پوریا ناظمی
در سرمای سوزان شمال، جایی که زمین با برفی سپید پوشیده شده و خورشید ماه‌ها غروب نمی‌کند، یکی از زیباترین و رازآلودترین ساکنان قطب زندگی می‌کند: جغد برفی. این پرنده‌ی باشکوه که با نام علمی Bubo scandiacus شناخته می‌شود، یکی از نمادهای طبیعت وحشی کاناداست و از گذشته‌های دور تا به امروز در فرهنگ و افسانه‌های بومیان این سرزمین جایگاه ویژه‌ای دارد.
زیستگاه و گستره‌ی پراکندگی
جغد برفی در مناطق سرد و قطبی شمالی زندگی می‌کند. توندراهای وسیع کانادا، آلاسکا و مناطق شمالی اوراسیا خانه‌ی اصلی این پرنده است. در تابستان، جایی که روزها بی‌پایان به نظر می‌رسند، جغدهای برفی در زمین‌های باز و بدون درخت زندگی می‌کنند، جایی که به راحتی می‌توانند شکار کنند. اما در زمستان، بسیاری از آن‌ها برای یافتن غذا به مناطق جنوبی‌تر مهاجرت می‌کنند و در دشت‌های باز، زمین‌های کشاورزی و حتی در نزدیکی مناطق شهری دیده می‌شوند. این پرندگان را می‌توان در استان‌های جنوبی کانادا نیز مشاهده کرد، به ویژه در اطراف شهرهایی مانند مونترال، اوتاوا و تورنتو، جایی که دشت‌های باز و زمین‌های کشاورزی، محیط مناسبی برای یافتن غذا فراهم می‌کنند.
ویژگی‌های فیزیکی و تفاوت‌های جنسیتی
یکی از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد جغد برفی، پرهای کاملاً سفید آن است که به خوبی با محیط برفی شمال سازگار شده و نقش استتار فوق‌العاده‌ای ایفا می‌کند. اما این سفیدی کامل مخصوص نرهاست؛ جغدهای نر بالغ تقریباً کاملاً سفید هستند، در حالی که ماده‌ها و جغدهای جوان دارای لکه‌های تیره روی بدن و بال‌های خود هستند. این تفاوت به ماده‌ها کمک می‌کند که هنگام نشستن روی تخم‌ها در میان گیاهان توندرا کمتر دیده شوند.
جغدهای برفی از جمله بزرگ‌ترین اعضای خانواده‌ی جغدها هستند. آن‌ها می‌توانند طولی بین ۵۳ تا ۶۶ سانتی‌متر داشته باشند، بال‌هایشان تا ۱.۵ متر باز می‌شود و وزنشان از ۱.۵ تا ۳ کیلوگرم متغیر است. ماده‌ها معمولاً از نرها بزرگ‌تر و سنگین‌تر هستند.
رفتار و تغذیه
این پرندگان شکاری در صدر زنجیره‌ی غذایی قطب شمال قرار دارند. غذای اصلی آن‌ها لمینگ‌ها (موش‌های صحرایی قطبی) هستند، اما جغدهای برفی توانایی شکار حیوانات بزرگ‌تر مانند خرگوش‌های قطبی، پرندگان دیگر و حتی ماهی را نیز دارند. آن‌ها می‌توانند روزانه تا ده لمینگ بخورند و در شرایط سخت قادرند مدت‌ها بدون غذا زنده بمانند. جغدهای برفی به دلیل سیستم گوارشی ویژه‌ای که دارند، طعمه‌ی خود را تقریباً به طور کامل می‌بلعند و قسمت‌های غیرقابل هضم مانند استخوان‌ها و موها را به صورت گلوله‌های فشرده از دهان خود خارج می‌کنند.
برخلاف بسیاری از جغدها که شب‌زی هستند، جغد برفی روزگرد است. این سازگاری برای زندگی در سرزمینی که ماه‌ها روشنایی دارد، حیاتی است. آن‌ها شکارچیان صبوری هستند که در یک نقطه می‌نشینند و با دقت به محیط گوش می‌دهند تا کوچک‌ترین حرکت طعمه را تشخیص دهند.
جفت‌گیری و پرورش جوجه‌ها
فصل جفت‌گیری جغدهای برفی در بهار و اوایل تابستان است. نرها برای جلب توجه ماده‌ها حرکات نمایشی زیبایی در آسمان انجام می‌دهند و حتی هدایایی مانند شکارهای تازه برای آن‌ها می‌آورند. پس از انتخاب جفت، ماده‌ها در زمین‌های باز توندرا آشیانه‌ای ساده روی زمین می‌سازند، جایی که تخم‌های خود را می‌گذارند.
تعداد تخم‌ها بستگی زیادی به میزان فراوانی غذا دارد. در سال‌هایی که لمینگ‌ها زیاد هستند، ماده ممکن است تا ۱۱ تخم بگذارد، اما در سال‌های کمبود غذا، این تعداد کاهش می‌یابد. تخم‌ها پس از ۳۲ تا ۳۴ روز باز می‌شوند و جوجه‌های کوچک که با کرک‌های سفید پوشیده شده‌اند، متولد می‌شوند. والدین با دقت از آن‌ها مراقبت کرده و تا زمانی که بتوانند خودشان شکار کنند، به آن‌ها غذا می‌دهند.
جغدهای برفی یکی از معدود جغدهایی هستند که پرهای پاهایشان کاملاً پرپشت است، که آن‌ها را در برابر سرمای سخت محافظت می‌کند. همچنین، چشمان آن‌ها مانند بسیاری از جغدهای دیگر درشت و زرد رنگ است و بر خلاف اکثر پرندگان، نمی‌توانند چشمان خود را در حدقه بچرخانند؛ در عوض، گردنشان بسیار انعطاف‌پذیر است و می‌توانند تا ۲۷۰ درجه سر خود را بچرخانند.
جغد برفی در فرهنگ و افسانه‌ها
جغد برفی در فرهنگ بومیان کانادا به عنوان نمادی از خرد، قدرت و ارتباط با ارواح شناخته می‌شود. برخی از اقوام اینوئیت معتقدند که این پرنده نگهبان پیام‌های مهم از دنیای ارواح است. در افسانه‌ای مشهور از قبایل اینوئیت، جغد برفی زمانی دختری زیبا بوده که به دلیل حسادت دیگران به یک پرنده تبدیل شده است.
در دنیای مدرن نیز جغد برفی جایگاه خاصی دارد. بسیاری از مردم این پرنده را با شخصیت هدویگ، جغد معروف مجموعه‌ی هری پاتر می‌شناسند، که محبوبیت آن را در سراسر جهان افزایش داده است. در کانادا، تصویر این پرنده بر روی برخی از تمبرها و نمادهای رسمی دیده می‌شود و از آن به عنوان یکی از نمادهای طبیعت وحشی کشور یاد می‌شود.
وضعیت حفاظتی و اهمیت اکولوژیکی
جغد برفی نقش مهمی در حفظ تعادل اکوسیستم‌های قطبی دارد، چرا که با کنترل جمعیت لمینگ‌ها و جوندگان، مانع از افزایش بی‌رویه‌ی آن‌ها می‌شود. با این حال، تغییرات اقلیمی و کاهش منابع غذایی تهدیدی برای این پرنده محسوب می‌شود. در کانادا، جغد برفی تحت قانون حفاظت از حیات وحش قرار دارد و شکار آن ممنوع است. همچنین، در فهرست گونه‌های در معرض تهدید اتحادیه‌ی بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار گرفته و نیاز به تلاش‌های بیشتری برای حفظ زیستگاه آن دارد.
جغد برفی، این شکارچی خاموش و باشکوه، نه تنها یکی از شگفتی‌های طبیعی کاناداست، بلکه در قلب فرهنگ، افسانه‌ها و داستان‌های این سرزمین جایگاه ویژه‌ای دارد. از توندراهای سفید و بی‌پایان تا دشت‌های وسیع، جغد برفی همچنان با پرواز بی‌صدا و نگاه نافذش یکی از جذاب‌ترین پرندگان شمال باقی می‌ماند، پرنده‌ای که هم در واقعیت و هم در تخیلات ما جاودانه است.
