مهرنوش اردلان یکتا
با شروع فصل سرما و کوتاه شدن طول مدت روز، خیلیها از کمبود انرژی و نیاز به خواب بیشتر شکایت میکنند و گاهی احساس دلگیری به سراغشان میآید. در بیشتر مواقع این بیحوصلگی و دلگیری جدی گرفته نمیشود و فرد درگیر شده، این شرایط را به سرمای هوا، کار زیاد و بقیه مسائل نسبت میدهد. البته اینکه در بعضی از روزها احساس بیانگیزگی داشته باشیم طبیعی است، ولی اگر این دلگیری و بیانگیزگی برای روزهای متوالی تکرار شود، طبیعی نخواهد بود. این حالت اگر هرسال در یکزمان خاص ایجاد شود و بعد از طی مدتی از بین برود آن را اختلال عاطفی فصلی (Seasonal Affected Disorder) یا SAD میگویند. در این مطلب بررسی مختصری درباره این نوع اختلال انجام خواهیم داد.
اختلال عاطفی فصلی چیست؟
این اختلال نوعی از افسردگی است که با تغییرات فصلی در ارتباط است و هرسال در حدود یکزمان ثابت شروع میشود و بعد از مدتی خاتمه مییابد. شایعترین نوع به این صورت است که با شروع پاییز و کوتاه شدن طول مدت روز علائم آغاز میشود و در طول زمستان ادامه مییابد و اواسط بهار تا اوایل تابستان، علائم بهبود مییابد. نوع کمتر شایع آن در اواسط بهار آغاز میشود و تا آخر تابستان ادامه دارد.
نشانههای بیماری
نشانههای کلی این اختلال شامل موارد زیر است:
- احساس افسردگی در بیشتر روزها، تقریباً هر روز؛
- از دست دادن علاقه نسبت به فعالیتهایی که قبلاً علاقه وجود داشته؛
- کاهش انرژی؛
- تغییرات در اشتها و وزن بدن؛
- احساس کندی یا بیقراری؛
- کاهش تمرکز؛
- احساس بیچارگی، بیارزشی یا احساس گناه؛
- فکر کردن مکرر درباره مرگ یا خودکشی؛
نشانههایی که در اختلال عاطفی پاییز و زمستان- گاهی به آن افسردگی زمستانی نیز گفته میشود- اختصاصی است:
- خواب بیشازحد و خستگی؛
- افزایش اشتها بهویژه تمایل به مصرف غذاهایی که حاوی کربوهیدرات بالا و شیرین هستند؛
- افزایش وزن؛
- خستگی و کمبود انرژی؛
- تمایل به تنها بودن و کاهش تمرکز؛
نشانهها در اختلال نوع تابستانی شامل کاهش اشتها و اختلال خواب و کاهش وزن است.
علل و فاکتورهای خطر بیماری
دلیل اصلی این اختلال هنوز ناشناخته باقیمانده است ولی عواملی را در ایجاد آن دخیل میدانند:
- ساعت زیستی بدن؛ کاهش نور خورشید در پاییز و زمستان ممکن است ساعت داخلی بدن را مختل کند که میتواند منجر به افسردگی شود؛
- سطح سروتونین؛ کاهش نور خورشید تولید سروتونین – ماده شیمیایی که در مغز بهعنوان انتقالدهنده عصبی است و بر روی خلقوخو تأثیر دارد- را کاهش میدهد؛
- سطح ملاتونین؛ ملاتونین مادهای است که در تعیین الگوی خواب و خلقوخو تأثیر دارد و تغییرات فصلی در تعادل سطوح این ماده اختلال ایجاد میکند؛
مهاجرانی که از مناطق آفتابی و نزدیکتر به خط استوا به کانادا آمدهاند و به دلیل مهاجرت مجموعهای از اضطرابهای مختلف را نیز تجربه میکنند، در شرایط محیطی زمستانهای کانادا شامل گرفتگی هوا، سرما و کاهش دریافت نور خورشید، مستعد ابتلا به اختلال عاطفی فصلی میشوند.
در کنار عوامل نامبرده شده یک سری از عوامل هم وجود دارند که فرد را بیشتر مستعد ابتلا به اختلال عاطفی فصلی میکنند. این عوامل شامل داشتن تاریخچه فامیلی از افسردگی در خانواده، سابقه بیماری دوقطبی و یا افسردگی در خود فرد و زندگی کردن در مناطقی است که به خط استوا دورتر است. افرادی که در نزدیک خط استوا زندگی میکنند، بسیار کمتر به این نوع اختلال مبتلا میشوند.
تشخیص و درمان
تشخیص این بیماری با پزشک و یا روانشناس است. در صورت وجود نشانههای گفتهشده حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
درمان این بیماری شامل نوردرمانی، درمان دارویی و رواندرمانی است که با توجه به علائم بیمار و شدت آنها به تشخیص پزشک مورداستفاده قرار میگیرد.
نوردرمانی درواقع استفاده از محفظههای نوری است که بیمار هر روز به مدت مشخص در معرض طیف نور طبیعی قرار میگیرد. اساس درمان بر پایه جبران کاهش نور خورشید است. روش رواندرمانی در حقیقت همان درمان بر اساس گفتگو است که درمان رفتاری شناختی نوعی از آن است. در این نوع درمان به بیمار کمک میشود تا:
- افکار و رفتار منفی که باعث ایجاد حالت روحی بد میشود را شناسایی کند و تغییر دهد؛
- روش مناسب مواجهه با اختلال عاطفی فصلی را بهویژه در مواردی که باعث رفتارهایی مانند انزوا و پرهیز از فعالیت شده، فراگیرد؛
- روش مدیریت صحیح استرس را آموزش ببیند؛
- موسیقیدرمانی، هنر درمانی، تخیلات هدایتشده، مراقبه و تکنیکهای آرامش مانند یوگا یا تایچی که همگی در برقراری ارتباط ذهن و جسم مؤثر هستند را به کار بندد؛
علاوه بر اینها بعضی از تغییرات در سبک زندگی میتواند کمککننده باشد مانند روشنتر کردن فضای منزل، مثلاً با استفاده از کنار زدن پردهها یا حذف موانع فیزیکی که جلوی نور را میگیرد یا نزدیکتر نشستن به پنجرههای نورگیر جهت استفاده بیشینه از نور روز یا پیادهروی روزانه حتی در روزهای ابری یا سرد.
ورزش و فعالیتهای جسمی منظم میتواند اضطراب و استرس را کاهش دهد؛ هر دو این عوامل میتواند نشانههای اختلال عاطفی را افزایش دهد.
در مورد جامعه مهاجری که از شهرهای دارای آفتاب بیشتر و نزدیکتر به خط استوا به کانادا آمدهاند و به دلیل مهاجرت مجموعهای از اضطرابها را تجربه میکنند، این اختلال میتواند شایعتر باشد. یادمان باشد که نسبت به آن بیتفاوت نباشیم و در صورت وجود علائم به پزشک مراجعه کنیم.
