پوریا ناظمی
در دل منظره‌های شهری و ساحلی کانادا، پرنده‌ای دیده می‌شود که آن‌چنان با زندگی انسان‌ها آمیخته شده که گاهی حضورش را فراتر از طبیعت می‌بینیم؛ پرنده‌ای با منقاری زرد و حلقه‌ای سیاه، پاهایی زرد-سبز و چشمانی هوشیار که با جسارت روی نیمکت‌های پارک، پشت‌بام‌ها و حتی دست افراد می‌نشیند تا شاید لقمه‌ای غذا برباید: «مرغ دریایی حلقه‌دار» یا Ring-billed Gull، یکی از رایج‌ترین پرندگان در سراسر کانادا.
نام علمی این پرنده Larus delawarensis است و از خانواده لاریده‌ها (Laridae) به شمار می‌رود. نام «حلقه‌دار» به‌دلیل وجود حلقه‌ای مشکی در نوک منقار این پرنده است که به‌راحتی آن را از دیگر گونه‌های مرغ دریایی متمایز می‌کند. اندازه‌ی متوسط، بدن سفید، بالهای خاکستری، و نوک زرد با حلقه‌ای مشکی از نشانه‌های بارز این گونه است.
زیستگاه و پراکندگی
مرغ دریایی حلقه‌دار در فصل بهار و تابستان در بیشتر استان‌های جنوبی کانادا زادآوری می‌کند. دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، تالاب‌ها، جزایر کوچک، و حتی بام ساختمان‌های شهری محل آشیانه‌سازی این پرنده هستند. آن‌ها در کلنی‌های بزرگ، گاهی شامل هزاران جفت، لانه می‌سازند. در پاییز، مهاجرت خود را به‌سمت جنوب ایالات متحده، مکزیک و کارائیب آغاز می‌کنند.
ویژگی‌های فیزیکی
این پرنده طولی بین ۴۰ تا ۵۰ سانتی‌متر دارد، عرض بالهای آن به حدود ۱۲۰ سانتی‌متر می‌رسد و وزنی بین ۳۰۰ تا ۷۰۰ گرم دارد. رنگ پر و بال‌ها بیشتر سفید و خاکستری است و نوک زرد با حلقه مشکی در نوک، مهم‌ترین شناسه آن به‌شمار می‌رود. پاهای زرد مایل به سبز دارند. نر و ماده از نظر ظاهری بسیار شبیه‌اند و تشخیص آن‌ها دشوار است.
چرخه زندگی و تولیدمثل
مرغ‌های دریایی حلقه‌دار در بهار بازمی‌گردند و لانه‌هایی ساده بر روی زمین یا بام‌ها می‌سازند. معمولاً دو تا سه تخم می‌گذارند که هر دو والد به‌نوبت آن‌ها را می‌خوابانند. جوجه‌ها پس از حدود ۳ هفته از تخم بیرون می‌آیند و پس از حدود ۴ تا ۵ هفته قادر به پرواز می‌شوند. والدین با جدیت از جوجه‌ها محافظت می‌کنند.
رفتارهای جالب و تعامل با انسان‌ها
هوش بالا، قدرت یادگیری سریع، و توانایی سازگاری با محیط‌های انسانی از ویژگی‌های برجسته‌ی این پرنده است. در بسیاری از شهرهای کانادا، مرغ‌های دریایی حلقه‌دار را می‌توان در پارک‌ها، پارکینگ‌های فروشگاه‌ها، و اطراف محل‌های فروش غذا دید. آن‌ها یاد گرفته‌اند که انسان‌ها منبعی آسان برای غذا هستند و گاهی با جسارت به افراد نزدیک می‌شوند، غذا را از دستشان می‌ربایند، یا حتی به‌صورت گروهی حمله‌ور می‌شوند تا خوراکی‌ها را بدزدند.
این رفتار که گاه برای برخی سرگرم‌کننده و برای برخی دیگر ترسناک است، نتیجه‌ی تغذیه‌ی مداوم این پرنده‌ها توسط مردم است. تحقیقات نشان می‌دهد که نگاه مستقیم به چشم مرغ دریایی می‌تواند احتمال حمله آن‌ها برای گرفتن غذا را کاهش دهد؛ زیرا آن‌ها ترجیح می‌دهند از کسانی که آن‌ها را زیر نظر دارند، دوری کنند.
نقش اکولوژیک
مرغ‌های دریایی در اکوسیستم‌های ساحلی و شهری نقش مهمی دارند. آن‌ها لاشه‌خوارانی هستند که با خوردن پسماندها و لاشه‌ها به پاکسازی محیط کمک می‌کنند. همچنین با شکار ماهیان کوچک، حشرات و جوندگان در کنترل جمعیت این گونه‌ها نقش دارند. اما زمانی که جمعیت آن‌ها بیش از حد زیاد شود، می‌توانند برای دیگر گونه‌ها مزاحمت ایجاد کنند.
اهمیت فرهنگی و حضور در ادبیات عامه
اگرچه مرغ‌های دریایی حلقه‌دار مانند کلاغ یا کبک، حضور عمیقی در فرهنگ عامه ندارند، اما در ادبیات مدرن، کارتون‌ها و حتی فیلم‌ها، تصویر آن‌ها به‌عنوان پرندگانی باهوش، فرصت‌طلب و گاهی مزاحم به تصویر کشیده شده است. در برخی جوامع محلی در سواحل، صدای آن‌ها نشانه‌ای از حضور تابستان و نزدیک شدن موج‌های دریا به‌حساب می‌آید.
یکی از برجسته‌ترین حضورهای مرغ‌های دریایی در فرهنگ عامه، رمان کوتاه و الهام‌بخش «جاناتان مرغ دریایی» (Jonathan Livingston Seagull) نوشتهٔ ریچارد باخ است. این کتاب که نخستین‌بار در سال ۱۹۷۰ منتشر شد، داستان مرغ دریایی متفاوتی به نام جاناتان را روایت می‌کند که برخلاف سایر مرغ‌های دریایی، تنها به دنبال غذا نیست، بلکه رؤیای پرواز در ارتفاعات، رسیدن به کمال، و عبور از مرزهای محدودکننده را در سر دارد. این داستان نمادین، به موضوعاتی چون آزادی فردی، خودشناسی، و رهایی از سنت‌های تحمیل‌شده می‌پردازد و از همین‌رو، فراتر از یک داستان دربارهٔ پرندگان، به اثری فلسفی و معنوی تبدیل شده است.
«جاناتان مرغ دریایی» در ایران نیز با ترجمه‌های مختلفی منتشر شد و در دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ به‌شدت مورد استقبال جوانان، دانشجویان و علاقه‌مندان به ادبیات انگیزشی قرار گرفت. پیام ساده اما عمیق کتاب، زبان شاعرانه، و روایت کوتاه آن باعث شد تا حتی در شرایط محدود انتشار کتاب‌های فلسفی یا معنوی، جاناتان به اثری محبوب تبدیل شود. بسیاری از خوانندگان ایرانی، جاناتان را نه صرفاً یک پرنده، بلکه نمادی از انسانی آرمان‌گرا و مستقل دانسته‌اند که با پرواز به‌سوی ناشناخته‌ها، راه خود را از جماعت جدا می‌کند.
نکات جالب
مرغ دریایی حلقه‌دار می‌تواند بیش از ۱۰ سال عمر کند.
آن‌ها گاهی در پارک‌ها و کنار بزرگراه‌ها روی ماشین‌ها یا چراغ‌های برق می‌نشینند تا از بالا، محیط را بررسی کرده و غذا بیابند.
در برخی شهرها مانند تورنتو، این پرندگان چنان رایج شده‌اند که برنامه‌هایی برای کنترل جمعیت آن‌ها طراحی شده است.
خطرات تغذیه‌ی آن‌ها توسط انسان‌ها
با وجود ظاهر جذاب و رفتاری بامزه، تغذیه‌ی مرغ‌های دریایی توسط انسان‌ها پیامدهای جدی دارد:
۱. از دست دادن رفتارهای طبیعی: وابستگی به غذاهای انسانی باعث کاهش توانایی پرنده برای یافتن خوراک طبیعی می‌شود.
۲. رفتارهای تهاجمی: تغذیه‌ی مکرر باعث می‌شود پرنده‌ها به انسان به‌چشم منبع غذا نگاه کنند و رفتارهای تهاجمی مانند دزدی و حمله را بیشتر نشان دهند.
۳. اختلال در اکوسیستم: جمعیت زیاد مرغ‌های دریایی در شهرها می‌تواند باعث مزاحمت برای سایر گونه‌ها و اختلال در چرخه‌های طبیعی شود.
۴. انتقال بیماری‌ها: این پرندگان ممکن است ناقل بیماری‌هایی مانند سالمونلا باشند که از طریق فضولات یا تماس مستقیم به انسان منتقل می‌شود.
۵. آلودگی صوتی و زباله: صدای بلند و پسماندهایی که این پرندگان در محل‌های تجمع باقی می‌گذارند، بهداشت عمومی را تهدید می‌کند.
حفاظت و وضعیت جمعیت
در حال حاضر، مرغ دریایی حلقه‌دار در فهرست گونه‌های در معرض خطر قرار ندارد و جمعیت آن‌ها در وضعیت پایداری است. اما با این حال، نهادهای محیط‌زیستی هشدار داده‌اند که تعامل نادرست انسان با این پرندگان می‌تواند منجر به افزایش درگیری‌ها، آلودگی و حتی کنترل‌های جمعیتی (مانند نابودی تخم‌ها یا تغییر لانه‌سازی) شود.
گونه های دیگر مرغ دریایی
این گونه از مرغ دریایی البته تنها عضو خانواده‌اش نیست که در کانادا سکونت دارد.
در کانادا، ۲۳ گونه از مرغ‌های دریایی و کیتی‌ویک‌ها ثبت شده‌اند که ۱۸ گونه از آن‌ها در این کشور زادآوری می‌کنند. برخی از رایج‌ترین گونه‌ها غیر از مرغ دریایی حلقه دار عبارتند از:
مرغ دریایی پشت‌سیاه بزرگ (Great Black-backed Gull): بزرگ‌ترین مرغ دریایی در شرق کانادا که دارای بدنی بزرگ و منقاری قوی است. این گونه در سواحل و جزایر زادآوری می‌کند و جمعیت آن در کانادا بین ۵۰,۰۰۰ تا ۱۰۰,۰۰۰ پرنده تخمین زده می‌شود.
مرغ دریایی هرینگ (Herring Gull): گونه‌ای متوسط‌الجثه با منقاری زرد و لکه‌ای قرمز در نوک آن. آن‌ها در مناطق مختلفی از جمله سواحل، دریاچه‌ها، و مناطق شهری یافت می‌شوند.
مرغ دریایی کالیفرنیا (California Gull): این گونه در غرب کانادا رایج است و در مناطق شهری و ساحلی مشاهده می‌شود.
مرغ دریایی بال‌خاکستری (Glaucous-winged Gull): رایج‌ترین مرغ دریایی در سواحل بریتیش کلمبیا که اغلب در مناطق شهری، مزارع، و سواحل دیده می‌شود.
مرغ دریایی حلقه‌دار، پرنده‌ای باهوش، سازگار و پر از ویژگی‌های جالب است که در حیات وحش کانادا جایگاه ویژه‌ای دارد. با درک رفتارهای طبیعی این پرنده و احترام به مرزهای زندگی وحش، می‌توانیم از تماشای آن‌ها لذت ببریم، بدون آنکه به آن‌ها یا خودمان آسیبی برسانیم. گام نخست، خودداری از تغذیه‌ی آن‌هاست؛ زیرا طبیعت بهتر از هر انسانی می‌داند که چگونه باید تعادل را حفظ کند.
