پوریا ناظمی
شب چهاردهم در کانادای تسخیر شده
در دل جنگلهای انبوه و مرموز کانادا، جایی که بادهای سرد شمال با نجواهای باستانی درختان بلوط و کاج درهم میآمیزند، داستانهایی زاده میشوند که مرز میان واقعیت و توهم را محو میکنند. سری «ارواح کانادا» ما را به سفری میبرد در عمق افسانههای شهری و پدیدههای پارانرمال این سرزمین وسیع. در دل جنگلهای انبوه و مرطوب نیوبرانزویک، جایی که رود دانگاروُن از دل درختان صنوبر و کاج به سوی رنوس میپیچد و سرانجام به میرامیچی میرسد، داستانی طنینانداز است.
جایی که فریادهای شبانهای به نام «ووپر دانگاروُن» – یا همان ووپر – هنوز هم در بادها طنینانداز است. این داستان نه تنها یک افسانه چوبیبرها است، بلکه آینهای از تاریخ، روانشناسی، نمادشناسی و جامعهشناسی یک جامعه منزوی. با حدود ۱۵۰۰ کلمه، این روایت را همچون شعلهای در شب جنگلی، برایتان بازگو میکنم.
زمینه تاریخی: جنگلهای میرامیچی و مهاجران ایرلندی
این افسانه در نیمه دوم قرن نوزدهم زاده شد، زمانی که بسیاری از کارگران جنگل در نیوبرانزویک از نسل مهاجران ایرلندی بودند که چند دهه پیشتر از قحطی بزرگ گریخته بودند. رودخانه دانگروون، همچون رگ خونی سیاه و عمیق، از دل این جنگلها میگذشت و به رودخانه رنوس، شاخهای از میرامیچی، میریخت. این منطقه، با درختان همیشهسبز و برفهای سنگین زمستانی، محل اردوگاههای چوببری بود. مردان قویهیکل، اغلب مهاجران ایرلندی فراری از قحطی بزرگ (۱۸۴۵-۱۸۵۲)، به این دیار میآمدند تا با تبر و اره، تنههای عظیم را به زانو درآورند. زندگی در این اردوگاهها سخت بود: ماههای طولانی زمستان، انزوا از تمدن، و خطراتی چون بهمن، گرگها و آتشسوزیهای وحشتناک – همچون آتش بزرگ میرامیچی در ۱۸۲۵ که صدها هکتار را خاکستر کرد.
در این بستر، افسانه ووپر زاده شد. چوببرها، دور آتش، داستانهایشان را میبافتند تا شبهای بیپایان را تحمل کنند. این روایات نه تنها سرگرمی بودند، بلکه ابزاری برای حفظ هویت فرهنگی. ایرلندیها، با زبان غنی فولکلورشان، عناصری چون ارواح انتقامجو را وارد کردند – یادآور جنها و بانشیهای سرزمین اجدادیشان. دانگروون، با آبهای کریستالیاش که گوزنها از آن آب مینوشیدند، نمادی از طبیعت وحشی دست نخورده شد. اما این زیبایی، سایهای تاریک داشت: تنهایی که ذهن را به سوی توهمات میکشاند.
روایت افسانه: قتل آشپز جوان
داستان از یک آشپز جوان ایرلندی به نام رایان آغاز میشود – گاهی پیتر رایان یا رایان گارون خوانده میشود. او جوانی خوشچهره بود: موهای سیاه فرفری، گونههای سرخ از سرما، و قد بلند و تنومند. با کمربند پولیاش – پر از سکهها و اسکناسهای گنجینه زندگیاش – به اردوگاه چوببری رسید. منشأ این ثروت ناشناخته بود؛ شاید ارثی از سرزمین قحطیزده، یا دستمزدهای تلخ مهاجرت. رایان نه تنها آشپز بود، بلکه ووپر ماهری: فریادهای بلندش، همچون سیگنال بیداری، چوببرها را از خواب برمیخواست. مردان عاشقش بودند؛ غذاهای گرمش – نان و گوشت نمکسود – در سرمای استخوانسوز، جان تازهای میداد.
یک زمستان، در حالی که برف تا چهار فوت ارتفاع داشت، فاجعه رخ داد. چوببرها برای کار روزانه رفتند و رایان تنها ماند تا ناهار بپزد….رئیس اردوگاه – مردی ناشناس و مقتدر که نامش در روایتها گم شده –ماند. وقتی مردان بازگشتند، رایان را مرده یافتند: بدن سرد، موهای فرفری آشفته، و سرپوشش به عنوان بالش زیر سرش. کمربند پول ناپدید بود. رئیس ادعا کرد: «ناگهان مریض شد و مرد؛ فریادی نکشید.» شک بر دلها افتاد. آیا قتل بود؟ خنجری پنهان در چای؟ اما ترس از رئیس، زبانها را بست.
طوفان آن شب، انتقال جسد را ناممکن کرد. مردان گوری کمعمق در کنار رود دانگاروُن کندند و با خواندن دعاها، رایان را در خاک سرد سپردند.
اما شب، وحشت آغاز شد. بادها زوزه میکشیدند، اما فریادهایی فراتر از طوفان طنین میانداخت: ووپ! ووپ! جیغهای خونی، همچون بانشی، اردوگاه را پر کرد. مردان، رنگپریده و لرزان، نخوابیدند. با طلوع خورشید، اردوگاه را رها کردند و هرگز بازنگشتند.
فریادها ادامه یافت. سالها، مسافران و چوببرهای جدید، ووپهایی میشنیدند که قلب را به لرزه درمیآورد. بوی بیکن سرخشده در هوا میپیچید – نشانهای از روح رایان که قاتل را به دام میانداخت. یک نسخه مدرن، استخوانهای انسانی را در جنگل توصیف میکند که پس از برکت کشیش، ووپها را بیدار کرد.
تاریخچه و گسترش: از شعر تا قطار
در ۱۹۱۲، مایکل وِلان، شاعر میرامیچی، با شعر «ووپر دانگاروُن» که در روزنامه چتهم ورلد چاپ شد، افسانه را جاودانه کرد. او آن را بر آهنگ «جایی که کلرادوی نقرهفام راه میرود» سرود؛ شعری حدود شصت بیت که جنگلهای تیره و رودخانهای غلتان را وصف میکند. این بالاد ۷۲ خطی، جنگل را توصیف میکند: خرسهای سیاه، سنجابهای پرشین، و رودخانهای که «عمیق و تاریک» غلت میزند. شعر، ووپ را نماد عدالت الهی میبیند: روحی که تا برکت کشیش موراک، آرام نگیرد.
در دهههای بعد، راهآهن کانادا در منطقه میرامیچی قطاری داشت که مردم محلی آن را «ووپر دانگاروُن» مینامیدند، چون سوت بخارش یادآور فریاد شبح بود. این قطار، از نیوکاسل به فردریکتون میرفت و بخشی از میراث صنعتی شد. در قرن بیستم، افسانه به نمایشنامه برنارد کولپا، کمیک «کتاب آبی: ۱۹۴۷»، و مجسمه ارهبرقی رایان در پارک شهرداری میرامیچی تبدیل شد. آتش ۱۸۲۵ هم نسخهای افزود: قطار شبحی که در شعلهها گم شد و ووپهایش ماند.
واقعیت یا توهم؟
گزارشهای پراکنده قرن نوزدهم از شکارچیان و مسافران میگویند که در شبهای طوفانی، فریادهایی از دل جنگل شنیدهاند که به هیچ جانوری شباهت نداشته است. آیا ووپر واقعی است؟ منتقدان میگویند نه. در ۱۸۹۵، فردریک ایراند، خبرنگار آمریکایی، در سفری ماهیگیری، مردی پیر و ژندهپوش را در اردوگاه متروکه دید: با تبر زنگزده، فریاد کشید و نان خورد، سپس ناپدید شد. برخی او را ووپر دانستند – شاید کهنهسربازی از جنگ داخلی پژوهشگر محلی برایان کورمیر در مقالهای در ۲۰۲۱ نوشت که هیچ مدرک تاریخی از وقوع قتل وجود ندارد و روایت احتمالاً بر پایهی ترسی جمعی از تنهایی شکل گرفته است. اما ووپها؟ صدای گرگ، کایوت، یا باد در درختان. طوفانها، توهمات صوتی ایجاد میکنند. یک نظریه، ووپ را به قطار بخار نسبت میدهد – سوتش، افسانه را زنده کرد.
این نقدها، افسانه را تضعیف نمیکنند؛ بلکه عمقش را نشان میدهند. فولکلور، واقعیت را بازسازی میکند تا درس دهد: خیانت در انزوا، عواقب دارد.
روانشناسی: ترس از ناشناخته در انزوای جنگلی
از منظر روانشناختی، ووپر دانگاروُن، نمونهای کلاسیک از چگونگی مقابله ذهن با ترس است. چوببرها، ماهها از جامعه دور، با «پارانویای انزوا» روبرو بودند – همچون افسانه هیدبیهایند، هیولایی که پنهان میماند و کارگران را میخورد. داستانهای شبح، مکانیسمی دفاعی است: توضیح صداهای شبانه (باد، حیوانات) با روح، ترس را قابل کنترل میکند. به گفتهی پژوهشهایی در مجلهی Psychology Today، افسانههای شبح بر ترس از مرگ و ناشناخته تکیه دارند. این روایات بر ترس از مرگ و ناشناخته تکیه دارند. رایان، جوانی پرجنبوجوش، نماد از دست رفتن ناگهانی است – یادآوری شکنندگی زندگی در محیط طبیعت وحشی.
در اردوگاهها، داستانگویی، کاتارسیس ایجاد میکرد: فریاد ووپ، خشم سرکوبشده کارگران را تخلیه میکرد. فروید آن را «بازگشت سرکوبشده» مینامد؛ روح، وجدان جمعی است که خیانت را مجازات میکند. برای مهاجران، ووپر، ترومای قحطی را بازتاب میدهد: مرگ بیصدا، همچون میلیونها ایرلندی گمشده.
نمادشناسی: فریاد عدالت در تاریکی
ووپر، نمادی چندلایه است. فریادش، بانشی ایرلندی است – هشدار مرگ – اما در کانادا، به عدالت الهی تبدیل میشود. کمربند پول، حرص را نشان میدهد؛ قتل رئیس، خیانت طبقاتی. گور کمعمق، بیاحترامی به مردگان است – نماد فراموشی مهاجران در جامعه صنعتی. چشمه ووپر، مقدس است: آب، پاککننده، اما آلوده به خون. روح رایان، ووپکننده، نماد طبیعت انتقامجو است؛ جنگل، شاهد جرم، با فریادهایش قاضی میشود.
در فولکلور، ووپر، آرکیتایپ «شبح ناتمام» است: روحی که عدالت نگرفته، آرام نمیگیرد. این، تم کانادایی wilderness را بازتاب میدهد – جایی که انسان، کوچک است و طبیعت، قاضی.
جامعهشناسی: فولکلور به عنوان چسب اجتماعی
از دیدگاه جامعهشناختی، ووپر، ابزاری برای انسجام است. در اردوگاهها، داستانها، هویت جمعی میساختند: چوببرها، از نژادها و طبقات مختلف، با ووپر، متحد میشدند. فولکلور میرامیچی، همچون دیگر جوامع روستایی، انتقال شفاهی داشت – مادران به فرزندان، کارگران به تازهکاران. این، کنترل اجتماعی بود: هشدار علیه خیانت، ترویج همبستگی.
در قرن بیستم، ووپر به گردشگری تبدیل شد: تورهای ارواح، نمایشنامهها، و قطارهای شبح. کتاب اخیر (۲۰۲۵) درباره دیدار کشیش با ووپر، لنز معنوی میافزاید. جامعهشناسان، آن را «فولکلور مقاوم» مینامند: در عصر صنعتی، خاطره سختیهای کارگری را حفظ میکند. مهاجران ایرلندی، با ووپر، صدایشان را در کانادا جاودانه کردند – نمادی از استقامت در برابر فراموشی.
طنین ابدی در جنگل
ووپر دانگاروُن، بیش از یک شبح است؛ او صدای جنگل است، فریاد عدالت، و آینه جامعهای که در انزوا، داستان میبافد. چه واقعی باشد چه نه، درسش ماندگار است: در تاریکی، صداها دروغ نمیگویند. در سری «ارواح کانادا»، این روایت را با شما به اشتراک گذاشتم – حالا، در شب، گوش بسپارید. شاید ووپ! را بشنوید، از عمق دانگروون.
تحریریهی «مداد»
