مریم ایرانی
روز دوشنبه سوم دسامبر سال ۲۰۱۸، روز بزرگی برای تمام کانادایی‌ها بود. بالاخره انتظارها به سر رسید و ۵ سال بعد از ماموریت فضایی کریس هدفیلد Chris Hadfield، فضانورد پیشکسوت و پرافتخار کانادایی، یک فضانورد کبکی‌تبار به نام دیوید سن‌ژاک David Saint-Jacques سوار بر موشک فضایی سایوز به فضا سفر کرد تا الهام‌بخش نسل آینده کاوشگران کانادا شود.
دیوید سن‌ژاک ۴۸ساله، متولد کبک‌سیتی، به همراه دو فضانورد از روسیه و آمریکا در ماموریتی فضایی که قرار است ۶ ماه و نیم ادامه داشته‌باشد، وارد مدار زمین شدند. سفر، راس ساعت ۵ و نیم عصر به وقت محلی از کشور قزاقستان آغاز شد.
این سه نفر به مدت ۸ ساعت در کپسولی فضایی سایوز سفری هیجان‌انگیز از سطح زمین تا ارتفاع ۴۰۰ کیلومتری را تجربه کردند تا اینکه سرانجام وارد ایستگاه فضایی بین‌المللی شدند. ورود به ایستگاه بین‌المللی فضایی در ساعت ۱۱ و نیم صبح به وقت محلی و زمانی رخ داد که ایستگاه در مدار زمین بالای سواحل جنوبی یمن قرار داشت. دیوید سن ژاک، ساعاتی پس از رسیدن به ایستگاه فضایی با خانواده‌اش تماس گرفت و به زبان فرانسوی منظره دیدن طلوع خورشید بر فراز ایستگاه بین‌المللی را یک تجربه منحصر به فرد و عجیب در زندگی‌اش توصیف کرد. او گفت که منتظر کشف شگفتی‌های بیشتری است که در این ماموریت انتظار او را می‌کشند.
همه کسانی که صدا و تصویر دیوید سن‌ژاک را در فضا شنیدند، بسیار خوشحال شدند. لحظه‌ای که او به همراه موشک سایوز به فضا فرستاده‌شد، لحظه حساس و نفس‌گیری بود. خاطره تلخ سقوط موشک سایوز که در ماه اکتبر ۲۰۱۸ یعنی دو ماه قبل اتفاق افتاد و خدمه پرواز را مجبور به خروج اضطراری نمود، باعث شده‌بود تا همه نگران سفر دیوید سن ژاک باشند. سن ژاک و همراهانش تا اوایل ماه نوامبر که کارشناسان فضایی روسیه مشغول بررسی و رفع مشکلات سفرشان بودند، منتظر شدند تا بالاخره اجازه پرواز صادر شد.
حضور اعضای خانواده دیوید سن ژاک به همراه ژولی پَی‌یِت Julie Payette، فرماندار کانادا که خودش از فضانوردان سابق کاناداست، باعث آرامش و دلگرمی فضانورد جدید کشورمان شد.
دیوید به رویایی که آروزی هزاران کانادایی رسیده‌است. همین چند هفته قبل بود که آژانس فضایی کانادا، اعلام کرد که از بین سه هزار متقاضی که مایلند بعد از سن‌ژاک به فضا بپرند، تا به حال ۷۲ نفر واجد شرایط را انتخاب کرده و از بین این لیست تنها یک نفر شانس آن را خواهد داشت که در سری بعدی به فضا برود.
سن ژاک هم یکی از همان کانادایی‌هایی است که رویای سفر به ستاره‌ها را که از کودکی و با دیدن تصاویری از ماه که فضانوردان ناسا می‌گرفتند، در سر می‌پرورانده است. البته که به جز افتخار پوشیدن لباس فضایی و حمل نشان افتخار و پرچم کانادا روی شانه‌اش، دیوید سن ژاک، روزهای بسیار سختی را در راه آماده شدن در این سفر پیموده است.
برای رسیدن به جایگاهی که امروز سن‌ژاک در آن است، باید به کل مسیری که این فضانورد کانادایی در طی این‌سال‌ها پیموده، نگاهی بیندازیم.
راه طولانی سن‌ژاک از انتخاب تا نبرد با مرگ
دیوید سن ژاک، متولد سال ۱۹۷۰ میلادی در شهر کوچکی در حوالی کبک‌سیتی است که بعدها برای زندگی به سن‌لامبرت در ساحل جنوبی مونترال نقل مکان کرد. او پدر سه فرزند است و شغل اصلی‌اش هم پزشکی است. با این حال مدرک فیزیک و فضانوردی هم دارد و خلبان هم بوده است. سن‌ژاک دکترای خود در رشته فضاشناسی را از دانشگاه کمبریج گرفت و دوره پسادکتری خود را در ژاپن در آکادمی تحقیقات بین‌المللی فضایی تکمیل کرد.
این تازه بخش کوچکی از هنرهای او است. دیوید، به چند زبان مسلط است. فرانسه، انگلیسی، روسی و اسپانیایی. اخیرا زبان ژاپنی را هم به توانمندی‌هایش اضافه کرده و ساز مخصوص سنتی ژاپن که به فلوت ژاپنی مشهور است را هم می‌نوازد. گاهی برای تفریح در یک دریاچه محلی قایقرانی می‌کرد و خودش را در میان رودخانه‌های خروشان شمال کبک، به چالش می‌کشانید. همچنین در جوانی روی صحنه‌های تئاتر هم برنامه‌هایی اجرا می‌کرد.
به گفته دوستانش او هرگز برای خود در زندگی محدودیت و مانعی قائل نمی‌شد. او که عضویت در دانشکده‌های فیزیک و فضاشناسی و پزشکی دانشگاه‌های مک‌گیل و مونترال را هم در سابقه خود دارد، در زندگی همیشه رویایی بزرگ داشت و آن سفر به فضا بود. از زمان بچگی او همواره تحت تاثیر عظمت فضا و به ویژه ماه بود. وقتی در سال ۲۰۰۹ او از بین پنج هزار کاندیدا توسط آژانس فضایی کانادا برای گذراندن دوره بیستم کلاس‌های آمادگی فضانوردی ناسا، انتخاب شد و به هیوستون رفت، هنوز شمع‌های کیک تولد چهل‌سالگی‌اش را فوت نکرده بود.
این تازه آغاز راه او بود. اولین ماموریت سختی که بعد از مدت‌ها آموزش وگذراندن دوره‌های سخت در ناسا، به او محول شد، ماموریت NEEMO ۱۵ بود که برای مدت ۲۴ ساعت او و همکارانش در زیر آب و در شرایطی بسیار سخت، مشغول تمرین بودند. بالاخره بعد از مدت‌ها تمرین و صبر و روزهای سخت و پرتلاش، در ماه مه سال ۲۰۱۶ یعنی حدود ۸ سال بعد از نخستین روزی که دیوید سن ژاک پا به ناسا گذاشت، به آرزوی دیرینه‌اش رسید و به عنوان فضانورد کانادایی برای ماموریت Expedition ۵۸/۵۹ انتخاب شد.
او مدت‌ها قبل از اینکه برای این ماموریت انتخاب شود در پایگاه آموزشی «یوری گاگارین» در روسیه، در یک مدل شبیه سازی شده موشک سایوز به تمرینهای سخت مشغول بود. فضانوردان در طول پرواز و سایر مراحل پرواز، سرعت و شتاب زیادی را تجربه می‌کنند. یکی از سخت‌ترین مراحل این تمرینات، تمرین در داخل «سانتریفوژ» بود که دقیقا همین شرایط را برای سن ژاک شبیه‌سازی می کرد. این تمرینات از ماه ژانویه ۲۰۱۸ حالت جدی‌تر و نفس‌گیرتری به خود گرفتند.
در پایان مأموریتی که سن ژاک و همکارانش روی ایستگاه بین‌المللی فضایی با سایوز انجام می‌دهند، قاعدتا باید به محل پرتاب اولیه‌شان یعنی قزاقستان بازگردند. ولی از آنجایی که در یک ماموریت فضایی همیشه باید منتظر یک اتفاق پیش‌بینی نشده بود، بخشی از تمرینات دیوید سن‌ژاک هم به خروج اضطراری از فضاپیما و فرود در نقطه‌ای دورافتاده مربوط می‌شد.
او باید در آزمایش‌های سخت و طاقت‌فرسای زنده‌ماندن در زیر آب و یا در شرایط بدون هوا شرکت می‌کرد و همچین می‌آموخت که چگونه آتش‌سوزی‌های عظیم را مهار و یا در شرایط اضطراری پناهگاهی برای خود دست و پا کند.
تمرین زندگی، راه رفتن و تحقیق در فضا
در فضا همه فضانوردان تنها می‌شوند و باید به نحوی نقش آچارفرانسه را برای خودشان بازی کنند. آنها می‌بایست قادر به کار و تعمیر سیستم‌های مختلف در ایستگاه فضایی باشند، از آزمایشات علمی و رباتیک بگیر تا انجام کارهای تعمیر و نگهداری فضاپیما همه بر عهده تک تک آنها است.
ایستگاه بین‌المللی فضایی مهمترین و تنها آزمایشگاه بشر در مدار زمین است. دیوید در طول مأموریت خود، آزمایش‌های علمی بسیاری انجام خواهد داد. او باید یاد بگیرد که چگونه به درستی از تجهیزات علمی و آزمایشگاهی برای انجام کارهای مهم استفاده کند.
دیوید سن ژاک، مانند همه فضانوردان که به فضا سفر می‌کنند، در آزمایشگاه شناورسازی ناسا (NBL) برای آماده شدن برای راه اندازی سیستم‌های فضایی آشنا می‌شود. NBL به یک استخر 12 متری عمیق مجهز است که به اندازه کافی بزرگ هست تا مدل‌های کامل مقیاس اجزای ایستگاه فضایی بین‌المللی را برای دیوید و همکارانش شبیه‌سازی کند. در این استخرها در واقع آنان یاد گرفتند که چگونه در مواقع لزوم در فضا راه‌پیمایی کنند.
کار روی بازوی فضایی Canadarm2، یکی از ظریف‌ترین بخش‌های ماموریتی است که سن‌ژاک باید انجام می‌داد. اگر دوست دارید در این باره بیشتر بدانید اینجا کلیک کنید.
او در و در شبیه‌ساز ایستگاه گاگارین روسیه، تمرینهای زیادی درباره مانورهای پیچیده کیهانی و ابزار و امکانات ایستگاه فضایی انجام داده که حالا در این ماموریت حسابی به دردش خواهند خورد.
دیوید، زمان زیادی را صرف یادگیری همه چیز در مورد سیستم‌های مختلف یک ایستگاه فضایی از قیبل (قدرت، میزان اکسیژن، میزان CO۲، کنترل حرارتی، تهویه مطبوع، امواج رادیویی، هواکش و غیره) و البته نحوه مراقبت از همه خطرات احتمالی کرد.
یکی از این خطرات، مقابله با حرارت خورشیدی است. برای این کار دیوید، دوره‌های آموزش کنترل حرارتی را گذراند. بدون کنترل حرارتی، دمای سمتی از ایستگاه فضایی که به سمت خورشید قرار دارد به ۱۲۱ درجه سانتیگراد افزایش می یابد، در حالی که دماسنج در طرف تاریکی به درجه منفی ۱۵۷ درجه سانتیگراد کاهش پیدا می‌کند. این اختلاف دمای عجیب و غریب را اگر نتوان به تعادل رساند، فاجعه بزرگی به بار می‌‌آید. به همین دلیل، دیوید یاد گرفت که چگونه سیستم تهویه مطبوع را تعمیر کند.
امید حتی تا آخرین لحظات، ورزش و عکاسی در فضا
شعار هر فضانورد حرفه‌ای از جمله دیوید سن ژاک این است: «امید برای بهترین‌ها، اما برنامه‌ریزی برای بدترین‌ها».دیوید باید برای هر شرایط اضطراری مرتبط با پرواز فضایی آماده باشد. شرایطی مانند فشار کم آب، آتش سوزی یا آلودگی هوا. او باید تا لحظه مرگ با امید برای زنده ماندن از تمام این دشواری‌ها عبور کند.
فضانوردان باید حداقل دو ساعت در روز در ایستگاه فضایی بین‌المللی تمرینات ورزشی کنند تا اثرات منفی میکرو‌گرانشی بر بدنشان جبران شود. نوع تجهیزات مورد استفاده در شرایط میکرو گرانشی متفاوت از آنچه است که معمولا بر روی زمین استفاده می‌شود.
در شرایط بی‌وزنی در فضا، ممکن است بخش زیادی از عضلات و استخوان‌ها و توده‌های بافتی بدن دچار آسیب های جدی شود و برای مقابله با هرگونه خطری باید بدن را آماده کرد. از آنجایی که دیوید خودش هم یک پزشک است، باید مراقب حال سایر همکارانش هم باشد. این شاید فرصت تمرین پزشکی منحصر به فردی برای او است.
برای شکار لحظه‌های مهم فضایی، دیوید یک مهارت دیگر هم به مهارت‌هایش اضافه کرده و آن عکاسی در فضا است. دوره‌های عکاسی فضایی یکی از بامزه‌ترین بخش‌های این ماموریت است.
بیسکوییت شیره افرا، غذای فضایی جذاب برای دیوید سن ژاک
پیش از رسیدن به مأموریت، دیوید نیاز به امتحان کردن طعم غذاهایی داشت که باید در ماموریت فضایی خود بخورد. برای تمام اعضای ماموریت‌های فضایی، یک منوی استاندارد ارائه می‌شود. غذاها باید معیارهای خاصی را شامل شوند، از جمله توانایی نگهداری برای ۱۸ ماه؛ علاوه بر این، آنها نباید خرده‌‌های ریز و کوچک تولید کنند. ناتالی هیرش، مسئول تهیه مواد غذایی برای فضانوردان است و می‌گوید که این غذاها نباید تحت تاثیر عدم جاذبه قرار بگیرند. اگر غذاها بر اثر فشار گرانشی پودر شوند، در فضا وارد سیستم نفس فضانوردان شده و آن را دچار اختلال می‌کنند.
بیشتر غذاهای فضانوردان، خشک شده و تحت خلاء یا به صورت کنسرو هستند. با این حال فضانوردان، مجاز به درخواست مواد غذایی اضافی هم هستند. یکی از این اقلام که مورد توجه دیوید سن‌ژاک بود، بیسکوییت شیره افرا است که در مونترال زیاد مصرف می‌شود. او می‌گوید با خوردن این بیسکوییت حس می‌کند در آشپزخانه خانه و در کنار اعضای خانواده‌اش است. برای ردیابی رژیم غذایی، فضانوردان باید آنچه را که می خورند به طور روزانه یادداشت کنند. اگر کالری زیاد یا کم دریافت کنند و یا ویتامین و نمک غدایشان مناسب نباشد، به طور جدی دچار مشکل می‌شوند. مقدار بالای سدیم در فضا اثرات به شدت نامطلوبی روی سیستم استخوان‌های بدن دارد.
معرفی کتاب برای کودکان و نوجوانان علاقه مند به فضا
از آنجایی که دیوید سن ژاک و سازمان فضایی کانادا، رویایشان را تربیت نسل کانادایی علاقه‌مند به کاوش های فضایی آینده می‌دانند، شاید بهتر است شما هم برای بیدار کردن انگیزه در فرزندانتان کمی هیجان داشته باشید.
اگر دوست دارید تا برای کودکان و نوجوانان خود کتاب‌هایی درباره دانش فضایی و داستان‌های فضانوردان کانادایی از هدفیلد گرفته تا بقیه آنان قصه‌هایی جذاب و سرگرم کننده به زبان فرانسه تعریف کنید، کتاب‌های زیر را از دست ندهید.
کتاب Voici Chris Hadfield Biographies En Images، کتابی است که به طور ساده و خلاصه با عکس‌هایی جذاب درباره داستان زندگی کریس هدفیلد و ماموریت‌اش و نیز سازمان فضایی کانادا اطلاعات جالبی به بچه‌ها و نوجوانان می‌دهد. قیمت این کتاب در حدود ۳۰ دلار است ولی به راحتی می‌توانید آن را در کتابخانه‌های سراسر شهر پیدا کنید و برای مطالعه به امانت بگیرید.
کتاب دوم Espace en 30 secondesاست که درباره کل دانش فضایی و زندگی فضانوردان و فضاپیماها، اطلاعاتی جالب و جامع می‌دهد. این کتاب مخصوص نوجوانان است و قیمتی در حدود ۲۰ دلار دارد. این کتاب را هم در سراسر کتاب‌فروشی‌ها و کتابخانه‌ها می‌توان پیدا کرد.
کتاب آخری به نام Mon Voyage Dans L’Espace کتابی است مناسب رده سنی ۷ تا ۱۲ سال و درباره سیارات، ماشین‌های فضایی، کهکشان‌ها و فضانوردان اطلاعات جالبی به فرزندانتان می‌دهد. این کتاب شامل جدول و بازی و کاردستی و یک نقشه بزرگ از آسمان برای سرگرم شدن بچه‌ها هم هست. قیمت این کتاب هم در حدود ۲۰ دلار است و باز می‌توانید هم آن را بخرید یا از کتابخانه‌ای امانت بگیرید.
کلام آخر درباره دیوید سن ژاک و ماموریتش
هر فضانورد مجاز است که وسایل شخصی‌اش مانند حلقه ازدواج و یا چیزهای دیگر را که دوست دارد با خود به فضا ببرد. دیوید سن ژاک علاوه بر همه این‌ها، با خودش یکی از کلاه‌های با آرم مک‌گیل را هم برد. او این کار را برای نشانه ارادتش به بستر تحقیقات مهم فضایی و پزشکی که دانشگاه مک‌گیل برای فضانوردان فراهم می‌کند، انجام داد. ماموریت سن ژاک هم در واقع بخشی از همین تلاش‌ها برای کشف و تحقیقات بیشتر در ایستگاه فضایی نوپایی است که در مدار زمین ایستاده تا برای آیندگان رویاهایی عجیب را بیافریند.
سن ژاک در یک پیام از پیش ضبط شده برای همکارانش در ایستگاه‌های فضایی تحقیقاتی گفت:
«اکتشافات فضایی یک تلاش گروهی فراوان را می‌طلبد. من از تلاش‌های هزاران مرد و زن در کانادا و سراسر جهان که در پشت صحنه‌ها کار می‌کنند تا من با موفقیت این ماموریت را پشت سر بگذارم سپاسگزارم. این استعداد و تلاش استعداد و تلاش شما بود که ماموریت غیرممکنی را ممکن ساخت. شما بهترین تلاش خود را برای انجام این مأموریت انجام دادید. و من افتخار می‌کنم که نماینده شما هستم. امروز، من رویای قدیمی خود را به دست خواهم آورد و رویاهای شما را هم به فضا پرتاب خواهم کرد.
امیدوارم که از طریق این ماموریت، آژانس فضایی کانادایی و من، کنجکاوی و علاقه به کانادایی‌های جوان را جلب کنیم و آنها تبدیل به اسطوره‌های الهام بخش نسل آینده کاوشگران فضا کنیم.»
