نیروانا احسانی
حانوکا که در زبان عبری خانوکا تلفظ می‌شود و به عید اخلاص یا جشنواره‌ی نور یا چراغ نیز شهرت دارد، یکی از جشن‌های باستانی و مهم یهودیان است. این جشن طی هشت روز در ماه دسامبر برگزار می‌شود و از نظر زمانی با کریسمس تقارن دارد.
جشن و یا به تعبیر یهودیان، عید حانوکا یادآور یکی از معجزات تاریخ یهود است که در آن تنها چراغ باقی‌مانده در نیایشگاه مکابیون در زمان جنگ با یونانیان، در‌حالی‌که تنها برای یک روز روغن داشته، به مدت هشت روز، روشن می‌ماند.
این جشن سنتی در کانادا ریشه‌ای نسبتاً طولانی دارد. بر اساس مستندات تاریخی، جشن حانوکا از سال ۱۷۶۰ میلادی و زمانی که اولین گروه یهودیان به کانادا مهاجرت کردند، برگزار می‌شود. این جشن احتمالاً اولین تعطیلات مهاجران غیرمسیحی است که به‌طور‌گسترده و عمومی در کانادا جشن گرفته می‌شد.
پیشینه‌ی تاریخی جشن حانوکا
جشن حانوکا در حقیقت یادآور یک رویداد مهم در تاریخ دین یهودیت است. این جشن با معبدی در اورشلیم مرتبط است که پس از پیروزی قیام مکابیان در سال ۱۶۴ پیش از میلاد ساخته شد. این معبد به جای معبدی قدیمی‌تر بنا شده بود که در سال ۵۸۶ پیش از میلاد در جریان تهاجم بابلیان تخریب شد.
در سال ۱۶۷ پیش از میلاد، طی تحولات سیاسی و نظامی رخ داده در این منطقه، سرزمین فعلی اسرائیل بخشی از امپراتوری یونان – سوریه شد. سه سال بعد اما یهودیان به رهبری فردی به نام مکابئوس علیه یونانیان قیام کرده و پس از این قیام، یهودیان توانستند برای صد سال بر سرزمین خود حکومت کنند.
بر اساس روایات اساطیری یهودیان، پس از شورش فوق، کنترل اورشلیم به دست یهودیان افتاد و در این شرایط در معبد مقدس چراغی روشن بود که هیچ‌گاه نباید خاموش می‌شد، این چراغ با روغن زیتون می‌سوخت و در شرایط بحرانی ناشی از شورش مکابیان و درگیری‌های نظامی، در معبد تنها برای یک روز روغن وجود داشت و روغنی نیز در انبارها برای استفاده وجود نداشته و فرایند روغن‌گیری نیز حداقل هشت روز به طول می‌انجامید. در شرایطی که مؤمنین یهودی نگران خاموش شدن چراغ معبد بودند، معجزه‌ای رخ داده و این چراغ با ذخیره‌ی روغن یک روزه، هشت روز تمام روشن ماند. تاریخ این رویداد بر پایه‌ی تقویم عبری به نوعی است که جشن حانوکا تقریباً همیشه در دسامبر برگزار می‌شود.
پس از این معجزه، یهودیان با روشن کردن هشت شمع به نشانه هشت روز معجزه، این رویداد را جشن گرفته و به همین دلیل شمعدانی به نام حانوکیه با هشت شاخه برای نگهداری شمع ساخته شده است.
در این شمعدان هشت شاخه به صورت افقی و شاخه نهم که در مرکز قرار دارد کمی بالاتر از بقیه قرار گرفته است. این شاخه آخر شمعی به نام شاماش را حمل می‌کند که برای روشن کردن شمع‌های دیگر از آن استفاده می‌شود.
جشن حانوکا در کانادا
همان‌طور‌که پیش‌تر گفتیم، جشن حانوکا در کانادا از سال ۱۷۶۰، زمانی که اولین یهودیان به این سرزمین را مهاجرت کردند، برگزار می‌شود. باید توجه داشت در کانادا این جشن بیشتر یک تعطیلات سکولار است تا یک تعطیلات مذهبی و اگرچه طی جشن حانوکا برخی از متون خاص در کنیسه‌ها خوانده می‌شود اما بر خلاف سایر جشن‌ها و رویدادهای یهودیان، در طول این جشن هیچ فعالیت ممنوعه یا محدودیت غذایی وجود ندارد.
یهودیان کانادا طی جشن حانوکا بازی‌های مخصوصی مانند فرفره‌بازی انجام داده و به یکدیگر هدیه می‌دهند. غذای مخصوص جشن حانوکا در بین یهودیان کانادا متفاوت است زیرا طی این روزها یهودیانی که ریشه آنها از اروپا است نوعی پنکیک سیب‌زمینی به نام لاتکه می‌پزند و یهودیان مرتبط با خاورمیانه و شمال آفریقا که عموماً در مونترال ساکن شده‌اند، از نوعی دونات و شیرینی‌های مربایی برای بزرگداشت حانوکا استفاده می‌کنند.
باید توجه داشت صدها دستور پخت لاتکه، شیرین یا شور وجود دارد اما ماده اصلی همه آنها سیب‌زمینی رنده شده، با یا بدون سیر یا پیاز، خامه‌ی ترش یا سس سیب است. همه‌ی لاتکه‌ها باید ترجیحاً در روغن زیتون سرخ شوند زیرا حانوکا در فصل برداشت زیتون انجام می‌شود.
امروزه حانوکا در کانادا به یکی از جشن‌های چند فرهنگی متعدد تبدیل شده است هرچند یهودیان به شدت معتقدند که در یک جامعه چند فرهنگی جذب نشده‌اند و دارای تاریخ و فرهنگ متمایزی هستند.
در سال ۲۰۱۱، اداره‌ی پست کانادا دو تمبر با تصویر جشن حانوکا را منتشر کرده و امروزه نیز تمبرهای حانوکا به صورت سالانه در کنار تمبرهای دیگر برای بزرگداشت بسیاری از ادیان اصلی منتشر می‌شود.
تحریریهی «مداد»
