پوریا ناظمی
در طبیعت کانادادر میان جریانهای خروشان و سرد رودخانههای کوهستانی، جایی که آبهای شفاف بر سنگهای صیقلی میرقصند، پرندهای کوچک و شگفتانگیز بر صخرهای مرطوب مینشیند. او با حرکتی موزون خم میشود، بدنش را بالا و پایین میبرد، و ناگهان، چون شهابی درخشان، به دل آب شیرجه میزند. این دیپر آمریکایی (Cinclus mexicanus) است؛ تنها پرندهی آوازخوان آمریکای شمالی که رقص و آوازش را در آغوش رودخانههای وحشی به نمایش میگذارد.
سفیر رودخانههای کوهستانی
دیپر آمریکایی، که نامش از کلمهی یونانی “Cinclus” به معنای پرندهی کنار آب گرفته شده، گوهری کمتر شناخته شده در طبیعت کانادا است. برخلاف دیگر پرندگان آوازخوان که در شاخسار درختان آواز سر میدهند، دیپر زندگیاش را در کنار یا حتی درون آبهای سرد و پرشتاب رودخانهها میگذراند. او با نوک تیز خود حشرات آبزی، لاروهای مگسسان، و گاه ماهیهای کوچک را از بستر رودخانه شکار میکند، در حالی که آوازی ملودیک و رسا، حتی در برابر غرش آب، به گوش میرساند.
این پرنده در غرب کانادا، بهویژه در رشتهکوههای راکی، بریتیش کلمبیا، آلبرتا، یوکان، و قلمروهای شمال غربی، در رودخانههای شفاف و پراکسیژن دیده میشود. از سواحل مرتفع آلاسکا تا کوههای مرکزی آمریکا، دیپر در هرجا که آب زلال و جریان تند باشد، خانهای مییابد.
رقصندهای در دل آب
دیپر آمریکایی پرندهای کوچک با بدنی گرد، دمی کوتاه، و پرهای خاکستری تیره با تهرنگی قهوهای است. در نگاه اول شاید ساده به نظر برسد، اما رفتارهایش او را به موجودی بیهمتا بدل میکند. حرکت معروف «دیپینگ»—خم شدن و بالا آوردن بدن، گویی در حال تعظیم یا رقص—بارها در دقیقه تکرار میشود، حتی هنگامی که روی سنگی لغزنده در میانهی رودخانه ایستاده است.شگفتی اصلی اما در توانایی غواصی اوست. دیپر با بالهای کوتاه و قویاش به زیر آب «پرواز» میکند، با انگشتان نیرومندش به بستر سنگی میچسبد و در برابر جریان آب راه میرود. او با نوک خود به دنبال طعمه میگردد، در حالی که سومین پلک شفافش (غشای نیکتاتور) چشمانش را از فشار آب محافظت میکند.
سازگاریهای شگفتانگیز
برای زندگی در آبهای نزدیک به انجماد، دیپر سازگاریهای بینظیری دارد. پرهایش با لایهای از چربی غدد روغنی ضدآب شدهاند، و متابولیسم بالای بدنش گرمای لازم برای تحمل سرما را تأمین میکند. توانایی ذخیرهی اکسیژن در خون و ماهیچهها به او اجازه میدهد تا بیش از ۳۰ ثانیه زیر آب بماند، در حالی که جریانهای تند را با مهارت پشت سر میگذارد.
زیستگاه و چرخهی زندگی
دیپر آمریکایی معمولاً مهاجرتهای طولانی ندارد و در تمام طول سال در رودخانههای مورد علاقهاش میماند. تنها در زمستانهای سخت، هنگامی که یخ رودخانهها را میپوشاند، ممکن است به پاییندست یا سواحل کمارتفاعتر کوچ کند. این پرنده قلمرویی است و نر و ماده هر دو از محدودهی خطی خود در امتداد رودخانه دفاع میکنند.لانهسازی در اواخر بهار، اغلب در شکاف صخرهها، زیر پلها یا حتی پشت پردهی آبشارها آغاز میشود. لانههای کروی از خزه و علف با ورودی کوچکی در جلو ساخته میشوند. جوجهها پس از دو هفته سر از تخم درمیآورند و در کمتر از سه هفته، با تمرین شیرجه و شنا، آمادهی ترک لانه میشوند. هر دو والد با پشتکار حشرات را برای تغذیهی جوجهها جمعآوری میکنند.
نگهبان سلامت رودخانهها
دیپر آمریکایی نشانهای از سلامت اکوسیستمهای رودخانهای است. حضورش در آبهای تمیز و پراکسیژن نشاندهندهی کیفیت بالای زیستگاه است. کاهش جمعیت این پرنده میتواند هشداری برای آلودگی، رسوبگذاری، یا تخریب حوضههای آبریز باشد. در بریتیش کلمبیا و آلبرتا، پروژههای علمی با مشارکت جوامع محلی برای پایش دیپرها و بررسی تأثیرات تغییرات اقلیمی، قطع درختان، و پروژههای عمرانی بر رودخانهها در جریان است.
دیپر در نگاه طبیعتدوستان
هرچند دیپر در فرهنگ بومی یا فولکلور کانادا نقش پررنگی ندارد، اما برای پرندهنگران و دوستداران طبیعت موجودی مسحورکننده است. تماشای او که بیمحابا در دل رودخانه شیرجه میزند و با آوازی دلنشین بر صخرهها مینشیند، لحظهای شاعرانه و فراموشنشدنی است. در برخی مناطق حفاظتشده، مانند پارکهای ملی بریتیش کلمبیا، تابلوهایی برای معرفی این پرنده نصب شده تا بازدیدکنندگان را به کشف این موجود کوچک و شجاع ترغیب کند.
آیندهای در معرض تهدید
گرچه دیپر آمریکایی هنوز در فهرست گونههای در خطر نیست، تغییرات اقلیمی، کاهش جریان تابستانی رودخانهها، گرم شدن آب، و رسوبگذاری تهدیداتی جدی برای بقای او هستند. ذوب زودهنگام برفها میتواند زمانبندی دسترسی به طعمه را مختل کند، و آلودگی آب غذای او—مانند لاروهای حشرات آبزی—را کاهش میدهد. برنامههای حفاظتی که بر حفظ کیفیت آب و احیای زیستگاههای رودخانهای تمرکز دارند، نهتنها برای دیپر، بلکه برای کل اکوسیستمهای آبی حیاتیاند.دیپر آمریکایی، این پرندهی کوچک که در قلب رودخانه میخواند، یادآور پیوند عمیق میان موجودات زنده و طبیعت است. او به ما میآموزد که حتی کوچکترین آوازها میتوانند نشانهای بزرگ از سلامت زمین باشند.
نیروانا احسانی
