پوریا ناظمی
بالتیمور اوریول جواهر نارنجی در جنگلهای کانادا
بالتیمور اوریول (Icterus galbula) که در فارسی گاه به «مرغ انجیرخوار شمالی» نیز شناخته میشود، از درخشانترین و دلانگیزترین پرندگان قاره آمریکا است؛ جواهری زنده که با پرهای آتشین و آوازهای دلنشین، به بهار و تابستان کانادا رنگ و صدا میبخشد. این پرنده مهاجر در ماههای گرم سال مهمان جنگلها، باغها و پارکهای کشور میشود و با حضورش نشانی از سلامت و پویایی اکوسیستمها به همراه دارد.
ویژگیهای زیستی و شناسایی
نر بالغ بالتیمور اوریول با شکم و سینه نارنجی درخشان، پشت و سر سیاه براق و بالهایی با لکههای سفید، یکی از بهیادماندنیترین چهرهها در میان پرندگان آوازخوان است. مادهها و پرندگان جوانتر، لباس ملایمتری بر تن دارند: زرد مایل به نارنجی در زیر و خاکستری-زیتونی در بالا. طول بدن این پرنده معمولاً بین ۱۷ تا ۲۲ سانتیمتر و وزنش ۳۰ تا ۴۰ گرم است. منقار کشیده و تیزش، ابزار اصلی برای جستجوی حشرات میان برگها و نوشیدن شهد گلهاست.
آواز نرها، ترکیبی از نتهای فلوتمانند و آهنگین است که در صبحهای بهاری جنگلهای برگریز میپیچد. این آوازها هم پیام دعوت به جفتیابی هستند و هم هشدار به رقبا که قلمرو از آنِ صاحب صداست.
زیستگاه و پراکندگی در کانادا
این گونه هر ساله در بهار از مناطق زمستانگذرانی خود در آمریکای مرکزی و شمال آمریکای جنوبی به سوی شمال پرواز میکند. از اواخر آوریل تا اوایل سپتامبر، گستره حضورش در کانادا از دشتهای جنوبی منیتوبا تا جنوب کبک و دریای آتلانتیک کشیده میشود و در بیشتر جنوب انتاریو و نوا اسکوشیا به وفور دیده میشود.
بالتیمور اوریولها جنگلهای باز، حاشیه جنگلها، باغها و پارکهای شهری را ترجیح میدهند، بهویژه جایی که درختان بلندی چون افرا، نارون و بلوط وجود داشته باشد. این درختان نه تنها غذا و پناهگاه فراهم میکنند، بلکه محل مناسبی برای ساخت لانههایشان نیز هستند.
رفتار و تغذیه
رژیم غذایی بالتیمور اوریول متنوع است: در بهار و اوایل تابستان بیشتر حشرهخوار است—از سوسک و ملخ تا کرم پروانه و حتی عنکبوت—و در اواخر تابستان و پاییز بیشتر به میوهها و شهد گلها روی میآورد. در باغها به تغذیهکنندههای حاوی شهد، برش پرتقال یا حتی مربای میوه علاقه نشان میدهد.
شاید شگفتانگیزترین مهارتش، هنر لانهسازی باشد. ماده با دقتی مثالزدنی لانهای کیسهمانند را از الیاف گیاهی، رشتههای علف، تار عنکبوت و گاهی نخ یا نوارهای پلاستیکی میبافد. این لانه که شبیه یک کیسه آویخته از انتهای شاخههای باریک است، نه تنها امن و دور از دسترس شکارچیان قرار دارد، بلکه با باد نیز تاب میخورد بیآنکه آسیبی ببیند.
اهمیت اکولوژیکی
این پرنده همزمان چند نقش کلیدی در اکوسیستم دارد: با شکار حشرات، جمعیت آفات را کنترل میکند؛ با تغذیه از شهد، هرچند به اندازه زنبورها و پروانهها، در گردهافشانی مشارکت دارد؛ و با پراکندن بذر میوههایی که میخورد، به باززایی گیاهان کمک میکند.
بالتیمور اوریول همچنین «گونه شاخص» به شمار میرود: حضورش نشانهای از سلامت زیستگاههای نیمهجنگلی و شهری است، و کاهش آن میتواند هشداری برای نابسامانیهای زیستمحیطی باشد.
وضعیت حفاظتی و تهدیدات
بر اساس طبقهبندی اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، این گونه در حال حاضر در وضعیت «کمخطر» قرار دارد. با این حال، تهدیدات جدی بر سر راهش است: تخریب زیستگاه بر اثر گسترش شهرها، قطع درختان بومی و یکدستسازی کشاورزی؛ استفاده گسترده از آفتکشها که منابع غذایی حشرهای را کاهش میدهد؛ و تغییرات اقلیمی که میتواند زمانبندی مهاجرت و در دسترس بودن غذا را برهم بزند.
در کانادا و ایالات متحده، برنامههایی برای حفظ و بازسازی زیستگاههای جنگلی و ایجاد فضاهای سبز شهری دنبال میشود تا جمعیت این پرنده حفظ شود.
جایگاه فرهنگی
رنگهای زنده و آواز خوش بالتیمور اوریول، الهامبخش هنرمندان، شاعران و پرندهنگران است. در ایالات متحده، این پرنده نماد تیم بیسبال «بالتیمور اوریولز» است و در کانادا، نصب تغذیهکنندههای شهد در باغها بهانهای برای لذتبردن از دیدارش و آموزش اهمیت حفاظت از طبیعت به نسلهای جوانتر است.
بالتیمور اوریول سفیر رنگ و صدا در بهار کانادا است؛ پرندهای که هم زیبایی و هم سودمندی را یکجا دارد. حفاظت از این جواهر نارنجی، نه فقط برای خودش، که برای حفظ تنوع زیستی و سلامت اکوسیستمها اهمیت دارد. نگهداشت جنگلها، کاشت درختان بومی و پرهیز از آفتکشها، تضمینی است برای آنکه آوازهایش هر بهار در هوای تازه کانادا طنینانداز شود.
تحریریهی «مداد»
