پوریا ناظمی
از ۱۰ تا ۱۹ مرداد ۱۴۰۴ | برابر با ۱ تا ۱۰ اوت ۲۰۲۵
این هفته، آسمان شبهای مرداد پر از روایت است. از همراهی ماه با ستارگان درخشان گرفته تا نزدیکشدن دو سیارهی درخشان زهره و مشتری، و شروع فصل عبور سایهی قمرها از روی زحل. اگر آسمانی تاریک و آلودگی نوری کم در اختیار دارید، این شبها را از دست ندهید؛ اما حتی اگر در دل شهر هم هستید، هنوز فرصت دیدن شگفتیهایی در سپیدهدم و گرگومیش برایتان هست.
جمعه، ۱۰ مرداد | ۱ اوت
ماه در نیمهراه، زهره و مشتری در دیدار بامدادی
در نخستین روز ماه اوت، ماه به فاز «تربیع اول» میرسد؛ یعنی نیمی از چهرهاش روشن است. این رویداد دقیقاً ساعت ۸:۴۱ صبح بهوقت منطقهی شرقی آمریکای شمالی (EDT) رخ میدهد. ماه در صورت فلکی میزان (Libra) قرار دارد—این صورت فلکی به شکل ترازو ترسیم میشود—و اگر به آسمان شب نگاه کنید، او را میان دو صورت فلکی آشنا خواهید دید: سمت چپ بالای ماه، قلبالعقرب (Antares)، ستارهای سرخ و درخشان در صورت فلکی عقرب؛ و سمت راست پایین، ستارهی سماک اعزل (Spica) از صورت فلکی سنبله در حال غروب.
اما جذابتر از همه، صبحها قبل از طلوع کامل خورشید است: زهره و مشتری، دو روشنترین سیارهی آسمان، حالا تنها ۹ درجه از هم فاصله دارند و به سمت هم نزدیک میشوند. در صورت هوای صاف و آسمان تاریک، نمایشی درخشان در شرق خواهید دید. این دو سیاره تا روز ۲۱ مرداد (۱۲ اوت) به مقارنهی چشمگیری میرسند و فقط کمتر از یک درجه از هم فاصله خواهند داشت—یعنی با چشم غیرمسلح بهصورت یک جفت درخشان دیده میشوند. اگر علاقهمند به عکاسی نجومی هستید، از همین حالا برای ثبت آن برنامهریزی کنید.
شنبه، ۱۱ مرداد | ۲ اوت
شهابباران و سایهی تایتان بر چهرهی زحل
اگر شبی تابستانی را بیرون بگذرانید، شاید هنوز شهابهایی از بارش دلتا-دلو (Delta Aquariid) را ببینید. این بارش از اواخر تیر آغاز شده و تا نیمهی مرداد ادامه دارد. اوج آن در حوالی ۹ مرداد (۳۰ جولای) بود، اما همچنان شهابهایی در آسمان شب دیده میشوند—بهویژه در ساعات نزدیک به سپیدهدم.
از سوی دیگر، زحل میزبان نمایشی استثنایی میشود: قمر بزرگش، تایتان، سایهی خود را بر چهرهی زحل میاندازد. این پدیده به نسبت نادر است و تنها هر ۱۵ سال یکبار برای مدتی محدود قابل مشاهده میشود. فصل جدیدی از این عبورها از امشب آغاز میشود و تا پاییز ادامه خواهد داشت. امشب، سایهی تایتان از ساعت ۶:۲۵ تا ۱۱:۰۴ بهوقت جهانی (UT) از زحل میگذرد—که معادل ۲:۲۵ تا ۷:۰۴ صبح یکشنبه بهوقت EDT است. این عبور از بیشتر مناطق آمریکای شمالی با تلسکوپ قابل مشاهده است.
اگر قبلاً سایهی قمرهای مشتری را دیده باشید، شاید انتظار چیزی مشابه داشته باشید—اما دقت کنید: زحل دو برابر دورتر از مشتری است، و با اینکه تایتان بزرگتر از بیشتر قمرهای منظومه است، سایهاش بسیار کوچکتر دیده میشود.
یکشنبه، ۱۲ مرداد | ۳ اوت
ماه و ستارهی سرخ قلبالعقرب
در این شب، ماه هلالی که آرام آرام پُرتر میشود، دقیقاً پایین قلبالعقرب میایستد. قلبالعقرب، ستارهای سرخرنگ با قدر اول، قلب تپندهی صورت فلکی عقرب است و از ستارههای نمادین تابستان بهشمار میرود. بسیاری از منجمان میگویند که رنگ خاکستری ماه باعث میشود درخشش رنگی ستارگان نزدیک، برجستهتر به نظر برسد. اگر فرصت داشتید، خودتان آن را آزمایش کنید.
دوشنبه تا چهارشنبه، ۱۳ تا ۱۵ مرداد | ۴ تا ۶ اوت
ماه در سفر به درون قوس
در این سه شب، ماه درخشان با قدمهایی آرام وارد صورت فلکی قوس (Sagittarius) میشود. اگر این صورت فلکی را به شکل یک قوری بزرگ در آسمان مجسم کنیم، دوشنبه ماه در میان راه بین قلبالعقرب و دهانهی قوری قرار دارد، سهشنبه درست در نقطهی اتصال دهانه به بدنهی قوری میدرخشد، و چهارشنبه بهسمت دستهی قوری میرسد.
برای دیدن ستارگان کمنور اطراف، کافی است از یک ترفند ساده استفاده کنید: با انگشتتان ماه را بپوشانید تا درخشش آن مزاحم دید شما نشود—یا حتی با دو انگشت و بستن یکی از چشمها، تمرین دید دوچشمی انجام دهید.
پنجشنبه، ۱۶ مرداد | ۷ اوت
شلیاق در اوج، ذنب در پی آن
در میانهی شب، نسر واقع درخشان ترین ستاره صورت فلکی شلیاق (Vega)، ، از نقطهی اوج آسمان یا همان «سرسو» میگذرد. اگر در عرض جغرافیایی حدود ۳۹ درجه شمالی هستید—مثلاً در واشنگتن دیسی یا سینسیناتی—شلیاق دقیقاً از بالای سرتان عبور خواهد کرد. دو ساعت بعد، ذنب (Deneb)، ستارهی سرخفام، از همان نقطه عبور میکند؛ اما برای دیدن آن در سرسو، باید در نقاط شمالیتری مثل مونترال یا پاریس باشید.
جمعه، ۱۷ مرداد | ۸ اوت
مریخ، در انتظار پنهانی
مریخ، با نوری ضعیفتر از همیشه، همچنان در پایین آسمان غربی در هنگام غروب میدرخشد. اگر چه بهسختی دیده میشود، اما هنوز در کنار ستارهی سماک اعزل باقی مانده است. فاصلهی آنها حدود ۲۳ درجه است—یا بهزبان سادهتر، حدود دو مشت با دست درازشده. برای دیدن دقیقترشان، دوربین دوچشمی میتواند همراه خوبی باشد.
شنبه، ۱۸ مرداد | ۹ اوت
ردیف شلیاق تا سماک و جواهر تاج
نسر واقع حالا در میانهی آسمان است، و سماک رامح (Arcturus) در غرب میدرخشد. اگر خطی فرضی میان این دو ستاره بکشید، ابتدا از ذوزنقهی هرکول عبور میکنید، و سپس به تاج شمالی میرسید—صورت فلکیای بهشکل نیمدایره. این مسیر نجومی مثل نخ تسبیحی از جواهرات آسمان است. تاج شمالی در ادبیات ایران به نام کاسه درویشان هم معروف است و شبیه کشکولی است که درون آن جهانهایی از جنس ستاره آرمیده اند.
اگر چشم به تیتاج شمالی (T Coronae Borealis) دوختهاید و منتظر انفجارش هستید، باید بگویم که این تابستان هم بدون انفجار به نیمه رسیده است.
یکشنبه، ۱۹ مرداد | ۱۰ اوت
ملاقهی بزرگ در آستانهی استراحت
در اواخر شب، ملاقهی بزرگ (Big Dipper) در شمالغربی آسمان به پایینترین نقطهی خود میرسد—گویی پس از ماهها ریختن آب ستارهای از بالای سر، حالا برای مدتی به استراحت میرود تا در بهار دوباره اوج بگیرد.
و سرانجام، نخستین شهابهای بارش معروف برساوشی (Perseids) در آسمان دیده میشوند. با اینکه ماه امسال پرنور است و ممکن است نورش مانع دیدن شهابها شود، اما هنوز هم میتوان با کمی صبر و مکان تاریک، برقهای آبیسفید شهابها را دید.
سیارات در یک نگاه
عطارد: در نزدیکی خورشید است و دیده نمیشود.
زهره: با قدر -۴.۰، همچنان سیارهی درخشان آسمان صبحگاهی است و کمی پیش از سپیدهدم از شرق طلوع میکند.
مشتری: با قدر -۱.۹، صبحها با فاصلهای کمتر از یک ساعت پس از زهره طلوع میکند و هر روز نزدیکتر به آن میشود.
مریخ: بسیار کمنور و در ارتفاع پایین غربی در هنگام غروب قابل مشاهده است.
زحل: با قدر +۰.۸، حوالی ساعت ۱۰ شب طلوع میکند. بهترین زمان رصدش، ساعات پیش از سپیدهدم است. حلقههای زحل امسال تقریباً از لبه دیده میشوند.
اورانوس: با قدر ۵.۸، حوالی نیمهشب طلوع میکند و در نزدیکی خوشهی پروین قرار دارد.
نپتون: با قدر ۷.۹، در ساعات اولیهی صبح در نزدیکی زحل و فقط با تلسکوپ دیده میشود.
نیروانا احسانی
خبرهای صبحگاهی
