تحریریه «مداد»
یکی از نگرانی‌های والدین در کانادا و البته هر نقطه دیگری از جهان، تاثیر منفی محتوای عرضه شده در رسانه‌ها به کودکان و نوجوانان است. با وجود اینکه در بسیاری از کشورهای دنیا، استانداردهای تعیین حداقل سن برای تماشای انواع فیلم وجود دارد دارد و نهادهای ناظر متعددی نیز این روند را مدیریت می‌کنند، اما باز هم گاهی به نظر می‌رسد که برخی فیلم‌ها و سریال‌ها همچنان برای مخاطب زیان‌بار باشند.
سریال «۱۳ دلیل برای اینکه» (13 Reasons Why) از جمله اینهاست که سروصدای زیادی را در میان برخی کارشناسان حوزه سلامت روان به پا کرده و حتی شرکت سازنده آن (نتفلیکس) را نیز به واکنش واداشته است.
فصل سوم این سریال به تازگی از طریق نتفلیکس کانادا در اختیار شهروندان قرار گرفته است و همین امر سبب شده، بار دیگر نظرات مخالف متعددی درباره اثرات ناخوشایند این فیلم بر کودکان و نوجوانان ارائه شود.
دکتر ناتالی موتا (Natalie Mota) و دکتر کیرستین هنریکسن (Christine Henriksen)، روانشناس بالینی و استاد روانشناسی در دانشگاه مانیتوبا هستند. پژوهش‌های این دو بیشتر روی اثرات عوامل تنش‌زا و تروما بر سلامت روانی و طراحی شیوه‌های مداخله به منظور کاهش رفتارهای مرتبط با خودکشی است.
این دو پژوهشگر در مقاله‌ای در سی‌بی‌سی به تشریح دلایل احتمالی زیان‌بار بودن این سریال برای نوجوانن پرداخته‌اند که ترجمه آن را در ادامه می‌خوانیم:
چند سال پیش، وقتی فصل اول سریال «۱۳ دلیل برای اینکه» از طریق نتفلیکس در دسترس مخاطبان قرار گرفت، نگرانی‌های گسترده‌ای درباره نمایش صحنه‌های مربوط به خودکشی در آن مطرح شد. خودکشی در واقع اساس داستانی است که در این سریال روایت می‌شود و می‌تواند تماشاچیان کم‌سن‌تر این سریال را به سمت رفتارهایی مشابه سوق دهد.
چند سال از آن زمان می‌گذرد و اکنون به شواهدی دست یافته‌ایم که نشان می‌دهد این نگرانی‌ها بیهوده نبود. با این وجود، نتفلیکس اکنون فصل سوم این سریال را منتشر کرده است.
اثر تقلیدی (copycat effect) یکی از موضوعات جدی در حوزه سلامت روان به شمار می‌رود. بر این اساس، نمایش صحنه خودکشی سبب افزایش احتمال توجه نوجوانان به این موضوع و در نتیجه، افزایش احتمال خودکشی در میان آنها می‌شود. مطالعاتی در دست داریم که نشان می‌دهد آمار خودکشی پس از انتشار فصل اول این سریال حتی تا ۲۹ درصد افزایش یافت.
در این مطالعات، آمار مربوط به مرگ‌ومیر در سطح ملی در کانادا مورد بررسی قرار گرفت. پژوهشگران با بررسی این آمارها متوجه شدند که نرخ خودکشی در میان نوجوانان در ماه‌های پس از انتشار فصل اول سریال «۱۳ دلیل برای اینکه» به طور غیرمنتظره‌ای افزایش یافت. این افزایش با وجود در نظر گرفتن عوامل محیطی نظیر اثرات فصل‌ها و نیز روند افزایشی آمار خودکشی صورت گرفت.
همچنین سایر شاخص‌های مرتبط با ریسک خودکشی، نظیر پذیرش در بیمارستان‌های ویژه کودکان به خاطر رفتارهای خودآسیب‌زننده و یا جستجوی عبارت‌هایی نظیر «چطور خودکشی کنیم؟» یا «چطور خودمان را بکشیم؟» نیز پس از انتشار فصل اول این سریال با افزایش روبرو شد.
همزمان، جستجوی عبارت‌هایی مثبت در اینترنت درباره خودکشی نظیر «جلوگیری از خودکشی» و یا «خط تلفن ویژه اعلام موارد خودکشی» نیز بیشتر شد. برخی مطالعات نیز از تاثیرات مثبت مشاهده این سریال مثل کاهش میل به خودکشی پس از تماشای فصل دو و یا درک بهتر ریسک فاکتورهای خودکشی پس از تماشای فصل اول سریال خبر می‌دهند.
با این وجود، وزنه اثرات منفی همچنان سنگین‌تر از اثرات مثبت بوده است.
با وجود اینکه مطالعات صورت گرفته در این زمینه شاید متناقض و گیج‌کننده به نظر برسد، اما واقعیت این است که پژوهش‌های زیادی هستند که نشان می‌دهند مشاهده این سریال برای آن دسته از نوجوانانی که دارای مشکلات مرتبط با سلامت روان و یا افکار خودکشی هستند، بیشتر از اینکه سودمند باشد، به آسیب جسمی می‌انجامد.
نتفلیکس پس از روبرو شدن با نگرانی‌های متخصصان حوزه سلامت روان، پذیرفت که یک صحنه را از یکی از اپیزودهای فصل اول که خودکشی را به تصویر می‌کشید حذف کند. اما واقعیت این است که آن صحنه در مقایسه با سایر بخش‌ها، چندان هم مساله‌دار نبود.
بسیاری دیگر از بخش‌های این سریال با دستورالعمل رسانه‌ای در زمینه ارائه اطلاعات درباره خودکشی سازگار نیست. رسانه‌ها دستورالعملی دارند که نحوه درست پرداختن به موضوع خودکشی را مشخص می‌سازد. در یکی از بخش‌های سریال «۱۳ دلیل برای اینکه» می‌بینیم که شخصیت اصلی برای دریافت کمک به سراغ مشاور می‌رود و مشاور نمی‌تواند کمک چندانی به او کند. چنین صحنه‌هایی این پیام را به مخاطب منتقل می‌کند که درخواست کمک از مشاور فایده‌ای ندارد.
یکی دیگر از توصیه‌هایی که به رسانه‌ها می‌شود این است که در گزارش‌های مربوط به خودکشی، موضوع را احساسی نکنند و خودکشی را به عنوان راه‌حلی برای چالش‌های زندگی مطرح نسازند. اما در فصل اول و دوم سریال می‌بینیم که خودکشی به عنوان ابزاری برای انتقام از کسانی که شخصیت اصلی داستان را مورد آزار قرار داده‌اند به تصویر کشیده شده است. راه‌حل‌های موثر گوناگونی برای کاهش افکار خودکشی وجود دارد که البته پشتوانه علمی نیز دارد. معرفی خودکشی به عنوان تنها راه‌حل مشکلات پیچیده، به هیچ وجه درست و منطقی نیست.
علاوه بر موارد بالا، دو صحنه تجاوز جنسی در این سریال وجود دارد که با توجه به اینکه بیشترین مخاطب این سریال در قشر نوجوان قرار دارند، به هیچ وجه مناسب نیست. تردیدی نیست که این صحنه‌ها برای کسانی که قربانی خشونت جنسی بوده‌اند، آزاردهنده است.
در پایان فصل دوم نیز شاهد این هستیم یکی از شخصیت‌های داستان به برنامه‌ریزی برای استفاده از اسلحه و تیراندازی در مدرسه می‌پردازد که دلیلش نیز به آزارهایی است که از برخی دیگر از دانش‌آموزان دیده است. این بخش نیز می‌تواند به الگوبرداری مخاطب بیانجامد. پژوهش‌ها نشان داده اگر رسانه‌ها در انتشار اخبار مربوط به تیراندازی‌های گسترده، به ارائه اطلاعات درباره هویت فرد تیرانداز، داستان زندگی و انگیزه‌اش از این جنایت بپردازند، احتمال تقلید برخی افراد از چنین رفتاری افزایش می‌یابد. با این وجود، هنوز نمی‌دانیم آیا این مساله درباره یک سریال داستانی نیز صدق می‌کند یا خیر.
نتفلیکس در پاسخ به برخی انتقادات صورت گرفته، هشداری را در ابتدای هر اپیزود در فصل دوم قرار داده و در آن اعلام می‌کند که برخی صحنه‌ها برای بینندگان می‌تواند آزاردهنده باشد. با وجود اینکه شاید متن این هشدار مندرج در ابتدای هر اپیزود به بینندگان کمک کند تا درباره ادامه تماشا یا عدم تماشای آن تصمیم بگیرند، باز هم پژوهش‌ها حکایت از آن دارد که این هشدار نمی‌تواند فرد را در برابر واکنش‌های منفی هیجانی در طول تماشای آن محافظت کرده و یا از حجم این واکنش‌ها بکاهد.
پس از انتشار فصل سوم این سریال، احتمالا شاهد ارائه نتایج پژوهش‌های دیگری باشیم که جنبه‌هایی دیگر پیامدهای این سریال را آشکار می‌سازد. با این حال، همین داده‌های موجود نیز می‌تواند هشداری جدی برای افراد در زمینه تماشای آن باشد. ما روانشناسان بالینی به شدت بر این باوریم که بینندگان باید از نتایج مطالعات صورت گرفته درباره اثرات روانی فصل‌های پیشین این سریال آگاه باشند و سپس برای دیدن فصل سوم تصمیم بگیرند.
تردیدی نیست که نتفلیکس برخی از انتقادات درباره صحنه‌های مشکل‌دار این سریال را جدی گرفته و برای نمونه، پیامی دربردارنده منابع سلامت روان را در هر اپیزود جای داده است. امیدواریم که افراد نیازمند یاری در این زمینه به متخصصان سلامت روان مراجعه کنند. همچنین امیدواریم که در فصل سوم شاهد مراجعه نوجوانان مشکل‌دار در این سریال به کارشناسان سلامت روان باشیم. در این صورت، احتمالا با کاهش آمار خودکشی روبرو می‌شویم.
تحریریهی «مداد»
