پوریا ناظمی
خلاصه ای از وضعیت آسمان در هفته پیش رو
شنبه، ۳۰ شهریور ۱۴۰۴
زحل در مقابله: اثر زیلگر در اوج
امشب، زحل (کیوان) در موقعیت مقابله قرار دارد. در این حالت، اثر زیلگر در حلقههای زحل به حداکثر وضوح خود میرسد. در چند روز اطراف مقابله، حلقههای زحل به طور قابلتوجهی درخشانتر از کره خود سیاره به نظر میرسند. این پدیده به دلیل بازتاب نور خورشید توسط ذرات جامد حلقهها به سمت زمین است، زمانی که خورشید تقریباً مستقیماً پشت سر ما قرار دارد. سطوح غبارآلود ماه، مریخ و سیارکها نیز پدیده مشابهی دارند، اما ابرهای زحل اینگونه نیستند. این اثر در مورد حلقههای زحل به نام هوگو فون زیلگر، که در سال ۱۲۶۶ هجری شمسی (1887 میلادی) آن را به طور مفصل بررسی کرد، نامگذاری شده است.
امسال حلقههای زحل تقریباً به صورت لبهرو به خط دید ما و نور خورشید قرار دارند. آیا این موقعیت اثر زیلگر را مختل میکند؟ حلقهها به دلیل زاویه نزدیک به لبهرو بودن نسبت به خورشید کمنورتر هستند، اما این زاویه به تدریج در حال افزایش است. آیا کمنوری کنونی حلقهها اثر زیلگر را مخفی میکند یا آن را تقویت میکند؟ امشب روشنایی حلقهها را نسبت به کره زحل بررسی کنید و چند روز بعد و سپس یک هفته بعد دوباره مقایسه کنید.
یکشنبه، ۳۱ شهریور ۱۴۰۴
خوشه دوتایی برساووش و کهکشان آندرومدا در آسمان
تا ساعت ۹ یا ۱۰ شب، دو جرم معروف آسمان عمیق، خوشه دوتایی در صورت فلکی برساووش (پرسیوس) و کهکشان بزرگ آندرومدا (M31)، در شرق آسمان به خوبی قابلمشاهدهاند. این دو جرم تنها ۲۲ درجه (دو مشت در فاصله بازو) از هم فاصله دارند. هر دو در فهرستها به عنوان قدر ۴ ثبت شدهاند، اما با چشم غیرمسلح، بسته به تاریکی آسمان، ظاهر متفاوتی دارند. با استفاده از نمودار رصدی زیر، خودتان آنها را ببینید.
دو خوشه در خوشه دوتایی (NGC 869 و NGC 884) در فاصلهای مشابه، حدود ۷۶۰۰ سال نوری، قرار دارند. M31 در فاصله ۲.۵ میلیون سال نوری، ۳۳۰ برابر دورتر است. M34، یک خوشه باز کوچکتر (قدر ۵.۵)، تنها ۱۵۰۰ سال نوری فاصله دارد.
ماه نو و کسوف جزئی
ماه نو امروز در ساعت ۳:۵۴ بعدازظهر به وقت EDT (۰۰:۲۴ بامداد دوشنبه به وقت تهران) رخ میدهد. کسوف جزئی خورشید در نیوزیلند، بخشهایی از اقیانوس آرام جنوبی و قطب جنوب قابلمشاهده خواهد بود.
دوشنبه، ۱ مهر ۱۴۰۴
آغاز پاییز و تغییر ستاره اوج آسمان
پاییز امروز در نیمکره شمالی با لحظه اعتدال پاییزی در ساعت ۲:۱۹ بعدازظهر EDT (۲۲:۴۹ به وقت تهران) آغاز میشود. در این لحظه، مرکز خورشید از استوای زمین و معادل آن، استوای سماوی، عبور میکند و در سفر ششماهه خود از انقلاب تابستانی به انقلاب زمستانی به سمت جنوب حرکت میکند.
به طور تصادفی، انگار برای نشانهگذاری این تغییر، ستاره ذنب (دُنب) در حال جایگزینی با ستاره کرکس نشسته (وگا) به عنوان ستاره اوج آسمان پس از غروب است (برای رصدگران در عرضهای جغرافیایی میانی شمالی).
فصل گرفت عیوق آغاز میشود
فصل گرفتهای سالانه ستاره راس الغول، ستاره متغیر گرفتی معروف، برای رصدگران شامگاهی آغاز شده است. امشب، راس الغول باید در کمینه درخشندگی، یعنی قدر ۳.۴ به جای قدر معمول ۲.۱، برای حدود دو ساعت حول ساعت ۱۱:۰۱ شب EDT (۷:۳۱ صبح سهشنبه به وقت تهران) باشد. راس الغول چند ساعت طول میکشد تا کمنور شود و دوباره پرنور شود.
هر زمان به طور تصادفی به عیوق نگاه کنید، شانس ۱ در ۳۰ دارید که آن را حداقل یک قدر کمنورتر از حالت عادی ببینید.
سهشنبه، ۲ مهر ۱۴۰۴
ستارگان درخشان در آسمان شامگاهی
ستاره سماک رامح (آرکتوروس) این شبها با غروب آفتاب در غرب میدرخشد. ستاره عیوق (کاپلا)، با همان درخشندگی (قدر صفر)، به سختی در شمالشرق در حال طلوع است (بسته به عرض جغرافیایی شما؛ هرچه شمالیتر باشید، بالاتر خواهد بود).
بعداً در شب، این دو ستاره در جهتهای قطبنمایی خود به ارتفاع یکسانی میرسند. این چه زمانی رخ میدهد؟ بستگی به عرض و طول جغرافیایی شما دارد.
وقتی این اتفاق افتاد، به سمت جنوبشرق پایین نگاه کنید. ستاره فمالحوت، با قدر ۱، تقریباً در همان ارتفاع دیده میشود – دقیقاً اگر در عرض ۴۳ درجه شمالی (از بوستون تا بوفالو، میلواکی، بویز، یوجین) باشید. از جنوب این عرض، حوّا بالاتر از سمارک رامح و عیوق دیده میشوند.
چهارشنبه، ۳ مهر ۱۴۰۴
سیارک سرس در نزدیکی مقابله
سیارک سرس، بزرگترین و اولین سیارک کشفشده، در حال نزدیک شدن به مقابله ۱۱ مهر است. این هفته و هفته آینده با قدر ۷.۶ در محدوده دوربین دوچشمی قرار دارد، نزدیک به ستاره اتا نهنگ.
پنجشنبه، ۴ مهر ۱۴۰۴
صورت فلکی نگهبان و دب اکبر
سماک رامح هر شب پایینتر در غرب-شمالغرب میدرخشد. شکل بادبادکی باریک صورت فلکی گاوران دو مشت در فاصله بازو به سمت راست بالای نگهبان امتداد دارد. نگهبان جایی است که دم بادبادک به آن متصل شده است.
در سمت راست گاوران، دب اکبر در حال افقیتر شدن است. این زمان از سال است که در طول شب، دب اصغر کمنور آب را به کاسه دب اکبر در پایین میریزد. دب اکبر در شبهای بهار آب را بازمیگرداند.
جمعه، ۵ مهر ۱۴۰۴
قو در اوج آسمان
صورت فلکی قو (دجاجه) این شبها تقریباً مستقیماً بالای سر شناور است. درخشانترین ستارگانش صلیب شمالی را تشکیل میدهند.
به سمت جنوبغرب نگاه کنید و سرتان را کاملاً بالا ببرید؛ صلیب به صورت عمودی به نظر میرسد، با ذنب (دُنب) در بالا. یا به عبارتی، وقتی به جنوبغرب نگاه میکنید، قو انگار در حال شیرجه به سمت پایین در امتداد کهکشان راه شیری است.
شنبه، ۶ مهر ۱۴۰۴
ماه هلالی و قلبعقرب
در غروب، ماه هلالی رو به رشد حدود ۳ یا ۴ درجه در سمت چپ ستاره قلبعقرب (آنترس) در بخش بالایی صورت فلکی عقرب میدرخشد. کل شکل چوبی عقرب در حال کج شدن و دراز کشیدن برای خروج از فصل است.
یکشنبه، ۷ مهر ۱۴۰۴
ماه و چشمان گربه
حالا ماه بالای جفت ستارگان چشمان گربه در دم عقرب میدرخشد. این جفت کمی کمتر از یک مشت در فاصله بازو زیر ماه قرار دارند.
گزارش سیارات این هفته
عطارد: در درخشش غروب پنهان است.
زهره: حدود نیم ساعت قبل از آغاز سپیدهدم طلوع میکند. آن را کمی چپتر از شرق، بسیار پایینتر از مشتری درخشان و کمی به چپ جستجو کنید. پس از طلوع زهره و قبل از روشن شدن بیش از حد آسمان، ستاره قلبالاسد (رگولوس)، بسیار کمنورتر، چند درجه بالای آن دیده میشود. فاصله آنها در طول هفته بیشتر میشود.
مریخ: با قدر ضعیف ۱.۶ در صورت فلکی سنبله، شاید با دوربین دوچشمی در غرب-شمالغرب پایین در زمان غروب قابلمشاهده باشد. حدود ۳۰ تا ۴۰ دقیقه پس از غروب امتحان کنید. موفق باشید! مریخ به آرامی به پایان دوره ظهور طولانی خود در ۱۴۰۴-۱۴۰۵ نزدیک میشود و تا ابتدای ۱۴۰۵ با خورشید به مقارنه نمیرسد.
مشتری: با قدر ۲.۱- در صورت فلکی دوپیکر، حدود ۱ بامداد به وقت تابستانی طلوع میکند و با پیشرفتن ساعات صبح در شرق غالب است. ستارگان ابوثعلبین (کاستور و پولوس) به سمت چپ یا چپ بالای مشتری میدرخشند. تا آغاز سپیدهدم، این سه بسیار بالا در شرق قرار دارند، با شکارچی (جبار) در سمت راست و زهره درخشانتر بسیار پایینتر و کمی چپ.
زحل: در ۳۰ شهریور در مقابله بود. این هفته همچنان با غروب خورشید طلوع میکند و با قدر ۰.۷ در مرز صورتهای فلکی حوت و دلو، پایینتر از مربع بزرگ اسب بالدار یا فرس اعظم (پگاسوس) میدرخشد. زحل در طول شب بالاتر میرود. بهترین زمان برای رصد با تلسکوپ اواخر شب تا نیمهشب است، وقتی در جنوبشرق و جنوب بالاست. تصویر زحل در ۹ مرداد توسط کریستوفر گو نشان میدهد حلقهها امسال تقریباً لبهرو به زمین و خورشید هستند و بنابراین تیرهتر به نظر میرسند.
اورانوس: با قدر ۵.۷ در گاو (ثور) نزدیک به خوشه پروین، حدود ۹ یا ۱۰ شب طلوع میکند و تا نیمهشب بالا میرود. با تلسکوپ در بزرگنمایی بالا، نقطهای غیرستارهای با عرض ۳.۶ ثانیه قوسی است.
نپتون: این هفته در مقابله است، اما فاصله زیادش از زمین تفاوتی ایجاد نمیکند. نپتون همچنان یک “ستاره” تلسکوپی با قدر ۷.۸ است و در بزرگنمایی بسیار بالا، تنها ۲.۴ ثانیه قوسی عرض دارد.
خبرهای صبحگاهی
تحریریهی «مداد»
