پوریا ناظمی
در میان درختان کاج و صنوبر کانادا، پرنده‌ای کوچک اما بی‌باک و زیرک پرواز می‌کند. جی کانادایی (Perisoreus canadensis) که بیشتر با نام ویسکی جک (Whiskey Jack) شناخته می‌شود و در فارسی به نام جیجاق کانادایی ، یکی از مقاوم‌ترین و هوشمندترین پرندگان شمال است. این پرنده نه‌تنها در زمستان‌های سخت کانادا باقی می‌ماند، بلکه در این شرایط سخت تخم‌گذاری و جوجه‌آوری نیز می‌کند!
چهره‌ای آشنا در جنگل‌های شمالی
جی کانادایی پرنده‌ای از خانواده‌ی کلاغیان است و ظاهری متفاوت و دوست‌داشتنی دارد. طول بدنش بین ۲۵ تا ۲۹ سانتی‌متر و عرض بال‌هایش حدود ۴۶ سانتی‌متر است. پرهای بدنش ترکیبی از خاکستری، سفید و مشکی است که به آن کمک می‌کند در محیط‌های برفی استتار کند. دارای سری سفید با یک کلاهک تیره‌رنگ است که آن را از بسیاری از گونه‌های مشابه متمایز می‌کند. همچنین، دمی بلند با گوشه‌های سفید دارد که هنگام پرواز به‌وضوح قابل‌مشاهده است.
تفاوت‌های بین نر و ماده، جفت‌گیری و جوجه‌ها
نر و ماده‌ی جی کانادایی از نظر ظاهری بسیار شبیه به یکدیگر هستند و تشخیص آن‌ها تنها بر اساس ظاهر دشوار است. هر دو جنس دارای رنگ‌آمیزی مشابهی از خاکستری، سفید و سیاه هستند. بااین‌حال، برخی تفاوت‌های جزئی در اندازه و رفتار مشاهده می‌شود؛ معمولاً نرها کمی بزرگ‌تر و قوی‌تر از ماده‌ها هستند. در فصل جفت‌گیری، نرها رفتارهای نمایشی خاصی مانند دادن غذا به ماده‌ها از منقار خود نشان می‌دهند، که نشانه‌ای از آمادگی برای تشکیل جفت و مراقبت از خانواده است.
جی کانادایی از جمله پرندگانی است که در زمستان جفت‌گیری و تولیدمثل می‌کند، پدیده‌ای که در بین پرندگان امری نادر محسوب می‌شود. جفت‌ها در فوریه تا مارس لانه می‌سازند و ماده ۲ تا ۶ تخم می‌گذارد. لانه‌ی آن‌ها از خزه، شاخه‌های نازک و تار عنکبوت ساخته شده و در قسمت‌های جنوبی درختان مخروطی قرار دارد تا گرمای بیشتری را از خورشید دریافت کند. در طول دوره‌ی جوجه‌کشی که حدود ۱۸ روز طول می‌کشد، نر به تغذیه‌ی ماده کمک می‌کند تا او بتواند بر محافظت از تخم‌ها تمرکز کند.
پس از بیرون آمدن جوجه‌ها، والدین آن‌ها را به‌خوبی تغذیه می‌کنند. جوجه‌های جی کانادایی در ابتدا پوششی از کرک‌های نرم دارند و پس از سه هفته شروع به پرواز و یادگیری مهارت‌های زنده ماندن در طبیعت می‌کنند. آن‌ها برای مدتی تحت حمایت والدین خود باقی می‌مانند و در یادگیری شکار، ذخیره‌ی غذا و دفاع از خود مهارت پیدا می‌کنند. برخی از جوجه‌ها حتی تا پاییز در کنار والدین می‌مانند تا پیش از مستقل شدن، آمادگی لازم برای زندگی در جنگل‌های سرد شمالی را پیدا کنند.
ریشه‌های تاریخی و علمی
جی کانادایی برای نخستین بار در سال ۱۷۶۰ توسط ماتورن ژاک بریسون، جانورشناس فرانسوی، توصیف شد. او نام Le geay brun de Canada را برای این پرنده برگزید و آن را در دسته‌بندی لاتین با نام Garralus canadensis fuscus ثبت کرد. اما این نام‌گذاری با سیستم دو نامی لینائوس همخوانی نداشت و بعدها در فهرست رسمی ثبت نشد.
در ۱۷۶۶، کارل لینه، طبیعت‌شناس مشهور سوئدی، این پرنده را در ویرایش دوازدهم کتاب Systema Naturae خود قرار داد و نام علمی Corvus canadensis را برای آن برگزید. بعدها در سال ۱۸۳۱، ویلیام سواین‌سون نام Dysornithia brachyrhyncha را برای آن پیشنهاد کرد، اما این نام نیز دوام نیاورد.
سرانجام، در سال ۱۸۳۸، شارل لوسین بناپارت، پرنده‌شناس فرانسوی، جی کانادایی را در سرده‌ی Perisoreus قرار داد و آن را در کنار جی سیبریایی (P. infaustus) دسته‌بندی کرد. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که اگرچه جی کانادایی عضوی از خانواده‌ی کلاغیان (Corvidae) است، اما ارتباط نزدیکی با جی‌های رایج آمریکای شمالی ندارد و بیشتر به پرنده‌ای به نام ماگ‌پای بال‌آبی (Cyanopica) که بومی اوراسیا است، شباهت دارد. اجداد جی کانادایی احتمالاً از طریق برینگیا (Beringia) از اوراسیا به آمریکای شمالی مهاجرت کرده‌اند و در نهایت در جنگل‌های کانادا ساکن شده‌اند.
زیستگاه: جنگل‌های مخروطی کانادا
جی کانادایی در جنگل‌های تایگا و نواحی مخروطی شمالی زندگی می‌کند. این پرنده عاشق درختان صنوبر، نراد و کاج است، زیرا شاخه‌های آن‌ها پناهگاه مناسبی برای لانه‌سازی و ذخیره‌ی غذا هستند. این پرنده را می‌توان در سراسر کانادا، از نیوفاندلند تا بریتیش کلمبیا و حتی آلاسکا مشاهده کرد. برخی از زیرگونه‌های آن در مناطق مختلف تفاوت‌هایی در رنگ و اندازه دارند، اما همگی توانایی شگفت‌انگیز زنده ماندن در شرایط سخت را دارند.
رژیم غذایی: استاد ذخیره‌سازی غذا
یکی از ویژگی‌های شگفت‌انگیز جی کانادایی توانایی ذخیره‌ی غذا برای زمستان است. او مواد غذایی را با بزاق چسبنده‌ی خود به پوست درختان می‌چسباند و در طول زمستان از آن‌ها تغذیه می‌کند. این پرنده قادر است هزاران نقطه‌ی ذخیره‌ی غذای خود را به خاطر بسپارد و در فصل سرما، بدون نیاز به مهاجرت، زندگی کند.
رژیم غذایی این پرنده بسیار متنوع است و شامل:
حشرات، قارچ‌ها و توت‌ها
غارت لانه‌های سایر پرندگان
دانه‌ها، کشمش و بادام‌زمینی (گاهی از منابع انسانی)
لاشه‌های حیوانات کوچک که در جنگل پیدا می‌کند
رفتار اجتماعی و هوش بالا
جی کانادایی یک پرنده‌ی نترس و کنجکاو است. برخلاف بسیاری از پرندگان، این گونه مهاجرت نمی‌کند و در برابر سرمای شدید مقاوم است. این پرنده اغلب در گروه‌های ۳ تا ۶ تایی دیده می‌شود که به‌صورت دسته‌جمعی مهاجمان را بررسی کرده و از قلمرو خود دفاع می‌کنند. این پرنده به‌شدت قلمروطلب است و از منطقه‌ی خود با سر و صدا دفاع می‌کند.
همچنین، جی کانادایی به دلیل حافظه‌ی قوی و رفتار اجتماعی‌اش مشهور است. او قادر است چهره‌ی انسان‌ها را به خاطر بسپارد و حتی بین افرادی که قبلاً به او غذا داده‌اند و کسانی که تهدید محسوب می‌شوند، تمایز قائل شود. برخی آن را با کلاغ‌ها و طوطی‌ها از نظر سطح هوش مقایسه می‌کنند.
در اساطیر بومیان کانادا
در فرهنگ بومیان کری و آلگونکین، جی کانادایی با ویساکجک (Wisakedjak)، یک روح فریبکار و نیمه‌خدا شناخته می‌شود. در داستان‌های بومی، ویساکجک نگهبان اسرار جنگل و پیام‌آور طبیعت است. او گاهی به انسان‌ها کمک می‌کند و گاهی آن‌ها را با حقه‌هایش امتحان می‌کند.
جی کانادایی یا ویساکجک، یکی از شگفت‌انگیزترین پرندگان کانادا است که هوش بالا، قدرت بقا در سرمای شدید و ارتباط عمیقش با فرهنگ بومیان، آن را به موجودی خاص و افسانه‌ای تبدیل کرده است. دفعه‌ی بعد که در جنگل‌های کانادا بودید و پرنده‌ای کوچک، خاکستری و کنجکاو به شما نزدیک شد، شاید ویساکجک افسانه‌ای باشد که آمده تا رازی از طبیعت را با شما در میان بگذارد.
