زهرا فرودی
این مطلب ترجمه‌ی آزادی از مقاله‌ی منتشر شده در دوماهنامه‌ی The Monitor است.
مفهوم تروریسم، تنها به‌معنای تهدید جان انسان‌ها نیست، بلکه، به‌خطرانداختن سلامت روان آنها نیز نوعی تروریسم پنهان به‌شمار می‌رود که می‌تواند در لایه‌های زیرین یک جامعه ریشه دوانده و امنیت روحی اقلیتی از جامعه را با تهدید جدی مواجه کند.
درباره مردم کانادا، فرهنگ و طرز فکرشان داستان‌های زیادی در دنیاست و این‌گونه جا افتاده است که این مردم به تفاوت‌ها احترام می‌گذارند و به تنوع فرهنگی ارج می‌نهند. آنها، حتی، گاهی خود را از نظر اخلاقی برتر و بیدارتر از دیگر همسایگان آمریکایی خود قلمداد می‌کنند.
اما، آمارها و واقعیت‌های چند سال اخیر، داستانی متفاوت را بیان کرده است. برطبق آمار، طی پنج‌سال گذشته، تعداد مسلمانانی که در کانادا مورد حملات هدفمند قرار گرفته‌اند، بیشتر از هر کشور دیگری در گروه هفت بوده است و این یعنی هشدار! اما، شروع این پس‌رفت از کجا بود؟
بیست‌سال پیش و در پی حملات یازدهم سپتامبر، دولت کانادا، نیز، مانند بسیاری از کشورها تلاش کرد قوانین سخت‌گیرانه و ضدتروریسم را در کشورش تصویب کند. اگرچه اعلام شد که هدف از این قوانین، حفظ امنیت همه‌ی کانادایی‌هاست، اما مسلمانان کانادا در سال‌های پس از تصویب قانون ضدتروریسم شرایطی کاملاً برعکس را تجربه کردند.
گزارش سال ۲۰۰۳ شورای کانادایی مسلمانان نشان می‌دهد میزان جرایم علیه مسلمانان یک سال پس از حمله‌های یازده سپتامبر رشد سریعی داشته است. در سال ۲۰۰۲، بیش از ۱۷۰ مورد جرم از روی نفرت به این شورا گزارش شد؛ درحالی‌که، در سال ۲۰۰۱ تنها ۱۷ مورد از این دست جرایم گزارش شده بود. سوبانی می‌گوید: «در آن زمان، این احساس در غرب و کانادا وجود داشت که تروریست‌ها همه‌جا حضور دارند.»
مسلمانان کانادایی، درطول دو دهه گذشته، رفتارهای متجاوزانه بسیاری را متحمل شده و هر روز شاهد رفتارهای خشونت‌آمیز و اسلام‌هراسانه بیشتری نسبت به خودشان بوده‌اند. این افراد در محل کار، مدرسه و مکان‌های عمومی مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند. مساجد و مراکز اجتماعی نیز از حمله‌های خشونت‌آمیز مصون نمانده‌اند. کانادا، اکنون، به کشوری تبدیل شده است که در آن داشتن حجاب می‌تواند فرد را درمعرض خشونت قرار دهد و برای حفظ امنیت بسیاری از مساجدش باید نیروی امنیتی گماشت.
سوای این خطرات آشکار، تهدیدات پنهان‌تری، نیز بر شرایط زندگی مسلمانان در کانادا سایه انداخته که شاید به‌وضوح و برای همه قابل مشاهده نباشد: تهدید سلامت روان و برابری خدمات بهداشت و درمان برای مسلمانان و غیرمسلمانان. آیا با استفاده از مکانیزم‌های سیاسی کانادا می‌توان التیامی یافت برای زخم‌هایی که طی بیست‌سال اخیر به جامعه مسلمانان وارد شده است؟ آیا سیستم سیاستی و مراقبت‌های بهداشتی این کشور می‌تواند نقشی مؤثر در بهبود آسیب‌های روحی-روانی وارد شده مسلمانان و التیام زخم‌های آنها ایفا کند؟
روان‌پریشی و انزوا
دکتر احمد حسن، به‌عنوان روانپزشک و دانشمند بالینی مرکز اعتیاد و سلامت روان (CAMH) و نیز، استادیار روانپزشکی، فارماکولوژی و سم‌شناسی در دانشگاه تورنتو، اعتقاد دارد: «وقتی صحبت از تأثیر اسلام‌هراسی بر سلامت مسلمانان می‌شود، نمی‌توان تنها یک سری شرایط خاص سلامت را مدنظر قرار داد؛ بلکه، باید تأثیر طولانی‌مدت استرس را بر افراد بررسی کرد. موضوع اصلی، درواقع، روان‌پریشی است و اینکه چه اختلالاتی در افراد مختلف ظاهر می‌شود، به عوامل زیادی بستگی دارد. اگر انسان تحت استرس روانی باشد، در برابر طیفی از اختلالات، آسیب‌پذیری بیشتری خواهد داشت و تجربه افراد مختلف در این زمینه متفاوت است؛ در برخی افراد، این مشکل، خود را به صورت افسردگی، اضطراب یا مشکلات ارتباطی نشان می‌دهد.
او خاطر نشان می‌کند: روان‌پریشی مزمن در مسلمانان، آنها را بیش از دیگران در معرض ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) قرار می‌دهد؛ اما باز هم بستگی به شخص دارد و این تأثیرات در افراد مختلف متفاوت است. کسی که در صانحه رانندگی آسیب می‌بیند، لزوماً، دچار PTSD نمی‌شود. اما اگر شخصی قبل از حادثه رانندگی تحت فشار روانی بوده باشد، با احتمال بیشتری در معرض خطر ابتلا به PTSD خواهد بود.
دکتر حسن در زمینه تخصصی خود که درمان اعتیاد است، مشاهده کرده که برخی افراد برای مقابله با PTSD به مواد مخدر روی آورده‌اند. او می‌گوید: «اگر زمانی که احساس ناراحتی می‌کنید، سراغ الکل بروید و متوجه شوید که نوشیدن آن، استرس شما را تسکین می‌دهد، بعد چه اتفاقی خواهد افتاد؟ بله، طبیعتاً، الکل بیشتری خواهید نوشید!»
انزوای اجتماعی، به ویژه در طول دوران همه‌گیری، یکی دیگر از پیامدهای نامرئی سلامت روان بوده و وقتی به مسلمانان انگ و برچسب زده می‌شوند، روابط اجتماعی آنها بیش از دیگران محدود می‌شود. مردم، حتی گاهی از همسایگان مسلمان خود می‌ترسند که نکند آنها هم با تروریست‌ها ارتباط داشته باشند و این باعث بیشتر انزوای مسلمانان می‌شود؛ اتفاقی که سلامت هر انسانی را به‌خطر می‌اندازد.»
این اتفاق وقتی شکل بدتری به خود می‌گیرد که مسلمان‌بودن با سایر هویت‌های حاشیه‌ای فردی مانند زن‌بودن، سیاه‌پوست‌بودن یا دگرباش جنسی‌بودن فرد تلاقی پیدا می‌کند؛ همان مفهومی که در جامعه با عنوان ماهیت به‌هم‌پیوسته شناخته می‌شود و بدین‌گونه است که به‌تدریج لایه‌های مختلفی از تبعیض روی هم انباشته می‌شوند و به سادگی هم نمی‌توان مشکلات نژادی یا جنسیتی یا جنسی را از یکدیگر مجزا کرد؛ زیرا برخی افراد با چندین معضل مواجه بوده و معضلات درهم‌تنیده‌ای را تجربه می‌کنند. حتی نتایج تست‌های سلامت زنان مسلمان سیاه‌پوست دگرباش، با نتایج تست‌های مشابه زنان مسلمان غیرسیاه‌پوست و دگرجنس‌گرا بسیار متفاوت بوده و حاکی از تأثیرات شدیدتر این‌گونه اتفاقات بر گروه اول بوده است.
اسلام هراسی، اعتماد و برابری خدمات سلامت
باید دید با توجه به این استرس و اضطراب مزمن در بسیاری از مسلمانان کانادا، چه اتفاقی در سیستم بهداشت و درمان این کشور برای آنها می‌افتد؟
طبق اظهارنظر دکتر حسن، اسلام‌هراسی تهدیدی برای برابری خدمات سلامت بین مردم کانادا به‌شمار می‌رود؛ زیرا این چنین رویکردهایی به قشر اقلیت مسلمان احساسی در حد ننگ جامعه بودن داده و باعث رفتارهای تبعیض‌آمیز با آنها می‌شود. مهمتر از همه اینکه تحقیقات نشان داده است این مسأله، دسترسی مسلمانان به سیستم بهداشتی را نیز کاهش می‌دهد.
اکثر کانادایی‌ها به سیستم مراقبت‌های بهداشتی این کشور اعتماد دارند و تقریباً مطمئن هستند که درصورت لزوم، مراقبت‌های کافی را دریافت خواهند کرد؛ اما، متأسفانه، این اتفاق درمورد بسیاری از مسلمانان کانادایی صدق نمی‌کند و دلیل آن، سیاست‌های فعلی مسلمان‌هراسی و پوشش‌ها و تبلیغات وسیع رسانه‌ای است که نهایتاً باعث تبعیض بین مسلمانان و غیرمسلمانان می‌شود و آنها را دچار پریشانی روانی می‌کند. اکثر آنها، در ابتدای شروع استرس و پریشانی روانی، سعی می‌کنند کمک پزشکی بگیرند، اما پس از مراجعه به مراکز پزشکی احساس می‌کنند که سیستم بهداشتی نیز علیه آنهاست و اینجاست که ناامیدتر و افسرده‌تر از قبل می‌شوند. از نظر آنها، این اتفاق را کسانی رقم زده‌اند که چنین سیاست‌ها و ساختارهایی را به‌طور هدفمند پایه‌ریزی کرده‌اند.»
دکتر حسن که مسئول تحقیق و پژوهشی درمورد میزان انگیزه مسلمانان برای مراجعه به سیستم درمان بود، از آنها می‌خواست تا موانع دسترسی‌شان به سیستم مراقبت‌های بهداشتی را عنوان کنند و نتیجه تحقیقان او این بود که اکثر مسلمانان نمی‌توانند به نظام سلامت اعتماد کنند و می‌ترسند که اطلاعات محرمانه‌شان فاش شود؛ برای مثال، اینکه شاید پزشکان مسائل مربوط به اعتیادشان را به کارفرماها اطلاع دهند و آنها شغل و خانه و زندگی خود را از دست بدهند.»
اما، منشاء این بی‌اعتمادی عمیق از کجاست؟ از نظر دکتر حسن، دلیل اصلی آن، رفتارهای اسلام‌هراسانه‌ایست که دولت و سیاست‌هایش طی ۲۰ سال گذشته است. رفتارهایی که باعث شده مسلمانان کانادا در هم‌ردیف گروه‌های تروریستی قلمداد شده و در معرض استرس و ضربه‌های روحی قرار بگیرند.
اما حتماً باید راهی باشد که همان سیاست بتواند دوباره زندگی مسلمانان را در این کشور به شرایط قبل برگرداند.
سیاست ابزاری است که می‌توان از آن برای بهبود یا تخریب زندگی استفاده کرد. در شرایط کنونی باید دید که کدام مکانیسم‌های سیاستی را می‌توان برای بهبود زندگی مسلمانان در کانادا به کار گرفت؟
در سال ۲۰۱۸، کمیته دائم میراث کانادایی گزارشی را با عنوان «اقدام علیه نژادپرستی سیستمی و تبعیض‌های مذهبی، ازجمله، اسلام‌هراسی» منتشر کرد. در آن گزارش، چندین توصیه سیاستی خاص برای جوامع مسلمان ارائه شد، از استراتژی‌های ملی گرفته تا آموزش نفی اسلام‌هراسی. گرچه که چهار سال از آن گزارش گذشته، اما بسیاری از این توصیه‌هایش هنوز اجرایی نشده‌اند.
پس از اجلاس ملی اسلام‌هراسی در ژوئیه ۲۰۲۱، شورای ملی مسلمانان کانادا (NCCM) بیش از چهل توصیه را منتشر کرد که به‌صورت یک رویکرد سیاستی کل‌نگر، همراه با توصیه‌هایی مشخص برای دولت‌های فدرال، استانی و شهری بود تا به روند افزایش «اسلام‌هراسی» در کانادا رسیدگی کرده و موانع سیستمی تقبیح آن را حذف کنند». شش ماه پس از حمله هولناک در لندن، انتاریو، که منجر به کشته‌شدن سه نسل از یک خانواده مسلمان شد، NCCM، در ماه نوامبر ۲۰۲۱، پیشنهاد خود برای ایجاد «قانون خانواده لندنی ما» یا «Our London Family Act» و توصیه‌هایی به دولت استانی انتاریو ارائه داد.
یکی از پیشنهادها، ایجاد صندوق حمایت مالی از افرادی است که بر اثر لایحه شماره ۲۱ معاش خود را از دست داده‌اند. بازبینی قانون حقوق بشر از سوی دولت فدرال یکی دیگر از توصیه‌هایی است که در این اجلاس بررسی می‌شود.
اهمیت مشارکت همه سطوح دولت
پرواضح است که هیچ سطحی از دولت نمی‌تواند به‌تنهایی پدیده‌ی شوم اسلام‌هراسی را در کانادا از بین ببرد – یک رویکرد دولتی یکپارچه مورد نیاز است. گزارش NCCM در جولای ۲۰۲۱ به طرز ماهرانه‌ای اهمیت مشارکت همه سطوح دولت در مبارزه با اسلام‌هراسی را نشان می‌دهد. این گزارش بین اسلام‌هراسی خشونت‌آمیز فردی و سیستمی تمایز قائل شده و رویکردی دوجانبه را توصیه می‌کند.
اسلام هراسی به عنوان یک بیماری سیستمیک در بدنه سیاسی کانادا
اختلال استرس پس از حادثه (PTSD) تنها به خود فرد محدود نمی‌شود و می‌تواند به کل جوامع، کشورها و حتی جامعه جهانی گسترش یابد. فرض کنید یک زن توسط شریک زندگی خود مورد تعرض قرار گیرد. اگر این زن دچار چنین اختلالی شود، ممکن است به این باور برسد که همه مردان بد هستند و این می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی در روابط آینده او شود. در قضیه اسلام‌هراسی هم همین است. اتفاقی شوم می‌افتد که به همه مسلمانان تعمیم داده می‌شود و این اشتباه و ظلمی فاحش در حق آنهاست.»
بدین‌گونه، هم مسلمان و هم غیرمسلمان تحت‌تأثیر قرار می گیرند. اکنون، ما وارد دهه‌ی دوم این اختلال در بین کانادایی‌ها می‌شویم و این بدان معناست که تأثیرات آن «بین نسلی» شده است. باید راهی برای درمان این بیماری پیدا کرد. باید به مردم فهماند که مسلمانان انسانهای خطرناکی نیستند. پوشش رسانه‌ای اخبار و تبلیغاتی که مسلمانان را از زاویه‌ی دید منفی نشان می‌دهند، باید متوقف شوند. روایت رفتارهای خشونت‌آمیز برخی مسلمانان می‌تواند هوشیاری بیش‌ازحد و سوءظن مردم کانادا را نسبت به اعضای مسلمان خود دوباره فعال کند.
همچنین، بودجه دولتی برای دسترسی بیشتر به خدمات بهداشتی برای افرادی که قبلاً آسیب دیده‌اند، باید افزایش یابد.
علی‌رغم افزایش درخواست‌ها برای اقدام دولت، آنها، متاسفانه، در اجرای طرح‌های ضد اسلام‌هراسی، کند عمل می‌کنند. اما همچنان امیدی در افق وجود دارد. در ۲۳ نوامبر ۲۰۲۱، شهر برامپتون به اتفاق آراء، همه‌ی توصیه‌های شهرداری NCCM را تأیید نموده و درخواست کرد که این پیشنهاد به منطقه پیل، شهر میسیساگا و شهر کالدون ارسال شود.
آیا دولت کانادا آمادگی دارد تا اسلام‌هراسی سیستمی را با نگاه دوباره به درون نیروی پلیس، RCMP، CSIS، CBSA و ایجاد یک استراتژی ضد اسلام‌هراسی از بین ببرد؟ آیا سیاست‌گذاران آماده هستند تا پایان‌دادن به اسلام‌هراسی را به‌طور قاطع در دستور کار سیاست‌های خود قرار دهند و برای بازیابی اعتماد مسلمانان کانادایی که پس از دو دهه سیاست‌های ضد تروریسم به شدت تضعیف شده‌اند، تلاش کنند؟
همه‌گیری به ما نشان داد که سطوح مختلف دولت کانادا وقتی تصمیم می‌گیرند در یک موضوع خاص، هماهنگ با هم حرکت کنند، چه کاری عظیم می‌توانند انجام دهند. نقشه راه شامل راهکارهایی است که انگ به مسلمانان و ترس عمومی از آنها را کاهش می‌دهد، قوانین معنادار طرفدار مسلمانان را در تمام سطوح حکومت وضع می‌کند و از آسیب‌پذیرترین اعضای جامعه مسلمانان حمایت ملموس می‌کند. زمان آن فرا رسیده است که دولت کانادا برای سلامتی و رفاه همه کانادایی‌ها، مقابله با اسلام‌هراسی را پشت سر بگذارند.
خبرهای صبحگاهی
تحریریهی «مداد»
