پوریا ناظمی
به شبهای باشکوه زمستان نزدیک میشویم. شبهایی طولانی، سرد با آسمانی درخشان و خیرهکننده که تعدادی از چشمگیرترین صورتهای فلکی را در دل خود جای داده است.
این شبها کافی است اگر هوا صاف باشد نیمنگاهی به آسمان بیندازید تا شاهد درخشش پنجضلعی بزرگ زمستانی و صورتهای فلکی همچون، جوزا، جبار، ثور، ارابهران، کلب اکبر و کلب اصغر در آسمان باشید. جایی که درخشان ترین ستاره آسمان بر فراز شهر به درخشش نشسته است.
اما پی از اینکه بیشتر درباره این صورتهای فلکی و مناظر خیرهکننده آسمان شب شهر صحبت کنیم اجازه دهید ابزارهایی را معرفی کنیم که بهخصوص برای تازهکاران برای آشنایی با آسمان و یافتن صورتهای فلکی و زیباییهای آسمان شب کارآمد است.
در دوران پیش از عصر دیجیتال یکی از بهترین ابزارهای ساده برای یافتن صورتهای فلکی هر فصل و هر ماه در آسمان ابزاری به نام گردونه آسمان بود. این گردونه از دو صفحه دایرهای پرچ شده روی یکدیگر تشکیلشده بود و با تنظیم ساعت و تاریخ میتوانستید منظرهای کلی از آسمان شب و صورتهای فلکی بالای سرتان را روی این صفحه مشاهده کنید. کافی بود بعد از تنظیم این تاریخ و زمان، رو به شما بایستید و گردونه را بالای سر خود بگیرید.
هنوز هم این ابزار یکی از ابزارهای کارآمد برای رصدگران تازهکار است. شما میتوانید این ابزار را بازارهای آنلاین یا فروشگاههای نجومی شهر تهیه کنید. در مونترال فروشگاه La Maison de l’Astronomie واقع در خیابان سنت اوبرت یا مجموعه آسماننما و در اتاوا Focus Scientific واقع در خیابان کارلینگ یا موزه تاریخ طبیعی این شهر این راهنمای آسمان شب را میفروشند.
اما در عصر دیجیتال بسیاری از ابزارهای قدیمی ما به گوشیهای همراه ما راه پیداکرده است و ازجمله نرمافزارهایی که میتوانند بر اساس موقعیت شما وضعیت زنده آسمان شب را به شما نشان دهند. این برنامهها حتی این امکان را به شما میدهند که با تغییر موقعیت گوشی و گرفتن آن رو به آسمان دقیقاً آنچه را در آسمان میبینید شناسایی کنید.
یکی از سادهترین و البته کارآمدترین این ابزارها نقشه Google Sky است که میتوانید آن را بهرایگان از بازارهای برنامهای اندروید یا اپل دریافت کنید. این ابزار به شما امکان میدهد صورتهای فلکی را در آسمان شناسایی کرده و اجرام پرنور ازجمله ستارهها، سیارات را تشخیص دهید. این شاید یکی از سادهترین ابزارها برای شروع کار باشد.
کمی که با این ابزار کار کردید میتوانید به سراغ اپلیکیشن های تخصصیتری مانند Sky Safari بروید که نسخه رایگان و نسخه پیشرفتهتری دارند که با قیمتهای ارزان در دسترس است. این برنامهها این بار به شما اجازه میدهند اجرام غیر ستارهای بیشتر، ستارهها، و حتی ماهوارههای گذران از فراز سرتان را تشخیص دهید.
اما اگر میخواهید برنامهای روی لپتاپ یا کامپیوتر خانگی خود نصب کنید که با دقت و جزییات بیشتری همه جزییات رویدادهای آسمان را برای افق شما به نمایش دربیاورد و حتی به شما اجازه تنظیم و برنامهریزی ویژه و پیشبینی رویدادها را بدهد، باید به سراغ دو نرمافزار معروف بروید. نرمافزاری استاری نایت، نرمافزاری بینظیر در این زمینه است اما درعینحال قیمت بالای آن استفاده عمومیاش را شاید برای همه و بهخصوص تازهکاران کمی دشوار کند. در عوض میتوانید به سراغ نرمافزار دقیق و منبع باز Stellarium این نرمافزار فوقالعاده دقیق و رایگان را میتوانید از نشانی وبسایت آن مطابق با مشخصات سیستم خود دانلود کنید. ده ها افزونه مختلف برای آن وجود دارد که بر اساس نیاز بعدها میتوانید آن را نصب و استفاده کنید. البته ده ها نقشه دقیق و جزئی آنلاین مانند نقشه ستارگان گوگل یا The Sky Live نیز در اختیارتان قرار دارد.
آخرین نکته در این بخش این است که چه از راهنمای گردونه آسمان یا نرمافزارهای دیجیتال استفاده میکنید زمانی که در زیر آُمان تاریک هستید و میخواهید از این نقشه یا برنامهها استفاده کنید حتماً از نور قرمز استفاده نمایید. برای خواندن گردونه آسمان یک ورق پلاستیکی (طلق) قرمزی را مقابل چراغقوه خود نصب کنید و در برنامههای نصبشده روی گوشی همراه خود گزینه نور قرمز را فعال کنید. دلیل این کار این است که نور قرمز کمترین حساسیت را در چشم شما ایجاد میکند. زمانی که شما در زیر آسمان تاریک قرار دارد پس از چندین دقیقه مردمک چشمان شما بازشده و اجازه میدهد نور بیشتری به آن واردشده و با استفاده از سلولهای بینایی حساستر اجرام کمسوتری را ببینید در این هنگام اگر یکباره نور سفیدی را روی صفحه انداخته یا نور سفید گوشی همراهتان را ببینید، نهتنها مردمک چشمبسته میشود که تفسیر نور به سلولهای بینایی که نسبت به نور کمحساسیت کمتری دارند منتقل میشود و باید مدت طولانی صبر کنید تا چشمانتان دوباره با آسمان شب خو بگیرد.
نور قرمز کمترین تحریک را در چشم ایجاد کرده و اجازه میدهد بدون اینکه حساسیت بینایی خود در نور کم را از دست بدهید بتوانید به رصد ادامه دهید.
هفته آینده معرفی صورتهای فلکی زمستانی را شروع خواهیم کرد. اما شما منتظر نمانید این نرمافزارها را سوار کرده، بیرون بروید و خودتان سعی در پیدا کردن صورتهای فلکی کنید. اگر از خانه بیرون میروید حتماً لباس گرم را فراموش نکنید و بد نیست اگر فنجانی چای یا قهوه همراه خود داشته باشید.
نوشیدن چای یا قهوه گرم در زیر هوایی سرد و در حال رصد آسمان لذتی کمنظیر است.
