ژان دراپو، معمار مونترال مدرن نگاهی به زندگی و دستاوردهای شهردار افسانه‌ای مونترال

در سپیده‌دم ۱۸ فوریه ۱۹۱۶، در محله‌ای آرام در مونترال، کودکی به دنیا آمد که سرنوشتش تغییر چهره این شهر کانادایی بود. ژان دراپو، که بعدها به عنوان یکی از تأثیرگذارترین شهرداران تاریخ مونترال شناخته شد، در خانواده‌ای متوسط و فرانسوی‌زبان چشم به جهان گشود. امروز، بیش از یک قرن پس از تولدش، نام او با تحول و نوسازی مونترال گره خورده است.

دراپو در دورانی رشد کرد که مونترال در حال گذار از یک شهر استعماری قدیمی به سوی آینده‌ای مدرن بود. پدرش، یک بیمه‌گذار، با اینکه درآمد متوسطی داشت، بر اهمیت تحصیلات تأکید می‌کرد. این تأکید خانواده بر آموزش، موجب شد جوان بااستعداد در مدرسه کلاسیک مونترال به تحصیل بپردازد، جایی که استعداد رهبری و سخنوری‌اش شکوفا شد.

در دوران تحصیل در دانشکده حقوق دانشگاه مونترال، دراپو با چالش‌های اجتماعی و سیاسی دوران خود آشنا شد. او که در دهه ۱۹۴۰ به عنوان وکیل مشغول به کار شده بود، به سرعت به سمت سیاست گرایش پیدا کرد. نگاه تیزبین او به مسائل شهری و توانایی‌اش در درک نیازهای آینده مونترال، او را از دیگر سیاستمداران متمایز می‌کرد.

نخستین ورود او به عرصه سیاست شهری در سال ۱۹۵۴ بود، زمانی که در ۳۸ سالگی به عنوان شهردار مونترال انتخاب شد. با اینکه این دوره کوتاه بود و تنها تا ۱۹۵۷ ادامه یافت، اما به او فرصت داد تا چشم‌اندازش برای آینده مونترال را شکل دهد. او در این دوره دریافت که مونترال پتانسیل تبدیل شدن به یک کلان‌شهر جهانی را دارد، اما نیازمند تغییرات اساسی در زیرساخت‌ها و نگرش به توسعه شهری است.

بازگشت پیروزمندانه دراپو به شهرداری در سال ۱۹۶۰، آغاز دوره‌ای طولانی از تحول و نوسازی در مونترال بود. او که اکنون تجربه بیشتری داشت و چشم‌اندازش پخته‌تر شده بود، برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای تبدیل مونترال به یک شهر جهانی در سر داشت. در این دوران، او توانست حمایت طیف گسترده‌ای از شهروندان، از تجار گرفته تا روشنفکران را جلب کند.

یکی از ویژگی‌های برجسته دراپو، توانایی او در ترکیب سنت و مدرنیته بود. او می‌دانست که مونترال، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین شهرهای آمریکای شمالی، میراث غنی تاریخی و فرهنگی دارد، اما در عین حال معتقد بود که این میراث نباید مانع پیشرفت و توسعه شهر شود. این دیدگاه متعادل، پایه بسیاری از تصمیمات مهم او در سال‌های بعد شد.

 دستاوردهای اصلی و تحول مونترال

اوایل دهه ۱۹۶۰، مونترال شهری بود با زیرساخت‌های قدیمی و نیازمند نوسازی. دراپو با درک این موضوع، پروژه‌های بزرگی را آغاز کرد که مهم‌ترین آنها متروی مونترال بود. این سیستم حمل و نقل زیرزمینی که در سال ۱۹۶۶ افتتاح شد، تحولی بنیادین در جابجایی شهروندان ایجاد کرد. امروز، این شبکه با ۶۸ ایستگاه و ۴ خط اصلی، روزانه بیش از ۱ میلیون مسافر را جابجا می‌کند.

یکی دیگر از مهم‌ترین میراث‌های دراپو، ایجاد شهر زیرزمینی مونترال است که به «رزو» (RESO) معروف است. این شبکه گسترده از مسیرهای زیرزمینی که مراکز خرید، ادارات و ایستگاه‌های مترو را به هم متصل می‌کند، راه‌حلی هوشمندانه برای مقابله با زمستان‌های سخت مونترال بود. امروز، این شهر زیرزمینی با بیش از ۳۲ کیلومتر مسیر، بزرگ‌ترین مجموعه زیرزمینی جهان است.

پلاس دز آر (Place des Arts) که در سال ۱۹۶۳ افتتاح شد، نقطه عطفی در توسعه فرهنگی مونترال بود. این مجموعه که شامل سالن‌های گوناگون اجرای موسیقی، تئاتر و اپرا است، موجب شد مونترال به یکی از مراکز مهم فرهنگی آمریکای شمالی تبدیل شود. امروز، این مجموعه میزبان رویدادهای مهمی مانند جشنواره بین‌المللی جاز مونترال است.

اما بزرگ‌ترین موفقیت دراپو، میزبانی نمایشگاه جهانی ۱۹۶۷ (اکسپو ۶۷) بود. این رویداد که همزمان با صدمین سالگرد تشکیل کنفدراسیون کانادا برگزار شد، مونترال را در مرکز توجه جهانی قرار داد. برای این نمایشگاه، جزیره سنت هلن گسترش یافت و جزیره مصنوعی نوتر-دام ساخته شد. بیش از ۵۰ میلیون بازدیدکننده از این نمایشگاه دیدن کردند که در آن زمان رکوردی جهانی محسوب می‌شد.

پس از موفقیت اکسپو ۶۷، دراپو توانست میزبانی بازی‌های المپیک ۱۹۷۶ را برای مونترال به دست آورد. با اینکه هزینه‌های ساخت استادیوم المپیک از برآوردهای اولیه بیشتر شد، اما این مجموعه ورزشی به نمادی از شهر تبدیل شد. برج کج استادیوم المپیک که با ارتفاع ۱۷۵ متر بلندترین برج کج جهان است، امروز یکی از جاذبه‌های گردشگری مونترال محسوب می‌شود.

در زمینه معماری تجاری، ساخت پلاس ویل ماری نقطه عطفی در توسعه مرکز شهر بود. این مجموعه که شامل برج ۴۷ طبقه و مرکز خرید زیرزمینی است، الگویی برای توسعه مراکز تجاری مدرن شد. امروز، این منطقه قلب تجاری مونترال است و روزانه هزاران نفر در آن رفت و آمد می‌کنند.

دیدار با شاه و شهبانوی ایران

در جریان نمایشگاه جهانی اکسپو ۶۷ مونترال، محمدرضا شاه پهلوی به همراه فرح پهلوی در پنجم جولای ۱۹۶۷ از این رویداد مهم بازدید کردند. این بازدید بخشی از سفر رسمی شاه به کانادا بود و دیدار با ژان دراپو، شهردار مونترال، یکی از برنامه‌های مهم این سفر محسوب می‌شد.

در این دیدار، دراپو به عنوان میزبان و شهردار مونترال، شاه و همسرش را در بازدید از غرفه‌های مختلف نمایشگاه همراهی کرد. غرفه ایران در اکسپو ۶۷ یکی از غرفه‌های مورد توجه بود که نمایشی از هنر، فرهنگ و پیشرفت‌های ایران در آن دوران را به نمایش می‌گذاشت.

دراپو که به خاطر استعداد دیپلماتیک و توانایی در برقراری ارتباط با رهبران جهان شناخته می‌شد، در این دیدار بر اهمیت روابط فرهنگی و اقتصادی میان ایران و کانادا تأکید کرد. شاه نیز از تلاش‌های دراپو در تبدیل مونترال به یک شهر مدرن و میزبانی موفق اکسپو ۶۷ تقدیر کرد.

در جریان این بازدید، شاه و فرح از سیستم متروی تازه تأسیس مونترال که یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دوران شهرداری دراپو بود نیز دیدن کردند. این بازدید برای دراپو اهمیت ویژه‌ای داشت، زیرا ایران در آن زمان یکی از کشورهای در حال توسعه‌ای بود که برنامه‌های نوسازی گسترده‌ای را دنبال می‌کرد.

در ضیافتی که به افتخار شاه و ملکه برگزار شد، دراپو به عنوان میزبان، بر شباهت‌های برنامه‌های نوسازی تهران و مونترال اشاره کرد. هر دو شهر در آن دوران درگیر پروژه‌های بزرگ شهری بودند و تجربیات مونترال می‌توانست برای توسعه تهران مفید باشد.

 چالش‌ها و انتقادها

با اینکه دستاوردهای دراپو در توسعه مونترال چشمگیر بود، دوران شهرداری او با چالش‌ها و انتقادهای گوناگون نیز همراه بود. مهم‌ترین انتقاد به مدیریت مالی پروژه‌های بزرگ، به‌ویژه بازی‌های المپیک ۱۹۷۶ مربوط می‌شد. هزینه نهایی ساخت استادیوم المپیک به بیش از ۱/۵ میلیارد دلار رسید که چندین برابر بودجه پیش‌بینی شده بود. این بدهی تا سال ۲۰۰۶ بر دوش شهروندان مونترال سنگینی می‌کرد.

مسئله دیگری که موجب انتقاد از دراپو شد، رویکرد او به حفظ بافت تاریخی شهر بود. در دهه ۱۹۶۰، بسیاری از ساختمان‌های قدیمی برای اجرای پروژه‌های نوسازی تخریب شدند. منتقدان معتقد بودند که این روند موجب از دست رفتن بخشی از هویت تاریخی مونترال شده است. با اینکه امروز برخی از این تصمیمات را می‌توان نقد کرد، اما باید به یاد داشت که در آن دوران، نوسازی شهری رویکردی غالب در بیشتر شهرهای بزرگ جهان بود.

یکی دیگر از چالش‌های دوران دراپو، تنش‌های زبانی و فرهنگی در مونترال بود. با اینکه او تلاش می‌کرد توازنی میان جوامع فرانسوی و انگلیسی‌زبان برقرار کند، اما گاهی متهم می‌شد که بیش از حد به سمت بین‌المللی کردن شهر گرایش دارد و به اندازه کافی به حفظ هویت فرانسوی مونترال توجه نمی‌کند.

سبک مدیریتی دراپو نیز گاهی مورد انتقاد قرار می‌گرفت. او را به اقتدارگرایی و تصمیم‌گیری بدون مشورت کافی با شهروندان متهم می‌کردند. با این حال، بسیاری معتقدند که بدون این سبک قاطع مدیریتی، اجرای پروژه‌های بزرگی مانند مترو یا اکسپو ۶۷ ممکن نبود.

در اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰، مونترال با چالش‌های اقتصادی روبرو شد. بخشی از مشکلات مالی شهر به هزینه‌های سنگین پروژه‌های بزرگ مربوط می‌شد. همچنین، جابجایی تدریجی مرکز اقتصادی کانادا از مونترال به تورنتو، موجب نگرانی‌هایی درباره آینده اقتصادی شهر شده بود.

با این وجود، حتی منتقدان دراپو نیز نمی‌توانند تأثیر ماندگار تصمیمات او بر توسعه مونترال را نادیده بگیرند. زیرساخت‌هایی که در دوران او ایجاد شدند، امروز ستون فقرات سیستم حمل و نقل و گردشگری شهر هستند. مراکز فرهنگی که او بنیان گذاشت، همچنان نقشی حیاتی در حیات فرهنگی مونترال دارند.

نکته قابل توجه این است که بسیاری از انتقادهایی که در زمان دراپو مطرح می‌شدند، امروز رنگ باخته‌اند. برای مثال، استادیوم المپیک که زمانی نماد اسراف مالی محسوب می‌شد، امروز به یکی از نمادهای شناخته شده مونترال تبدیل شده و سالانه هزاران گردشگر را جذب می‌کند.

آیا مایلید بخش پایانی مقاله را که به میراث ماندگار دراپو در مونترال امروز می‌پردازد، ارائه کنم؟

 میراث ماندگار دراپو

امروز، بیش از دو دهه پس از درگذشت ژان دراپو، تأثیر او بر مونترال همچنان محسوس است. در هر گوشه شهر می‌توان نشانه‌ای از چشم‌انداز بلندپروازانه او را مشاهده کرد. مترو مونترال که روزانه بیش از یک میلیون مسافر را جابجا می‌کند، نمونه‌ای از زیرساخت‌های پایداری است که در دوران او ایجاد شدند. این سیستم حمل و نقل نه تنها به نیازهای آن زمان پاسخ داد، بلکه با قابلیت گسترش خود، همچنان با نیازهای شهر در حال رشد هماهنگ است.

شهر زیرزمینی مونترال، که در زمان خود یک نوآوری جسورانه محسوب می‌شد، امروز الگویی برای شهرهای سردسیر جهان است. این شبکه با ۳۲ کیلومتر مسیر زیرزمینی، موجب رونق اقتصادی مرکز شهر شده و به یکی از جاذبه‌های گردشگری مونترال تبدیل شده است. در روزهای سرد زمستان، بیش از ۵۰۰/۰۰۰ نفر از این مسیرها استفاده می‌کنند.

میراث فرهنگی دراپو در قالب پلاس دز آر همچنان در قلب حیات فرهنگی مونترال می‌تپد. این مجموعه که سالانه میزبان بیش از ۱۰۰۰ اجرای هنری است، نقش مهمی در تبدیل مونترال به یکی از قطب‌های فرهنگی آمریکای شمالی داشته است. جشنواره بین‌المللی جاز مونترال، که در این مجموعه برگزار می‌شود، بزرگ‌ترین جشنواره جاز جهان محسوب می‌شود.

پارک ژان دراپو، که در محل برگزاری اکسپو ۶۷ قرار دارد، امروز فضای تفریحی محبوبی برای شهروندان است. این پارک که نام آن در سال ۲۰۰۶ به افتخار دراپو نامگذاری شد، با مساحت ۲۶۸ هکتار، یکی از بزرگ‌ترین پارک‌های شهری مونترال است. بیوسفر، سازه معروف باکمینستر فولر که برای اکسپو ۶۷ ساخته شد، همچنان نماد این پارک است.

شاید مهم‌ترین میراث دراپو، تغییر نگرش به مونترال باشد. او نشان داد که این شهر می‌تواند در سطح جهانی رقابت کند و رویدادهای بزرگ بین‌المللی را میزبانی کند. این اعتماد به نفس همچنان در شاهرگ‌های شهر جریان دارد و موجب شده مونترال همچنان میزبان رویدادهای مهم بین‌المللی باشد.

ژان دراپو را می‌توان معمار مونترال مدرن دانست. شهری که او تصور کرد و ساخت، امروز خانه ۲ میلیون نفر است و همچنان به عنوان یکی از زیباترین و زیست‌پذیرترین شهرهای آمریکای شمالی شناخته می‌شود.