سکولاریسم؛ مذهب کبکی کبک بر طبل جدایی دین از سیاست می‌کوبد

بیش از یک دهه است که سکولاریسم یا آنطور که فرانسوی‌زبانان می‌گویند لائیسیته (laïcité) به شدت فرهنگ سیاسی استان کبک را تحت تاثیر خود قرار داده است. سیاستمداران کبکی در برخی موارد آنقدر بر نعل «جدایی دین از سیاست» می‌کوبند که خود یادآور رفتار مذهبی‌های متعصب می‌شود.

این نوع اصرار بر جدایی دین از سیاست در دیگر استان‌های کانادا آنقدرها جدی گرفته نمی‌شود و تلاش‌های سیاسی کبکی‌هاست که گاهی به دیگر کانادایی‌ها یادآور می‌شود باید کمی هم درباره این موضوع مناظره کنند.

قانون ۲۱

بیست و هفتم ماه مارس دولت کبک لایحه قانونی را تقدیم مجلس کرد که به قانون ۲۱ شناخته می‌شود. در لایحه سکولاریسم یا قانون ۲۱ که دولت CAQ هفته پیش تقدیم مجلس کبک نمود، پوشیدن نشانه‌های مذهبی توسط کارمندان دولت که حق اعمال حاکمیت دارند مثل قضات، پلیس، نیروهای نظامی، معلمان و مدیران مدارس و سخنگوی مجلس کبک ممنوع شده است. با این حساب دولت در مورد کسانی که در حال حاضر در دولت کبک مشغول کار هستند، استثناء قائل شده و به آنها اجازه داده به کار خود ادامه دهند.

کلیسا از زمان ساموئل شامپلن تا همین اواخر تاثیر حاکمانه‌ای در زندگی کبکی‌ها داشته است. مدارس، بیمارستان‌ها و تقریبا همه فعالیت‌های اجتماعی و حتی امور اتاق‌خواب کبکی‌ها توسط کلیسای کاتولیک کنترل می‌شد تا مطمئن شوند که همیشه نیروی کار جوان مورد نیاز، وجود دارد.

کبک در مبارزه با پوشش مذهبی سابقه طولانی دارد. دولت پائولین ماروآ از حزب کبکوآ در دوره کوتاه قدرت خود در سال‌های ۲۰۱۲ ضمن اینکه عنوان اولین نخست‌وزیر زن در تاریخ کبک را یدک می‌کشید، لایحه قانون‌مندسازی حجاب و برقع را در دستور کار خود قرار داد. در آن قانون هم پیشنهاد شده بود تا زنان شاغل در دولت از پوشیدن حجاب و برقع منع شوند.

تلاش دوم توسط دولت پیشین استان از حزب لیبرال انجام گرفت که در پیشنهادیه قانونی‌شان پیشنهاد کرده بودند ارائه خدمات دولتی از جمله اجازه سوار شدن به اتوبوس شهری برای زنانی که صورت خود را می‌پوشانند، متوقف شود. این قانون در دادگاه و به دلیل اینکه راه‌کار مناسبی برای اجرای آن پیش‌بینی نشده بود، متوقف گردید.

حالا فرانسوآ لوگو، نخست‌وزیر تازه انتخاب شده کبک از حزب راستگرای CAQ تصمیم گرفته با قانون ۲۱ شانس خود برای کنترل پوشش مذهبی کارمندان دولتی که حق اعمال حاکمیت دارند را امتحان کند.

سکولاریسم کبکی: این بار محتاط‌تر

اما لوگو با احتیاط قدم برداشت. اول اینکه در قانون ۲۱ پیش‌بینی شده تا برای کارمندان فعلی دولت استثناء قائل شوند. بنابراین معلمان یا سایر کارمندان فعلی دولت که دارای حق اعمال حاکمیت هستند و یکی از نشانه‌های مذهبی مثل حجاب، برقع یا عمامه و کلاه می‌پوشند از اجرای این قانون معاف شده‌اند.

اما قدم دوم، ازخودگذشتگی بیشتری احتیاج داشت. مجلس کبک طبق یک رای‌گیری مخفی تصمیم گرفت تا صلیبی که پشت سر سخنگوی مجلس نصب بود را بردارد تا وقتی دولت ادعای لائیک بودن دارد، خود در عمل آن را ثابت کند. از همان ابتدایی که مخالفان این قانون خواستار برداشتن این صلیب شده بودند، فرانسوآ لوگو با منصوب کردن این صلیب به تاریخ و فرهنگ کبک، مایل به دور زدن این موضوع بود؛ اما در نهایت تسلیم شد.

اما این عقب‌نشینی‌ها مخالفان قانون ۲۱ را راضی نکرد. اداره مدارس انگلیسی‌زبان رسما اعلام کرد که این قانون را اجرا نخواهد کرد. رهبران مذهبی و معترضان این طرح را تبعیض علیه زنان مسلمان و مردان سیک نامیدند و اعلام کردند نباید انسان‌ها به خاطر عقایدشان مجبور به انتخاب بین شغل یا مذهب‌شان شوند. در دولت فدرال هم صدای معترضان بالا بود و همه رهبران احزاب عمده کانادا کنترل کردن پوشش مردم را کاری ناپسند نامیدند. در این بین خشم جاستین ترودو، نخست‌وزیر کشور از همه بیشتر بود تا جاییکه گفت: «برایم غیرقابل تصور است که ما در یک جامعه آزاد بین شهروندان بر اساس دین و مذهب‌شان تبعیض قائل شویم.»

فرانسوا لوگو: «لائیسیته» ادامه «انقلاب آرام» است

از آن طرف اما لوگو ضمن دفاع از قانون ۲۱ اعلام کرد که این قانون دین خاصی را هدف نگرفته است. او ادامه داد که طرح قانونی سکولاریسم در واقع ادامه حرکت «جدایی دین از سیاست» کبک است که از دهه ۱۹۶۰ با بیرون راندن کلیسای کاتولیک از امور اجرایی دولت شروع شده بود. حرکتی که از آن با عنوان «انقلاب آرام» نام برده می‌شود. طی «انقلاب آرام» کلیسای کاتولیک قدرت و نفوذ بی‌چون و چرای خود را از دست داد و بدینوسیله زمینه برای ایجاد حرکتی بزرگ ایجاد شد تا کبک مدرن امروز شکل گیرد.

کلیسا از زمان ساموئل شامپلن تا همین اواخر در زندگی کبکی‌ها تاثیر عمیق و حاکمانه‌ای داشته است. مدارس، بیمارستان‌ها و تقریبا همه فعالیت‌های اجتماعی مردم توسط کلیسای کاتولیک کنترل می‌شد و کشیش‌ها حتی در اتاق خواب کبکی‌ها هم دخالت می‌کردند تا مطمئن شوند که همیشه نیروی کار لازم و جوان در مزارع وسیع و جنگل‌های پرپشت این استان حاصل‌خیز وجود دارد. نیروی کاری که ثروت بیشماری را به جیب کلیسا می‌ریخت تا قدرتمندتر شده و کنترل بیشتری اعمال نماید. می‌گویند اگر زنی کبکی برای مدتی باردار نمی‌شده، کشیش به دیدار خانواده می‌رفته تا مطمئن شود زن و شوهر دست برای تولید فرزند بعدی دست به کار خواهند شد.

این کنترل بی حد و حصر کلیسا بر مردم، انقلاب آرام دهه ۶۰ را پدید آورد و زمین‌ساز ایجاد فرهنگ لائیک در کبک گردید. فرهنگی که به شدت برای جدایی دین از سیاست تلاش می‌کند.

امان از دست دولت تندروی CAQ؟

قانون ۲۱ فقط محصول اتاق فکر حزب «ائتلاف آینده کبک» (CAQ) نیست. ماجرا به سال ۲۰۰۶ و زمانی بازمی‌گردد که دادگاه عالی کانادا حکم یک دادگاه کبکی را که به مسئولان مدارس اجازه می‌داد جلوی حضور دانش‌آموزان سیک را (مذهبی بخشی از مردم هندوستان) که خنجر به کمر می‌بندند، به داخل کلاس درس بگیرند.

بعد از آن، رسانه‌ای شدن درخواست اقلیت مسلمانی که از خانه‌های شهرداری استفاده می‌کردند و همچنین جامعه یهودیان ارتدوکس برای مدارس دخترانه که هر دو درخواست داشتند شیشه‌های پنجره مات شوند تا زنان و دختران از بیرون دیده نشوند، مناظره بزرگی در جامعه کبک به وجود آورد که آیا باید مثل ایالات متحده مهاجران را مجبور به ادغام در جامعه میزبان نمود یا با تحمل سبک زندگی‌ها و رسوم مختلف، اجازه داد زندگی مسالمت‌آمیز مردم از ملیت‌های مختلف با فرهنگ‌های متفاوت در کنار هم شکل گیرد.

پیرو این دو واقعه، دولت لیبرال وقت در استان کبک، کمیسیونی به رهبری ژرار بوشار و چارلز تیلور تشکیل داد تا این موضوع را بررسی کنند. گزارش سال ۲۰۰۸ این کمیسیون همراه با پیشنهادنامه‌ای منتشر شد که تلاش داشت تا شرایط را برای ادغام بیشتر گروه‌های مهاجر در جامعه کبک فراهم آورد.

در این گزارش، توصیه شده صلیب پشت سر سخنگوی مجلس برداشته شود، نیایش قبل از جلسات شورای شهر متوقف گردد و کارمندانی از دولت که دارای حق حاکمیت هستند مثل قضات، افسران پلیس و دادستان‌ها از پوشیدن هرگونه نماد مذهبی در هنگام انجام وظیفه منع شوند. در این گزارش تاکید شده که دانش‌آموزان، معلمان، پرستاران و سایر کارمندان بخش خدمات عمومی باید اجازه داشته باشند تا در صورت تمایل طبق دستور دین و مذهب خود لباس بپوشند.

بعد از سال‌ها تلاش توسط چند دولت مختلف از احزاب گوناگون، حالا دولت راستگرای CAQ تلاش دارد تا نسخه خودش را از این تلاش امتحان کند. قانون ۲۱ که پا را از گزارش بوشار فراتر گذاشته و معلمان را نیز از پوشش مذهبی منع کرده، تا اینجای کار و علی‌رغم همه مخالفت‌ها مخصوصا مخالفت اتاوا، حمایت اکثریت مردم کبک را دارد.

» همچنین بخوانید   کبکی‌ها در لایحه سکولاریسم طرف فرانسوآ لوگو را گرفته‌اند

ریشه‌های قانون ۲۱ در فرهنگ و تاریخ کبک

ایوان لاموند، استاد تاریخ دانشگاه مک‌گیل معتقد است این نوع برخورد با مذهب ریشه در تاریخ و سنت فرانسوی کبکی‌ها دارد. او به خبرنگار The Star گفت: «سکولاریسم و تلاش برای جدا نگه داشتن دین از سیاست به انقلاب سال ۱۷۸۹ فرانسه برمی‌گردد که منجر به حذف سلطنت و تشکیل جمهوری در کشور فرانسه شد.» گویا در آن زمان روحانیت که پایه‌های قدرتمندتری در دوران سلطنت داشته، تلاش می‌کرده تا جمهوری را به زانو درآورد و بنابراین جدا نگه داشتن دین از سیاست، تلاش انقلابیون برای دفاع از نوع جدید حکومت‌داری آنها بوده است.

لاموند اضافه می‌کند: «دین در آن زمان و از زاویه دید انقلابیون تهدیدی برای جمهوری بوده و بنابراین فرهنگ سکولاریسم یک ترفند دفاعی بوده است.» دفاع در برابر قدرت گرفتن دوباره دستگاه کلیسا که در اواسط قرن نوزدهم در فرهنگ فرانسوی مردم کبک هم رسوخ پیدا کرد و با انقلاب آرام، کبکی‌ها از زیر سلطه کلیسا نجات پیدا کردند.

» همچنین بخوانید   انقلاب زنانه بر علیه سنت و کلیسا

این طرز نگرش به سکولاریسم با برداشتی که فرهنگ انگلیسی‌زبان‌ها از جدایی دین از سیاست دارند، متفاوت است. در نگرش انگلوساکسونی به سکولاریسم، حق افراد برای ابراز عقیده و پیروی از دین و آیین مورد نظر خود فرد محترم شمرده می‌شود. سکولاریسم یکی از اختلاف نظرهای عمده این دو تفکر روشنفکری حاکم بر جهان است.

مناظرات پیرامون قانون ۲۱ چندفرهنگی بودن کشور، حقوق زنان، حقوق اقلیت‌های دینی و حق آزادی انتخاب دین را شامل می‌شود. راه تصویب این قانون در مجلس کبک با توجه به اکثریت مجلس که در اختیار حزب «ائتلاف آینده کبک» است، هموار به نظر می‌رسد اما مطمئنا دولت کبک بابت این قانون بارها و بارها به دادگاه کشانده خواهد شد.