پوریا ناظمی
این هفته را اگر قرار باشد به یک جرم آسمان شب اختصاص دهیم، بی هیچ شکی سیاره زحل را باید انتخاب کنیم.
بله هنوز مشتری درخشان‌ترین سیاره شب است و هنوز بازی ماه در آسمان ادامه خواهد داشت اما این هفته، هفته زحل است.
این شب‌ها زحل در مقابله قرار دارد.
همه سیاره‌ها در مدارهایی بیضی شکل در حال گردش به دور خورشید هستند و هرچقدر شعاع این مدار کمتر باشد سرعت چرخش سیاره به دور خورشید بیشتر می‌‌شود.
برای همین هم موقعیت و فاصله سیاره‌ها در فضا با هم روز به روز و بسته به موقعیت مداری آن‌ها تغییر می‌کند.
برای سیارات بیرونی، یعنی سیاره‌هایی که در فاصله‌ای دور از فاصله زمین تا خورشید در حال گردش به دور ستاره مادر منظومه شمسی هستند، (مریخ، مشتری، زحل، اورانوس، نپتون و اجرام فرا نپتونی) نزدیک ترین فاصله میان این سیاره‌ها با زمین، در شرایطی است که خورشید، زمین و آن سیاره (به ترتیب) تقریبا بر روی یک خط راست قرار داشته باشند و این موقعیت را مقابله سیاره می‌نامند. دلیل این نامگذاری هم به این بر می‌گردد که از دید ناظر زمینی سیاره، در سوی مخالف و مقابل خورشید – نسبت به زمین – قرار دارد.
امسال مقابله زحل، به طور دقیق ساعت 6 بامداد (به وقت جهانی) روز دوم آگوست (دوشنبه) رخ می‌دهد. اما کل این هفته زحل در موقعیت نزدیک به مقابله قرار دارد.
برای ما ناظران زمینی و از دید رصدی، این موقعیت به این معنی است که زحل در درخشان ترین حالت و نزدیک ترین فاصله خود با زمین قرار دارد و همچنین با غروب خورشید در افق غربی سر از افق شرق بر می‌آورد و تمام طول شب در آسمان قابل رصد و مشاهده است.
زحل سیاره مهمی است. سیاره‌ای که به نام‌های کیوان و ساترن نیز شناخته می‌‌شود، ارباب حلقه‌های منظومه شمسی است. اگرچه وجود حلقه‌ای از ذرات کوچک غبار و یخ در اطراف سیاره‌ها موضوع غیر عادی نیست و در منظومه شمسی خود ما غیر از زحل، مشتری، اورانوس و نپتون نیز حلقه‌هایی در اطراف خود دارند اما هیچ کدام آن‌ها از نظر شکوه و عظمت و بزرگی به گرد پای ارباب حلقه‌های منظومه، زحل نمی‌‌رسند.
سیاره زحل با آن درخشش زردفام خود، غولی گازی است. به این معنی که بر خلاف زمین، سطحی سنگی ندارد و توده فشرده‌ای از گاز است. در واقع چگالی سیاره زحل به قدری پایین است که اگر اقیانوس به اندازه کافی بزرگی روی زمین داشتید و زحل را روی آن قرار می‌دادید، این سیاره، که دومین سیاره بزرگ منظومه شمسی پس از مشتری است، روی آب شناور باقی می‌ماند.
زحل همچنین میزبان تعدادی از مهم‌ترین قمرهای منظومه شمسی است. تایتان تنها قمری در منظومه ما است که دارای جو است و انسلادوس قمری که احتمال می‌رود زیر سطح منجمد آن حتی امروز حیات وجود داشته باشد.
زحل از نظر اسطوره‌های نیز برای ایرانی‌ها سیاره مهمی است. در حالیکه در عمده اساطیر آسمان مشتری را پادشاه سیاره‌ها می‌شناسند، در سنت اساطیری ایران، این زحل یا کیوان است که از آن با اصطلاح سیاره طوق بر گردن نام برده شده و رهبری سپاه سیاره‌ها را بر عهده دارد.
دیدن حلقه‌های زحل با چشم غیر مسلح امکان پذیر نیست و نیاز به دوربین دوچشمی بزرگ یا تلسکوپ دارید. اما برای دیدن زحل در آسمان شب نیازی به هیچ ابزاری جز هوایی صاف و چشمانتان ندارید.
این شب‌ها بعد از غروب به افق شرقی نگاه کنید و شاهد نور افشانی دو جرم درخشان بر فراز افق خواهید بود. درخشان ترین آن‌ها مشتری است و سیاره دوم که رنگش کمی به زرد مایل است، زحل است.
با کمک یک دوربین دو چشمی و البته تلسکوپ می‌توانید تعدادی از اقمار این سیاره را نیز رصد کنید.
تحریریه «مداد»
فرمهر امیردوست
