پوریا ناظمی
داستان پرنده زیبا و کوچک در جنگل های کانادا
در میان جنگلهای برگریز و حیاطهای آرام جنوب انتاریو، پرندهای کوچک اما پرشور زندگی میکند که با چشمان درخشان و تاج خاکستریاش دل هر بینندهای را میرباید: موشخورک تاجدار (Baeolophus bicolor) یا Tufted titmouse. این پرنده که در بیشتر گسترهی خود در ایالات متحده به سر میبرد، در کانادا تنها در گوشهای محدود از جنوب انتاریو دیده میشود؛ حضوری اندک اما پرمعنا، حضوری که به مناظر زمستانی زندگی و جنبوجوش میبخشد و الهامبخش پرندهنگران، شاعران و دوستداران طبیعت است.
زیستشناسی و ویژگیها
موشخورک تاجدار پرندهای کوچک است، به طول ۱۵ تا ۱۷ سانتیمتر و وزنی در حدود ۲۰ تا ۲۶ گرم؛ یعنی به سبکی چند سکه در جیب. شاخصترین ویژگیاش تاج برجستهی خاکستری است که جلوهای هم باشکوه و هم بازیگوش به آن میدهد. پرهای پشت خاکستری، شکم سفید و پهلوهای نارنجی مایل به قهوهای به ظاهرش گرما و لطافت میبخشند. چشمان تیره و بزرگ و منقار کوچک و نوکتیز، حالتی کنجکاو و گاهی شیطان به این پرنده میدهند؛ گویی هر لحظه در پی کشف رازی تازه از دل جنگل است.
این گونه که به خانوادهی Paridae تعلق دارد، خویشاوند نزدیک چرخریسکهاست. برخلاف بسیاری از پرندگان مهاجر، موشخورک تاجدار بیشتر سال در یک قلمرو باقی میماند و همین پایداری، او را به همدم همیشگی زمستانهای کانادا بدل کرده است. بدن کوچک اما نیرومندش توانایی مقاومت در سرمای شدید را دارد و همین سازگاری سبب شده تا در گوشهی جنگلهای جنوب انتاریو جای پایی محکم بیابد.
زندگی خانوادگی
فصل زادآوری موشخورک تاجدار در بهار آغاز میشود. این پرندگان اغلب تکهمسرند و پیوند خود را برای یک فصل یا چند سال حفظ میکنند. لانهها را در حفرهی درختان یا جعبههای لانهسازی انسانها میسازند و با خزه، پر و مو فرش میکنند. هر بار ۵ تا ۸ تخم میگذارند که پس از حدود دو هفته به جوجه بدل میشوند. جوجهها در ۱۷ تا ۲۰ روزگی لانه را ترک میکنند اما هنوز مدتی از مهر و مراقبت والدین بهرهمندند.
رفتار و عادات
این پرندهی کوچک سرشار از کنجکاوی است. در زمستان، اغلب در گلههای مختلط با چرخریسکها یا دارکوبها دیده میشود. از ویژگیهای بارزش ذخیرهسازی دانهها و حشرات در شکاف درختان برای روزهای سرد است؛ رفتاری که نشانی از هوش و آیندهنگری او دارد. رژیم غذاییاش ترکیبی از دانهها، آجیل، توتها و حشرات است. در تابستان حشرات سهم بیشتری دارند و در زمستان، تغذیه از دانهها پررنگتر میشود. همین رفتار باعث شده موشخورک تاجدار به یکی از مهمانان محبوب تغذیهکنندههای پرندگان در حیاط خانههای کانادا بدل شود.
آوازها و صداها
آوازهای این پرنده از دلانگیزترین بخشهای حضورش در طبیعت است. نوای مشخص «پیتر-پیتر-پیتر» در فضای جنگل طنین میاندازد و هم نشانی از قلمروطلبی است و هم دعوتی برای جفتیابی. افزون بر این، صدای خشونتآمیزتری برای هشدار به خطر سر میدهد. همین تنوع صوتی سبب شده موشخورک تاجدار از پرصداترین پرندگان محیط خود باشد.
جایگاه فرهنگی و نمادین
اگرچه موشخورک تاجدار در فرهنگ عام کانادا به اندازهی پرندگان افسانهای چون لون یا عقاب سرسفید شهرت ندارد، اما در جنوب انتاریو محبوبیت ویژهای نزد پرندهنگران دارد. حضورش در باغها و پارکها بخشی از تجربهی روزمرهی زندگی در این ناحیه است. در سنتهای بومی روایت مستقیمی از این گونه وجود ندارد، اما همانند بسیاری از پرندگان آوازخوان کوچک، با شادی، هوشیاری و پیوند با طبیعت همردیف دانسته میشود. در ادبیات معاصر نیز گهگاه ردّی از او میبینیم؛ شاعران روستایی انتاریو از این پرنده برای به تصویر کشیدن زیبایی سادهی طبیعت الهام گرفتهاند. در عکاسی طبیعت و شبکههای اجتماعی، عکسهای او با تاج برجستهاش اغلب با عناوینی چون «سلطان کوچک جنگل» دستبهدست میشود.
چالشها و حفاظت
تهدیدهای اصلی این پرنده در کانادا کاهش زیستگاه بر اثر توسعهی شهری و تغییرات اقلیمی است. جنگلهای برگریز جنوب انتاریو زیر فشار کشاورزی و شهرسازی کوچک میشوند. تغییرات آبوهوایی نیز میتواند چرخهی غذایی و زادآوری او را دگرگون کند. با این حال، سازگاری بالای این پرنده امیدبخش است. نصب جعبههای لانه و تغذیهکنندهها توسط مردم محلی، همراه با برنامههای آموزشی در مدارس و پارکهای ملی، نقش مهمی در حمایت از بقای او ایفا میکند.
پاسداشت زیستگاهها و ترویج فرهنگ پرندهنگری تضمین خواهد کرد که نسلهای آینده نیز از حضور این «جواهر کوچک» در جنگلهای کانادا بهرهمند شوند.
تحریریهی «مداد»
خبرهای صبحگاهی
