تحریریه «مداد»
شاید شما هم حداقل یک یا چند بار، با تبلیغات خمیردندان‌های مشکی محتوی ذغال روبرو شده باشید. این تبلیغات معمولا وعده دندان‌هایی سفیدتر را به مشتریان می‌دهند. اما این ادعا تا چه اندازه درست است؟ سی‌بی‌سی در یک مطلب جامع به بررسی چندوچون این قضیه پرداخته است. آنچه می‌خوانید خلاصه این مطلب است که توسط تحریریه مداد تهیه شده است.
مدتی است در وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی مختلف با تصاویر متنوعی از تبلیغات خمیردندان‌های مبتنی بر ذغال روبرو هستیم. در این میان، بسیاری از متخصصان سلامت دهان و دندان بر این باورند که این محصول بیشتر از آنکه سودمند باشد، برای سلامتی مضر است.
پودرها و خمیردندان‌های مشکی‌رنگ توصیه می‌کنند که یک یا دو بار در روز و هر بار به مدت چند دقیقه از آنها استفاده کنیم. همچنین در راهنمای استفاده از این محصولات می‌بینیم که تاکید شده اثرات مورد نظر (نظیر سفیدتر شدن دندان یا سلامت بیشتر لثه) در بازه زمانی چندین هفته‌ای یا چند ماهه به دست می‌آید.
اما مشکل اصلی که این محصولات دارند، ماهیت ساینده آنهاست که می‌تواند اثراتی ناخوشایند بر دندان و لثه داشته باشد.
با وجود اینکه مطالعه چندانی در زمینه اثرات ناخوشایند خمیردندان‌های ذغالی صورت نگرفته، انجمن دندانپزشکان کانادا به طور رسمی اعلام می‌کند که ذغال فعال (activated charcoal) ماده‌ای ساینده است و جرم را از سطح دندان برمی‌دارد و به همین دلیل سبب می‌شود دندان روشن‌تر شود. با این وجود، این انجمن تاکید دارد که این ماده نمی‌تواند رنگ واقعی دندان را تغییر دهد و عملکردی نظیر محصولات سفیدکننده‌ای که دارای اکسیدکننده‌های قوی نظیر پراکسید هستند را داشته باشد.
این انجمن در ادامه می‌گوید از آنجا که ذغال هیچ نوع مزیت اثبات‌شده‌ای در زمینه سلامت ندارد، استفاده از محصولات مربوط به دهان و دندان که شامل ذغال هستند، چه به صورت کوتاه‌مدت باشد و چه بلندمدت، توصیه نمی‌شود.
انجمن دندانپزشکان ایالات متحده نیز با این نظر موافق است و هشدار می‌دهد که هیچ شواهدی در دست نیست که نشان دهد محصولات مربوط به دهان و دندان که از ذغال استفاده می‌کنند برای دندان بی‌خطر یا موثر هستند. این انجمن همچنین به بررسی‌های صورت گرفته توسط جان بروکز (John Brooks) اشاره می‌کند. پروفسور بروکز استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه مریلند است. او در سال ۲۰۱۷، مطلبی مفصل را در این زمینه در ژورنال انجمن دندانپزشکی آمریکا منتشر کرد.
ماجرا از این قرار است که آقای بروکز متوجه شد که شرکت‌های تولیدکننده این نوع خمیردندان، وعده سفیدشدن دندان‌ها را می‌دهند. او برای بررسی بیشتر این ادعا به «پاب‌مد» (PubMed) که یکی از اصلی‌ترین مراجع پژوهش‌های پزشکی است و نیز چندین موتور جستجوی مقالات علمی در این زمینه مراجعه کرد، اما به نتیجه خاصی دست نیافت. او سپس تصمیم گرفت خودش دست به کار شود. آقای بروکز پس از بررسی ۵۰ محصول و تعدادی مقاله موجود در زمینه این محصولات، به این نتیجه رسید هیچ کدام از این محصولات دارای ذغال، از شواهد علمی لازم برای اثبات ادعای خود برای سم‌زدایی، تقویت لثه، سفید کردن و از بین بردن باکتری‌ها برخوردار نیستند.
جالب اینجاست که یک مقاله غیرعلمی که در دانشگاه مالایا در مالزی منتشر شده نشان می‌دهد این محصولات نه تنها به سفیدتر شدن دندان کمک نمی‌کنند، بلکه آن را زردتر می‌کنند. احتمالا دلیل این مساله این باشد که چون ذغال ساینده است، لایه محافظتی روی دندان (که مینا نام دارد) را از بین برده و بخش زیرین دندان که زردتر است را نمایان می‌سازد.
اما این فقط یکی از دلایل احتمالی برای مصرف نکردن این محصولات است. مساله بعدی این است که وجود ذغال شاید به اثراتی منفی بر موکوس دهانی داشته باشد.
اداره غذا و داروی آمریکا (FDA) ذغال را یک ماده سرطان‌زا اعلام کرده است. این امر نیز نگرانی دیگری است که این محصولات در بر دارند. در واقع، شاید این محصولات مبتنی بر ذغال نیز همین ویژگی سرطان‌زایی را به همراه داشته باشند.
ذغال فعال، نوعی کربن است که به شکلی خاص فرآوری می‌شود تا میزان جذبش افزایش یابد. قورت دادن این ماده اشکلی ندارد. گفتنی است متخصصان پزشکی از این ماده برای درمان مسمومیت‌ها و نیز کنترل گاز روده استفاده می‌کنند.
با این وجود، آقای بروکز بر این نکته تاکید دارد که در این شیوه‌های درمانی، استفاده از ذغال به هیچ وجه بلندمدت نیست. اما در خمیردندان‌ها و پودرهای ذغالی می‌بینیم که مصرف‌کننده به سمت استفاده از آنها در بازه زمانی طولانی‌مدت سوق داده می‌شود.
یکی دیگر از مواردی که آقای بروکز نسبت به آن هشدار می‌دهد، خمیر بنتونیت (bentonite clay) است که از نوعی ماده معدنی به دست می‌آید و معمولا در محصولات مربوط به پوست کاربرد دارد. آقای بروکز متوجه شد از ۵۰ محصولی که مورد بررسی قرار داده، ۱۹ تای آنها دارای این ماده بودند. مشکل اینجاست که برخی انواع خمیر بنتونیت دارای سیلیس کریستالی (crystalline silica) هستند که اداره غذا و داروی آمریکا آن را سرطان‌زا آنها می‌داند.
انجمن دندانپزشکان کانادا می‌گوید از آنجا که ذغال فعال می‌تواند با طیف گسترده‌ای از مواد دیگر پیوند برقرار کند، وجودش در خمیردندان سبب کاهش اثرات درمانی‌اش می‌شود و به همین دلیل، کارکرد معمول خیردندان را نیز کاهش می‌دهد.
البته شرکت‌های تولیدکننده این محصولات نیز به این مساله واکنش نشان داده‌اند. شرکت «هلو کارکل» (Hello Charcoal) ادعا می‌کند میزان سایندگی ذغال موجود در محصولاتش کمتر از حداکثر میزان توصیه شده توسط انجمن دندانپزشکی آمریکاست و استفاده روزمره از آن خطری برای مینای دندان ندارد. این شرکت می‌گوید خمیردندان ذغالی‌اش لکه‌های سطحی دندان را به شکلی طبیعی از بین می‌برد. با این وجود دو شرکت دیگر فعال در این زمینه، هیچ پاسخی در این زمینه نداده‌اند.
به هر حال به افراد توصیه می‌شود اگر به دنبال سفیدکردن دندان‌هایشان هستند به دندانپزشک مراجعه کرده و یا از محصولاتی مورد تائید استفاده کنند.
پی‌نوشت: بر سر املای لغت «ذغال» اختلاف نظر وجود دارد. برخی آن را «زغال» هم می‌نویسند. مداد برای نوشتن این کلمه به شکل «ذغال» به لغت‌نامه دهخدا استناد کرده است.
