پوریا ناظمی
هفته‌ای پر از زیبایی‌های بهاری در آسمان شب
یکشنبه، ۶ آوریل
در این شب‌های آغازین بهار، صورت فلکی آشنای دب اکبر به‌شکل خرامان و سربرافراشته در سمت شمال شرقی آسمان دیده می‌شود. اگر با دقت نگاه کنیم، دسته‌ی این ملاقه‌ی آسمانی و دو ستاره‌ی نزدیک به دسته درون کاسه‌اش، قوسی را تشکیل می‌دهند که گویی در حال ریختن آب است. سمت راست این قوس و کمی پایین‌تر از مرکز آن، ستاره‌ای تنها و درخشان به‌چشم می‌خورد: کور کارولی. این ستاره که نامش به لاتین Cor Caroli است، پرنورترین ستاره‌ی صورت فلکی نسبتاً ناشناخته‌ی «سگ‌های شکاری»یا تازی‌ها (Canes Venatici) به‌شمار می‌آید.
کور کارولی در حقیقت یک سامانه‌ی دوتایی است؛ در تلسکوپ می‌توان دو ستاره‌ی آن را با قدرهای ۲.۸ و ۵.۶ و فاصله‌ی زاویه‌ای ۱۹ ثانیه قوسی از هم تشخیص داد. این دو از نظر طیفی متفاوت‌اند: ستاره‌ی سفیدتر از نوع A0 و ستاره‌ی زردتر از نوع F2 است—یعنی دما و رنگ آن‌ها تفاوت دارد.
در همین صورت فلکی، ستاره‌ای بسیار ویژه برای علاقه‌مندان دوچشمی‌ها می‌درخشد: Y Canum Venaticorum، معروف به La Superba، یکی از درخشان‌ترین ستاره‌های کربنی آسمان. قدر ظاهری این ستاره بین ۴.۶ تا ۵.۹ متغیر است و اکنون حدود ۵.۳ است. مجله‌ی Sky & Telescope در شماره‌ی آوریل خود (صفحه ۴۳)، این ستاره را «شاید بهترین ستاره‌ی کربنی برای رصد با دوچشمی» توصیف کرده است. رنگ قرمز خیره‌کننده‌ی این ستاره به‌دلیل حضور مولکول‌های C₂ در جو آن است—مولکول‌هایی که نور را چنان فیلتر می‌کنند که گویی با فیلتر قرمز به آن نگاه می‌کنیم.
دوشنبه، ۷ آوریل
ماه امشب در میانه‌ی صورت فلکی اسد قرار گرفته و ستاره‌ی پرنور قلب الاسد حدود ۵ تا ۶ درجه زیر آن می‌درخشد. اگر کمی دقت کنیم، ستاره‌ی کم‌نورتر گاما اسد نیز در سمت چپ پایین ماه قابل مشاهده است. این دو، پرنورترین ستارگان قوس معروف به “داس اسد” هستند که از رگولوس آغاز شده و به بالا و چپ کشیده می‌شود—حدوداً به اندازه‌ی یک مشت باز.
آیا می‌دانستید؟
در برخی از متون از قلب الاسد به یکی از ستاره‌های معتبر و مورد احترام و سلطنتی ایران باستان نام برده شده است جالب است بدانید که نام لاتین این ستاره یعنی Regulus به‌معنای «شاه کوچک» یا «شاهزاده» است—لقبی که به‌خوبی بازتاب‌دهنده‌ی جایگاه سلطنتی آن در ذهن نیاکان ماست. هرچند سند مستقیمی از ارتباط این ستاره با پادشاهان مشخص ایرانی در دست نیست، اما جایگاه آن در کیهان‌نگری ایرانیان نشان‌دهنده‌ی نفوذ مفهومی آن در فرهنگ پادشاهان باستانی است. برای مردمانی که آسمان را دفتر سرنوشت می‌دیدند، چنین ستارگانی حکم پیام‌آور قدرت و شایستگی برای سلطنت را داشتند.
در بندهش نیز از چهار ستاره نگهبان چهار گوشه آسمان نام برده شده است که چهار ستاره درخشان آسمان هستند.
برای رصد راحت‌تر ستارگان در کنار نور خیره‌کننده‌ی ماه، می‌توانید با دست یا دو انگشت آن را از دید خارج کنید. یک چشم را ببندید و با انگشت ماه را بپوشانید، سپس چشم دیگر را باز کرده و با انگشت دوم تنظیم کنید تا ماه از دید هر دو چشم پنهان شود—و ستارگان، شفاف‌تر بدرخشند.
سه‌شنبه، ۸ آوریل
ماه اکنون پایین‌تر از داس اسد و ستارگان قلب الاسد و گاما اسد دیده می‌شود. از سوی دیگر، بزرگ‌ترین الگوی شناخته‌شده در آسمان یعنی شش‌ضلعی زمستانی هنوز در آغاز شب در سمت جنوب غربی و غربی آسمان پیداست.
این شش‌ضلعی را می‌توان با شعرای یمانی (شباهنگ) آغاز کرد—درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان در گوشه‌ی پایین سمت چپ این الگو. سپس از آن به شعرای شامی، کاستور و پولوکس (در جوزا)، سپس به منکالینان، قلب‌العقرب، دبران، خوشه‌ی پروین و رجل‌الجبار در صورت فلکی جبار حرکت می‌کنیم. با اتصال این ستارگان، شکلی شش‌ضلعی و کمی کشیده تشکیل می‌شود.
چهارشنبه، ۹ آوریل
در پایان گرگ‌ومیش، ستاره‌ی بهاری نَسر واقع از افق شرقی بالا آمده و در همان ارتفاع با شعرای یمانی قرار دارد، که در غرب پایین می‌رود. این دو از درخشان‌ترین ستارگان آسمان در این فصل‌اند. در سمت شمال غربی نیز ستاره‌ی پرنور عیوق (Capella) به‌وضوح دیده می‌شود—هرچند کمتر از آن دو نمی‌درخشد.
پنج‌شنبه، ۱۰ آوریل
در نخستین تاریکی شب، صورت فلکی جبار (اوریون) هنوز در جنوب غربی قابل مشاهده است، اما به‌سمت راست و پایین در حال فرود است. کمربند سه‌ستاره‌ای آن به‌صورت افقی دیده می‌شود که از یک سو به شعرای یمانی و از سوی دیگر به ستاره‌ی دبران و خوشه‌ی پروین اشاره می‌کند. در این شب‌ها، مشتری بالای دبران چشم‌نوازی می‌کند. از سوی دیگر، مریخ، پولوکس و کاستور در غرب بالای آسمان به‌شکلی تقریباً مستقیم در کنار هم قرار دارند—خطی که به‌زودی خمیده خواهد شد.
جمعه، ۱۱ آوریل
امشب نیز مثل شب‌های دیگر، شعرای یمانی و شعرای شامی به‌صورت عمودی در جنوب غربی دیده می‌شوند. شعرای یمانی در پایین و شعرای شامی حدود دو مشت بالاتر از آن قرار دارد. هر دو ستاره به صورت‌های فلکی سگ بزرگ و سگ کوچک تعلق دارند.
شنبه، ۱۲ آوریل
امشب ماه کامل می‌شود (ساعت ۸:۲۲ شب به وقت EDT) ماه کامل آوریل همیشه در نزدیکی ستاره‌ی سماک اعزل از صورت فلکی سنبله قرار دارد. امسال، این دو به‌ویژه به هم نزدیک‌اند و برای ساکنان آمریکای شمالی و جنوبی، ماه سماک اعزل را می‌پوشاند—رخدادی که به آن اختفا می‌گوییم. نقشه‌ها و جدول‌های زمان‌بندی این رویداد در سایت‌های نجومی در دسترس است.
یکشنبه، ۱۳ آوریل
در این شب، ستاره‌ی تابستانی نسر طایر (Vega) کم‌کم از شمال شرق بالا می‌آید. برای یافتنش، کافی‌ست به دب اکبر نگاه کنید که اکنون در همان قسمت آسمان بالاست. از ستاره‌ی میزا در خم دسته‌ی آن، خطی از طریق ستاره‌ی همراه کوچک‌تر آن—آلکور—به‌سمت افق بکشید. نسر طایر جایی در امتداد همین خط طلوع خواهد کرد.
مرور سیارات این هفته
عطارد و زحل در طلوع آفتاب بسیار پایین‌اند و در نور سحر محو شده‌اند. عطارد در پایان هفته به قدر +۱.۰ و زحل در حدود +۱.۲ می‌رسد—درخشش آن‌ها آن‌قدر کم است که فقط در شرایط استثنایی می‌توان آن‌ها را با تلسکوپ دید.
زهره که قدرش حدود -۴.۵ است، کم‌کم از افق شرقی بالا می‌آید و حدود ۵۰ دقیقه پیش از طلوع خورشید می‌توان آن را دید. زهره در این روزها هلالی زیبا دارد و در دوربین دوچشمی یا تلسکوپ، شکلی باریک اما بسیار درخشان دیده می‌شود.
مریخ با قدر +۰.۵ به شکل نقطه‌ای زرد–نارنجی در جنوب غربی بالا می‌درخشد. این هفته، نزدیک به پولوکس (+۱.۱) و کاستور (+۱.۶) دیده می‌شود و با آن‌ها قوسی کوچک تشکیل می‌دهد که تا ۱۰ آوریل مستقیم است، سپس خمیده می‌شود.
مشتری با قدر -۲.۱ در صورت فلکی ثور، پایین‌تر از مریخ در غرب می‌درخشد. این سیاره با دو ستاره‌ی بتا و زتا ثور، مثلثی متساوی‌الاضلاع می‌سازد و در پایین آن، ستاره‌ی نارنجی‌رنگ دبران و خوشه‌ی پروین دیده می‌شوند که شکلی شبیه به y کوچک می‌سازند.
Source: Sky & Telescope
تحریریهی «مداد»
