ای بین‌المللی که توسط بابک امین تفرشی عکاس شناخته شده نجومی و همکار نشنال جئوگرافی تاسیس شده و در آن بهترین عکاسان نجومی جهان، تصاویر خیره کننده خود ا ش ب را به اشتراک می‌گذارند. در این نشانی میتوانید گالری شفق های قطبی این گروه را ببینید.
تصویر اصلی این نوشته از بابک امین تفرشی از همین پروزه برداشت شده است.
خبرهای صبحگاهی
نیروانا احسانی
