پوریا ناظمی
انتظار برای انفجاری در تاج
در هفته‌ی پیش رو، آسمان شب نمایش‌های شگفت‌انگیزی را برای علاقه‌مندان به نجوم فراهم می‌کند. از افزایش احتمال وقوع ابر نواختر بازگشتی T تاج شمالی گرفته تا مشاهده‌ی سیارات درخشان و صورت‌های فلکی جذاب، فرصت‌های بی‌نظیری برای رصد آسمان در انتظار شماست.
نواختر بازگشتی T تاج شمالی: آیا انفجاری در راه است؟
در تابستان و پاییز گذشته، منجمان با دقت نواختر بازگشتی T تاج شمالی (T Coronae Borealis) که به نام کاسه درویشان نیز معروف است را زیر نظر داشتند، به امید مشاهده‌ی انفجاری مشابه آنچه در سال ۱۹۴۶ رخ داد. اگرچه این انفجار تاکنون رخ نداده است، اما نشانه‌های طیفی جدیدی حاکی از احتمال وقوع رویدادی بزرگ در آینده‌ی نزدیک است.
صورت فلکی تاج شمالی (Corona Borealis) حدود ساعت ۱۰ شب از افق شمال‌شرقی طلوع می‌کند و پیش از سپیده‌دم به نزدیکی سرسو (نقطه‌ی بالای سر) می‌رسد. برای رصد این نواختر، می‌توانید از نقشه‌های راهنمای موجود در مقاله‌ی Bob King در Sky & Telescope استفاده کنید و آخرین مشاهدات اعضای انجمن ستاره‌شناسی متغیر آمریکا (AAVSO) را بررسی کنید. این نواختر معمولاً در قدر ۱۰ می‌درخشد، اما در آخرین انفجار خود در سال ۱۹۴۶، در عرض چند ساعت به قدر ۲ یا ۳ رسید و درخششی هم‌سطح با ستاره‌ی آلفا تاج شمالی پیدا کرد.
صورت‌های فلکی شکارچی: رقص شکارچیان در آسمان شب
پس از غروب آفتاب در این زمان از سال، پنج صورت فلکی مرتبط با شکارچیان به ترتیب از شمال‌شرق تا جنوب در آسمان قرار می‌گیرند. این صورت‌های فلکی که همگی به‌صورت جانبی و در حالیکه سر به سوی بالا دارند دیده می‌شوند، عبارت‌اند از:
خرس بزرگ (Ursa Major): در شمال‌شرق قرار دارد و ملاقه‌ی بزرگ (Big Dipper) بخش درخشان آن است.
شیر (Leo): در شرق آسمان می‌درخشد.
مار آبی (Hydra): در جنوب‌شرق به‌صورت ماری بلند و خمیده دیده می‌شود.
سگ کوچک (Canis Minor): در جنوب‌جنوب‌شرق قرار دارد و ستاره‌ی درخشان شعرای شامی (Procyon) در آن می‌درخشد.
سگ بزرگ (Canis Major): در جنوب آسمان با ستاره‌ی بسیار درخشان شباهنگ (Sirius) که در قلب آن قرار دارد، جلب توجه می‌کند.
شباهنگ و خوشه‌ی ستاره‌ای M41: گنجینه‌ای درخشان در آسمان
شباهنگ، درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان شب، حدود ساعت ۸ یا ۹ شب در جنوب به اوج می‌رسد. با استفاده از دوربین دوچشمی یا تلسکوپ با بزرگنمایی کم، می‌توانید ۴ درجه پایین‌تر از شباهنگ (مستقیماً زیر آن) را بررسی کنید تا خوشه‌ی ستاره‌ای M41 را بیابید. این خوشه در فاصله‌ی حدود ۲۳۰۰ سال نوری از ما قرار دارد و مجموع قدر آن ۵.۰ است. در مقایسه، شباهنگ تنها ۸.۶ سال نوری از ما فاصله دارد و به‌دلیل نزدیکی‌اش، حدود ۴۰۰ برابر درخشان‌تر از کل این خوشه به نظر می‌رسد.
سهیل: دومین ستاره‌ی درخشان آسمان
سهیل (Canopus)، پس از شباهنگ، دومین ستاره‌ی درخشان آسمان شب است. این ستاره تقریباً ۳۶ درجه در جنوب شباهنگ قرار دارد و در عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر از ۳۷ درجه‌ی شمالی قابل مشاهده است. برای مشاهده‌ی سهیل ، به افق جنوبی با دیدی باز نیاز دارید. زمانی که ستاره‌ی مورزیم (Murzim)، ستاره‌ی قدر 2 که سمت راست شباهنگ قرار دارد، در بالاترین نقطه‌ی خود در جنوب قرار دارد (حدود ساعت ۸ شب)، مستقیماً به پایین آن نگاه کنید تا سهیل را در نزدیکی افق بیابید.
سماک رامح : پیش‌نمایشی از بهار در آسمان زمستانی
با اینکه هنوز تا آغاز بهار چند هفته‌ای باقی مانده است، سماک رامح (Arcturus)، (که گاهی با نام های ژوبین دار و همچنین نگهبان شمال از آن یاد می شود) ستاره‌ی درخشان بهاری، حدود ساعت ۸ یا ۹ شب از افق شمال‌شرقی طلوع می‌کند. برای یافتن سماک رامح، ابتدا ملاقه‌ی بزرگ (Big Dipper) را در آسمان شمال‌شرقی بیابید. دسته‌ی ملاقه را دنبال کنید تا به نقطه‌ای در افق برسید که سماک رامح از آن طلوع می‌کند. تا ساعت ۱۰ یا ۱۱ شب، این ستاره درخشان در آسمان شرقی به‌خوبی قابل مشاهده خواهد بود.
سیارات در آسمان شب: رقص نورانی در افق غربی
عطارد (Mercury): از ۲۴ فوریه، عطارد در افق غربی و حدود ۳۰ دقیقه پس از غروب خورشید قابل مشاهده است. این سیاره با قدر -۱.۲ می‌درخشد، اما به‌دلیل نزدیکی به افق و روشنایی پس‌زمینه، استفاده از دوربین دوچشمی برای مشاهده‌ی آن توصیه می‌شود.
ستاره‌ی شامگاهی” همچنان در آسمان غربی می‌درخشد، اما هر روز کمی پایین‌تر آمده و به غروب خورشید نزدیک‌تر می‌شود. زهره در این هفته در حدود ۲۰ درصد روشن است و با قطر زاویه‌ای ۴۶ ثانیه‌ی قوسی، در حال نزدیک شدن به زمین و تبدیل شدن به هلالی باریک‌تر است. در نیمه‌ی ماه مارس، زهره به شکل یک هلال بسیار نازک خواهد بود و سپس در درخشش خورشید ناپدید می‌شود.
مریخ، مشتری و زحل: همراهان شبانه
مریخ (Mars) همچنان در دوپیکر (Gemini) حضور دارد و به شکل یک نقطه‌ی نارنجی پرنور در آسمان جنوب‌شرقی دیده می‌شود. این هفته، مریخ با دو ستاره‌ی پولوکس (Pollux) و کاستور (Castor) تشکیل یک مثلث متساوی‌الاضلاع می‌دهد. از آنجا که مریخ در نقطه‌ای نزدیک به انتهای حرکت بازگشتی خود قرار دارد، جایگاهش در آسمان تا هفته‌ها تقریباً ثابت خواهد ماند. اگر از تلسکوپ استفاده کنید، می‌توانید تشخیص دهید که مریخ کمی گنبدی شکل است و حدود ۹۴ درصد آن نورانی دیده می‌شود.
مشتری (Jupiter) همچنان در ثور (Taurus) دیده می‌شود و به دلیل درخشش سفید و چشمگیرش، در آسمان شامگاهی به‌راحتی قابل ردیابی است. در نزدیکی آن، خوشه‌ی پروین (Pleiades) و ستاره‌ی دبران (Aldebaran) نیز به زیبایی خودنمایی می‌کنند. مشتری همچنان فرصت‌های عالی برای مشاهده‌ی جزییات سطحی و تغییرات در کمربندهای ابری‌اش را فراهم می‌کند. در صورت داشتن یک تلسکوپ متوسط، می‌توانید حرکات چهار قمر گالیله‌ای (Io، Europa، Ganymede، و Callisto) را دنبال کنید.
زحل (Saturn) به دلیل قرار داشتن در نزدیکی خورشید، در حال حاضر در افق شامگاهی تقریباً نامرئی است و بهترین فرصت برای مشاهده‌ی آن چند ماه دیگر خواهد بود.
ماه، عطارد و زهره در افق غربی
در شب‌های ۲۸ فوریه تا ۲ مارس، هلال ماه در کنار عطارد و زهره در افق غربی قابل مشاهده خواهد بود. این ترکیب، چشم‌اندازی زیبا برای عکاسی نجومی ایجاد می‌کند. در ۲۸ فوریه، هلال ماه بسیار باریک در نزدیکی افق، پایین‌تر از زهره و عطارد قرار می‌گیرد. در ۱ مارس، ماه به سمت زهره حرکت کرده و در ۲ مارس کمی بالاتر از آن دیده خواهد شد.
گنجینه‌هایی در ژرفای آسمان
برای آن‌هایی که به اجرام اعماق آسمان علاقه دارند، این هفته فرصت‌های خوبی برای مشاهده‌ی کهکشان‌ها و خوشه‌های ستاره‌ای فراهم است. اگر آسمان تاریک و بدون آلودگی نوری در اختیار دارید، می‌توانید برخی از معروف‌ترین اجرام اعماق آسمان را ببینید:
خوشه‌ی کهکشانی سنبله (Virgo Cluster): شامل چندین کهکشان بزرگ مانند M87 که در فاصله‌ی حدود ۵۳ میلیون سال نوری از ما قرار دارد.
کهکشان گرداب (M51): کهکشانی مارپیچی با جزئیات زیبایی که حتی با یک تلسکوپ کوچک نیز قابل مشاهده است.
سحابی شکارچی (Orion Nebula, M42): یکی از شفاف‌ترین و جذاب‌ترین سحابی‌ها که با چشم غیرمسلح نیز دیده می‌شود.
برای رصد لباس گرم، نوشیدنی و همین طور امنیت از منطقه رصد را فراموش نکنید تا رصد شما به خاطره ای بی نظیر بدل شود.
خبرهای صبحگاهی
