پوریا ناظمی
در دل تابستانهای روشن کانادا، زمانی که روزها بلند و آسمان پر از جنبوجوش است، پرندهای با پروازی نرم و نغمههایی آرام اما پرشور، در میان شاخهها، مزارع و حیاط خانهها ظاهر میشود: پرستوی ارغوانی. این مسافر فصلی با پرهای براق و رفتارهای اجتماعی منحصربهفردش، نهتنها چشمنواز است، بلکه پلی میان طبیعت و انسان میسازد. روایت زندگی او، داستانی است از وابستگی متقابل، از تغییر زیستگاهها، و از امید به آیندهای که در آن، آسمان همچنان جولانگاه آوازهایش باشد.
سیمای پرندهای با پرهای آفتابی
پرستوی ارغوانی (Progne subis) بزرگترین گونهی خانوادهی پرستوئیان در آمریکای شمالی است. طول بدنش به حدود ۲۰ سانتیمتر میرسد و پهنای بالهایش بیش از ۴۰ سانتیمتر است. نر بالغ با پوششی از پرهای بنفش-آبی فلزی، در آفتاب همچون جواهری درخشان جلوهگر میشود. مادهها و نابالغها چهرهای سادهتر دارند: پشتی خاکستری مایل به قهوهای، شکم سفید متمایل به خاکستری، و گلو و سینهای روشن.
شکل آیرودینامیک بدن، بالهای بلند و دمی دوشاخه، این پرنده را برای پروازهای پرشتاب، تعقیبهای هوایی و مانورهای دقیق در هنگام شکار حشرات مهیا کرده است. برخلاف بسیاری از پرندگان، پرستوها بسیار کم بر زمین راه میروند؛ پاهایشان کوچک و ضعیف است و بیشتر وقت خود را یا در پروازند یا نشسته بر سیمهای برق یا میلههای کنار لانهها.
میهمان تابستانی جنوب کانادا
پرستوی ارغوانی پرندهای مهاجر است. زمستان را در نواحی استوایی آمریکای جنوبی—از آمازون برزیل تا بولیوی و شمال آرژانتین—میگذراند و در بهار، برای زادآوری راهی آمریکای شمالی میشود. در کانادا، حضور آن عمدتاً در نواحی جنوبی استانهایی چون انتاریو، کبک، نیوبرانزویک، و نوا اسکوشیا مشاهده میشود. بهویژه حاشیه دریاچه انتاریو و منطقهی «سن لوران» از مراکز اصلی زادآوری آنها هستند.
ویژگی منحصربهفرد پرستوهای ارغوانی در شرق آمریکای شمالی، وابستگی کاملشان به لانههای مصنوعی است. برخلاف گذشته که در حفرهی درختان مرده یا صخرهها لانه میساختند، امروزه تقریباً تمام جمعیت شرقی این پرنده به خانههای چندواحدی چوبی یا فلزی که توسط انسانها نصب میشود متکی هستند. به همین دلیل است که این پرندگان در پارکها، حومه شهرها و حتی باغچههای روستایی مهمان ثابت تابستاناند.
زندگی در دل اجتماع
پرستوهای ارغوانی، مانند بسیاری از پرستوها، پرندگانی اجتماعی هستند. در کلونیهایی چنددهتایی یا چندصدتایی زادآوری میکنند. ساختار اجتماعی آنها پیچیده است و ارتباطات صوتی نقش مهمی در آن ایفا میکند. نغمههایشان مجموعهای از صداهای پیچیده، شاد و بعضاً شبیه به گیتار الکتریک هستند! این صداها برای جلب جفت، اعلام خطر و حفظ ارتباط درون کلونی کاربرد دارد.
جفتیابی در پرستوهای ارغوانی آغازی نمایشی دارد. نرها، که زودتر از مادهها به قلمرو بازمیگردند، لانههای مناسب را تصاحب کرده و با آواز و حرکات پروازی جذاب، سعی در جلب نظر مادهها دارند. پس از جفتیابی، هر دو والد در ساخت لانه و تغذیه جوجهها مشارکت میکنند.
آسمان، میز ناهارشان است
تغذیهی پرستوی ارغوانی تقریباً بهطور کامل از حشرات پروازی تشکیل شده است. آنها در آسمان به تعقیب سوسکها، مگسها، زنبورها، سنجاقکها، و حتی بالپولکداران میپردازند. این عادت تغذیهای، آنها را به کنترلگران طبیعی آفات در مزارع و باغها تبدیل کرده است. در اوج تابستان، یک خانواده پرستو در یک روز ممکن است صدها حشره را شکار کند—نقشی پنهان اما حیاتی در تعادل زیستی.
سفرهای دور و دراز
مهاجرت پرستوی ارغوانی، یکی از دیدنیترین مهاجرتهای پرندگان در آمریکاست. این پرنده هر ساله هزاران کیلومتر را طی میکند و این سفر جمعی گاهی چنان عظیم است که در رادارهای هواشناسی نیز ثبت میشود. برخلاف بسیاری از پرندگان، آنها در حین مهاجرت شبپرواز هستند، و از ستارهها برای جهتیابی بهره میبرند. برخی پژوهشها نشان دادهاند که حتی میدان مغناطیسی زمین در جهتیابی آنها نقش دارد.
تهدیدها و امیدها
اگرچه این پرندگان مهمانهای محبوب تابستان هستند، اما جمعیت آنها از دهه ۱۹۷۰ تاکنون با کاهش تدریجی روبرو بوده است. دلایل عمده این کاهش عبارتند از:
- رقابت شدید با گونههای مهاجم مانند سار اروپایی و گنجشک خانگی برای تصاحب لانهها
- کاهش جمعیت حشرات بر اثر استفادهی گسترده از آفتکشها
- کاهش درختان قدیمی دارای حفره در زیستگاههای غربی
- تغییرات اقلیمی که موجب اختلال در همزمانی حضور پرستو با بیشینهی منابع غذایی شدهاند.
با این حال، تلاشهایی برای حفاظت از این گونه در حال اجراست. سازمانهایی مانند Purple Martin Conservation Association و Birds Canada با کمک داوطلبان، به نصب، نظارت و بهروزرسانی خانههای پرستوها مشغولند. راهکارهایی مانند پاکسازی دورهای لانهها، حذف گونههای مهاجم و آموزش عمومی از جمله اقدامات کلیدی در این مسیرند.
پرندهای با خانهای انسانی
پرستوی ارغوانی، نماد زیبایی، همزیستی، و مهاجرت است. پرندهای که با انسان ارتباطی متفاوت برقرار کرده: نه بهعنوان تهدید، نه صرفاً تماشایی، بلکه همخانهای تابستانی که با حضورش نشاط و توازن را به محیط زیست بازمیگرداند. در روزگاری که تنوع زیستی در سراسر جهان در خطر است، نقش ما در حفاظت از این جواهر تابستانی، دیگر صرفاً انتخابی زیباشناسانه نیست، بلکه تعهدی اخلاقی است—تا آواز او همچنان در آسمانهای روشن کانادا طنینانداز باشد.
تحریریهی «مداد»
