پوریا ناظمی
آسمان هفته سوم ماه مِی ؛ سفری شبانه از سماک رامح تا کهکشان‌های باستانی
هوا که تاریک می‌شود، آسمان اردیبهشت با شکوهی آرام و پررمز و راز، داستان شب را آغاز می‌کند. این هفته، سه ستاره درخشان‌تر از هر چیز دیگر آسمان، در گوشه‌های مختلف آسمان شب به ما چشمک می‌زنند: سماک رامح (آرکتوروس) در جنوب‌شرقی، نسر واقع (وگا) در شمال‌شرق، و عیوق (کاپلا) در شمال‌غرب. هر سه از درخشان‌ترین ستارگان آسمان هستند. نزدیک‌اند و نورشان ده‌ها برابر خورشید ماست؛ نوری که سال‌ها در راه بوده تا حالا به چشم ما برسد.
اما این تنها آغاز ماجراست. در شامگاه جمعه، ماه به سمت کامل‌شدن پیش می‌رود و در مسیر خود از کنار سماک اعزل (اسپیکا)، ستاره‌ی اصلی صورت‌فلکی سنبله، عبور می‌کند. نور خیره‌کننده ماه ممکن است ستاره‌ی آبی‌فام سماک اعزل را کم‌نورتر جلوه دهد، اما اگر نگاهت را برای چند ثانیه با دقت ثابت نگه‌داری، می‌توانی حضور کمرنگش را در کنار قرص روشن ماه ببینی..
در شب‌های بعد، سماک اعزل آرام آرام از ماه فاصله می‌گیرد؛ ابتدا در بالا و سمت راستش قرار می‌گیرد و بعد از آن، در غروب ۲۲ اردیبهشت، ماه به‌طور کامل درمی‌آید. این ماه کامل بهاری، در کنار قلب سرخ‌فام قلب‌العقرب (آنتارس) و خوشه‌ی ستارگان بالای آن، آسمانی درخشان و چشمگیر را شکل می‌دهد.
قدیمی‌ترین جرمی که در آسمان دیده‌اید کدام است؟
اگر پاسخ‌تان خورشید است، اشتباه نکرده‌اید. منظومه شمسی ما حدود ۴.۶ میلیارد سال عمر دارد. اما ستارگانی که این شب‌ها در آسمان می‌بینید، گاهی بسیار کهن‌ترند. برای مثال، سماک رامح، ستاره‌ای از نسل دوم کهکشان راه شیری است، حدود ۷ میلیارد سال عمر دارد و در سفری گذرا از محله‌ی کهکشانی ما عبور می‌کند.
اما کهن‌ترین اجرامی که می‌توانی با چشمانت ببینی، ستارگان باستانی هستند که نشانه‌هایی از نخستین میلیارد سال‌های پس از مهبانگ را در خود دارند. دو ستاره با قدر شش و هفت در صورت‌‌های فلکی گاوران و ترازو، با استفاده از دوربین دوچشمی در آسمان اردیبهشت قابل مشاهده‌اند. ستارگانی که شاید ۱۳ میلیارد سال یا بیشتر عمر داشته باشند — شاهدانی از آغازهای هستی.
اگر خواستی عمیق‌تر شوی، یک پروتون را تصور کن. حتی همین پروتونی که در قالب جسمی که الان مقابلت قرار دارد نشسته است. این پروتون از سه کوارک تشکیل شده است که با قطعیت بالایی این سه ذره سازنده این پروتون تنها در نخستین یک میلیونیوم ثانیه پس از مهبانگ به وجود آمده باشند.
.
رقص سیارات و جواهرات آسمان
زهره و زحل این هفته در آسمان سحرگاهی دیده می‌شوند. زهره با درخشش خیره‌کننده‌اش، مانند چراغی سپید و نافذ پیش از طلوع خورشید درخشان است. در کنار او، کمی کم‌نورتر و به سمت بالا راست، زحل ایستاده است. با دوربین دوچشمی به سادگی هر دو را خواهید یافت.
در تلسکوپ اما زهره به‌صورت یک هلال درخشان دیده می‌شود، در حالی‌که زحل، با فاصله‌اش از خورشید و زمین، تیره‌تر و حلقه‌هایش نیز در این فصل به‌صورت لبه‌ای دیده می‌شوند—مانند سوزنی نازک و مورب که روی گوی کمرنگی نشسته است.
وداع با مشتری، امپراتور باختران این ایام
در آسمان پس از غروب، مشتری آخرین پرده‌های حضورش را به نمایش می‌گذارد. در ۲۵ اردیبهشت، این سیاره‌ی درخشان با دو ستاره‌ی دَبَرَان) و زتا ثور، خطی مستقیم و دیدنی تشکیل می‌دهد. پس از آن، آرام آرام از آسمان ما خداحافظی خواهد کرد.
لوزی اژدها و ستاره‌ای دوتایی
با بالا آمدن نسر واقع در شرق-شمال‌شرق، صورت‌فلکی کوچک چنگ (Lyra) و اکنون نوبت اژدها وش آسمان است که سر بلند کند. سرِ مارِ اژدها (دراکو) نیز ظاهر می‌شوند. از نسر واقع، به بالا سمت چپ نگاه کن تا به التنین، بینی اژدها، برسی. کمی بالاتر، چند ستاره کم‌نورتر، شکل لوزی‌مانند سر اژدها را تشکیل می‌دهند. یکی از این ستاره‌ها، نو دراکونیس، یک ستاره‌ی دوتایی جالب است که با دوچشمی می‌توانی دو ستاره هم‌قدرت و هم‌اندازه‌اش را از هم تشخیص دهی.
سیارک وستا؛ کوتوله‌ای درخشان در دل شب
اگر آسمان صاف و تاریکی در اختیار داری، این هفته زمان مناسبی برای رصد سیارک وستا است. این سیارک درخشان با قدر ۵٫۹، در نزدیکی مرز صورت‌فلکی‌های سنبله و ترازو قرار دارد و حدود ۲۴ درجه زیر سماک رامح دیده می‌شود. اگر خوش‌شانس باشی، حتی شاید بتوانی آن را با چشم غیرمسلح هم ببینی — یک مهمان گذرا از کمربند سیارک‌ها.
از شیر تا چنگ، از مثلث بهار تا الماس بزرگ
در شب‌های این هفته، صورت‌فلکی شیر (اسد) به آرامی از آسمان غربی پایین می‌رود و جای خود را به صور فلکی تابستانی می‌دهد. ستاره‌ی درخشان قلب‌الاسد (رگولوس) در پایه‌ی داس شیر هنوز در آسمان است.
در شرق، اگر خطوط خیالی میان سماک اعزل، سماک رامح، قلب‌الکلب (کور کارولی) و دنبولا (دم شیر) را به هم وصل کنید، به الگویی موسوم به «الماس بزرگ» می‌رسید؛ شکلی بلند و کشیده که در پنج صورت‌فلکی پخش شده و آسمان بهاری را زینت می‌دهد.
مجله مداد
نیروانا احسانی
Add comment