مجله مداد
در سال ۲۰۱۲، استان کبک شاهد طولانی‌ترین اعتصاب دانشجویی در تاریخ خود بودند. این اعتصاب که از ۱۳ فوریه تا ۷ سپتامبر ۲۰۱۲ به طول انجامید، دانشجویان کبک را در برابر دولت استانی قرار داد؛ موضوع اصلی اختلاف، افزایش شهریه‌های دانشگاهی بود. در شهر مونترال و دیگر شهرهای بزرگ و کوچک استان، تظاهرات گسترده‌ای برگزار شد.
این کشمکش در نهایت به تصویب قانونی ویژه انجامید، یعنی لایحه ۱۲ که بیشتر با نام لایحه ۷۸ شناخته می‌شود. این قانون دانشجویان را مجبور به بازگشت به کلاس‌های درس کرد و حق اعتراض آنها را محدود ساخت.
ریشه‌های تاریخی جنبش دانشجویی کبک
جنبش دانشجویی کبک در پایان دهه ۱۹۶۰ و در پی انقلاب ساکت شکل گرفت. در این چند دهه، خواسته‌های دانشجویان شامل افزایش فرصت‌های آموزشی، شهریه‌های دانشگاهی کمتر، بهبود سیستم وام و کمک هزینه تحصیلی و آموزش رایگان بود. انجمن‌های دانشجویی در موارد گوناگون از اعتصاب به عنوان یک اهرم فشار استفاده کرده‌اند. اعتصاب‌های مهم در سال‌های ۱۹۶۸، ۱۹۷۴، ۱۹۷۸، ۱۹۸۶، ۱۹۸۸، ۱۹۹۰، ۱۹۹۶ و ۲۰۰۵ رخ داد.
در ۱۸ مارس ۲۰۱۱، دولت کبک به رهبری ژان شاره و حزب لیبرال کبک، بودجه‌ای را ارائه کرد که شامل افزایش شهریه دانشگاه‌ها بود. با افزایش سالانه ۳۲۵ دلار بین سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۷، این مبلغ در مجموع به ۱۶۲۵ دلار می‌رسید که افزایشی ۷۵ درصدی از ۲۱۶۸ دلار به ۳۷۹۳ دلار بود.
این تصمیم موجب اعتراضات سیاسی قابل توجه و اختلال در نظم عمومی استان در سال ۲۰۱۱ شد. در اوایل دسامبر ۲۰۱۱، بیش از ۶۰ هزار دانشجو ائتلافی موقت به نام کلاس (ائتلاف گسترده انجمن همبستگی اتحادیه دانشجویی) را با هدف راه‌اندازی یک اعتصاب سراسری تشکیل دادند. چند هفته بعد، انجمن‌های نماینده دانشجویان سژپ (کالج) و دانشگاه، یعنی فدراسیون دانشجویان کالج کبک و فدراسیون دانشجویان دانشگاهی کبک، اعلام کردند که به این اعتصاب خواهند پیوست.
«بهار افرا»: جنبشی فراتر از اعتراض به افزایش شهریه
تا ۱۳ فوریه ۲۰۱۲، اکثریت انجمن‌های دانشجویی در کبک در اعتصاب عمومی به سر می‌بردند، برخی برای مدتی نامشخص. در زمان تظاهرات ۲۲ مارس ۲۰۱۲ که بین ۱۰۰ هزار تا ۲۰۰ هزار نفر را در مونترال گرد هم آورد، نزدیک به ۳۱۰ هزار دانشجو (از مجموع ۴۰۰ هزار دانشجو در استان) در اعتصاب بودند.
این جنبش به عنوان بخشی از پدیده جهانی بسیج جوانان دانشجو، پوشش رسانه‌ای قابل توجهی در کانادا و سایر نقاط جهان دریافت کرد. به آن لقب «بهار افرا» داده شد که اشاره‌ای به اصطلاح «بهار عربی» بود، یعنی عبارتی که به جنبش‌های اعتراضی مردمی اشاره می‌کند که از دسامبر ۲۰۱۰ در شمال آفریقا و خاورمیانه رخ داده بود.
مربع سرخ: نماد مقاومت
نماد اصلی این اعتراضات، مربع قرمز کوچکی بود که معترضان به لباس خود سنجاق می‌کردند. مربع سرخ اولین بار در اکتبر ۲۰۰۴ ظاهر شد، زمانی که «پویشی برای کبک بدون فقر» از آن در مبارزه علیه لایحه ۵۷ استفاده کرد. در طول اعتراض دانشجویی ۲۰۱۲، این نماد همه‌جا، روی لباس‌های دانشجویان، بر روی بناهای یادبود، در پنجره‌های مؤسسات آموزشی، فروشگاه‌ها و منازل مسکونی، دیده می‌شد. در یکی از اقدامات نمادین، یک مربع قرمز غول‌پیکر برای مدت کوتاهی توسط دانشجویان دانشگاه مونترال از پل ژاک‌کرتیه و صلیب مون‌رویال آویزان شد، که توجه رسانه‌های جهانی را به خود جلب کرد.
ماهیت چپ‌گرایانه بهار افرا
این جنبش در اصل یک حرکت چپ‌گرای ضدسرمایه‌داری بود. سازمان‌های دانشجویی مانند کلاس (CLASSE) و اَسه (ASSÉ) به طور صریح خود را در مقابل دولت سرمایه‌داری و لابی‌های مالی قرار می‌دادند. خواسته‌های جنبش بسیار فراتر از مخالفت با افزایش شهریه بود و اصول گسترده‌تری را در بر می‌گرفت، از جمله حق جهانی آموزش بدون تبعیض مالی، حفاظت از محیط زیست در برابر منافع شرکت‌ها، حقوق مردمان بومی، حکمرانی دموکراتیک عاری از منافع مالی، مخالفت با سیاست‌های نظامی‌گرایانه و حمایت از اقتصاد پایدار مبتنی بر همبستگی.
حمایت‌ها و مخالفت‌ها
چهره‌های مشهوری مانند خواننده پل پیشه، اعضای گروه موسیقی لِه کاوبویز فرِنژان، تهیه‌کننده گی آ. لِپاژ و کارگردان پل بایارژون آشکارا از دانشجویان حمایت کردند. آنها نیز مربع قرمز را به لباس‌های خود سنجاق کردند. نزدیک به ۲۰۰ تن از اعضای جامعه هنری، اتحادیه‌ها و دنیای سیاست بیانیه‌ای را امضا کردند که همبستگی آنها با این جنبش را ابراز می‌کرد.
افراد دیگری مانند کمدین ایوون دِشان و وزیر سابق آموزش ژان گارون (۱۹۹۴-۱۹۹۶) علناً صحبت کردند و عدم گشودگی دولت شاره در پاسخ به خواسته‌های دانشجویان را محکوم کردند. اصل آموزش رایگان زمانی حمایت قابل توجهی دریافت کرد که جامعه‌شناس گی روشه و نخست‌وزیر سابق کبک ژاک پاریزو به نفع آن سخن گفتند.
در مقابل، سیاستمداران پیشین کبک مانند لوسین بوشار و وزیر سابق دارایی لیبرال مونیک ژروم-فورژه از افزایش شهریه حمایت کردند. حدود ۴ هزار دانشجو جنبشی به نام «جنبش دانشجویان با مسئولیت اجتماعی کبک» (MÉSRQ) تشکیل دادند تا از افزایش شهریه‌ها حمایت کنند.
در مونترال و شربروک، برخی دانشجویان یک مربع سبز به لباس خود نصب کردند که نماد مخالفت آنها با طولانی شدن اعتصاب بود. همچنین حمایت چندانی از سوی دانشجویان سایر استان‌ها وجود نداشت، جایی که شهریه‌های دانشگاهی بسیار بالاتر از کبک است.
اوج تنش‌ها و لایحه جنجالی ۷۸
در ۲۴ آوریل، دولت انجمن دانشجویی کلاس (CLASSE) را از مذاکرات درباره افزایش شهریه کنار گذاشت که موجب تظاهرات بزرگی هر شب در خیابان‌های مونترال شد. این اعتراضات با اعمال خرابکارانه، دستگیری‌های گسترده و خشونت پلیس همراه بود. در ویکتوریاویل، هنگامی که یک تظاهرات به شورش تبدیل شد، یک دانشجو به شدت مجروح شد و بینایی یک چشم خود را از دست داد. در سال ۲۰۱۳، کمیسیونی برای بررسی این حوادث تشکیل شد.
افکار عمومی درباره موضوع اصلی مناقشه دانشجویی دوقطبی شده بود؛ برخی حتی از دولت درخواست کردند نیروهای مسلح را فراخواند. جنبش دانشجویی نیز کمتر از آنچه در نگاه اول به نظر می‌رسید متحد بود. تعدادی از دانشجویان برای برداشتن اجتماعات اعتراضی مقابل کلاس‌های درس، بی‌درنگ به دنبال حکم دادگاه رفتند. این توسل به دادگاه‌ها، اولین مورد در تاریخ اعتصاب‌های دانشجویی کبک بود.
این وضعیت در ۱۸ مه به اوج خود رسید، زمانی که قانونی ویژه توسط مجمع ملی کبک تصویب شد. لایحه ۷۸ (لایحه ۱۲) شامل اقدامات گوناگونی برای تضمین بازگشت دانشجویان به کلاس بود و جریمه‌های سنگینی برای افراد، انجمن‌های دانشجویی و اتحادیه‌هایی که در برنامه کلاس‌ها اختلال ایجاد می‌کردند، تعیین می‌کرد. این اقدام حق تظاهرات را محدود می‌ساخت که مغایر با حقوق و آزادی‌های تضمین شده در منشور حقوق بشر و آزادی‌های کبک بود.
این قانون جدید که توسط احزاب مخالف (یعنی پارتی کبکوا و کبک سولیدر) و همچنین سازمان ملل متحد محکوم شد، با مخالفت شدید بسیاری از ساکنان کبک روبرو شد. دانشجویان و شهروندان از همه سنین با کوبیدن بر قابلمه‌ها، این قانون را به چالش کشیدند و نارضایتی خود را در خیابان‌های مونترال نشان دادند.
این «کنسرت‌های قابلمه» خودجوش به سرعت به مناطق دیگر کبک و شهرهای دیگر کانادا گسترش یافت. در ۳۱ مه ۲۰۱۲، در جریان اولین بازی فینال لیگ ملی هاکی، یک «شب قابلمه‌ها در کانادا» برگزار شد. در همبستگی با جنبش دانشجویی کبک، صدای قابلمه‌ها و ماهیتابه‌ها از ونکوور تا هالیفاکس طنین‌انداز شد.
روایت جنبش در قالب هنر
این رویداد تاریخی در مستندی به نام «مربع سرخ روی تخته سیاه» به تصویر کشیده شد. این فیلم ۱۱۰ دقیقه‌ای که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد و توسط سانتیاگو برتولینو و هوگو سامسون کارگردانی شده بود، نگاهی صمیمانه به این بحران دانشجویی داشت. مستند اعضای کلاس (CLASSE) را دنبال می‌کرد و داستان افراد کلیدی مانند ماکسیم، ویکتوریا، جاستین و سخنگویان گابریل و ژان را روایت می‌کرد. با استفاده از سبک سینما وریته، این فیلم لحظات پشت صحنه جنبش را ثبت کرد: از جلسات کمیته اجرایی و استراتژی‌های رسانه‌ای گرفته تا تظاهرات خیابانی و مذاکرات. مستند همچنین تعهد و الهام‌بخشی جوانان درگیر و نیز لحظات خستگی، دلسردی و تردید آنها را به تصویر کشید.
پایان اعتصاب و تأثیر سیاسی
در اول اوت ۲۰۱۲، دولت ژان شاره انتخابات سراسری را فراخواند و از «اکثریت خاموش» خواست تا با انتخاب حزب او برای چهارمین دوره، نظر خود را درباره موضوع شهریه‌های دانشگاهی بیان کنند. بدین ترتیب اعتصاب دانشجویی به یک مسئله سیاسی تبدیل شد. پولین ماروا، رهبر حزب کبکوا، وعده داد که در صورت انتخاب حزبش در ۴ سپتامبر، لایحه ۷۸ را لغو کرده و نشستی درباره آموزش عالی برگزار خواهد کرد. کمتر از دو هفته پس از انتخابات، دولت اقلیت جدید به رهبری حزب کبکوا، لایحه ۷۸ را لغو و افزایش شهریه دانشگاهی را منتفی کرد.
انجمن‌های دانشجویی که در این میان برای پایان اعتصاب و بازگشت به کلاس رأی داده بودند، این را پیروزی تاریخی برای جنبش دانشجویی نامیدند. تا پایان نشست آموزش عالی که در فوریه ۲۰۱۳ برگزار شد، مسئله کمبود بودجه دانشگاه‌ها در کبک حل نشده باقی ماند. با این حال، جنبش دانشجویی ۲۰۱۲ موجب شکل‌گیری یک بحث عمومی درباره دسترسی به آموزش، کیفیت تدریس و سهم دانشگاه‌ها در توسعه کبک شد.
در سطح سیاسی، این جنبش تأثیرات عمیقی برجای گذاشت. حزب کبک سولیدر که خود را محیط‌زیستی، چپ‌گرا و فمینیستی توصیف می‌کرد، پس از اعتراضات تعداد اعضای خود را به ۱۳۰۰۰ نفر دو برابر کرد. جنبش بهار افرا خود را با جنبش‌های اعتراضی جهانی آن زمان، از جمله بهار عربی و جنبش‌های «اشغال» (Occupy)، همسو کرد که همگی تحت این پیام متحد شده بودند که «جهانی دیگر ممکن است».
منابع:
