زهرا فرودی
ریشه واژه اسکناس، Assignat، در زبان فرانسه و به معنای تضمین پرداخت وجه از طرف دولت است. بشر در ابتدا کالا را با کالا مبادله میکرد. پس از مدتی برخی کالاها دارای ارزش بیشتری نسبت به بقیه شدند و عملا، به عنوان پول و ملاکی برای ارزشگذاری به کار رفتند؛ کالاهایی مانند گاو نر، اشیا و ظروف زینتی یا حتی جمجمه انسان! پس از طی این دوره، سکه به عنوان مقیاسی واحد و مشترک برای اندازهگیری ارزش کالا ابداع شد. اما سالیان زیادی پس از آن طول کشید تا بشر از سکه عبور کرده و به اسکناس روی آورد. در این مورد، نیز، مردم هر گوشه از دنیا با تجربه جغرافیا و تاریخ خاص خود و بهمرور زمان، به ابداع اسکناس رسیدند و امروزه دیگر تقریبا همه دنیا در نقطه مشترکی از لحاظ نوع و میزان استفاده از اسکناس به شکل مدرن قرار گرفتهاند. اما، قصه اسکناس و چگونگی پیدایش و ابداع آن در این گوشه از دنیا خواندنی است.
اسکناس امروزی در آمریکای شمالی به شکلی اتفاقی و ابتکاری پدید آمد؛ کارت-پول، درواقع، نوعی پول کاغذی با استفاده از کارتهای بازی بود که در دورهای محدود از تاریخ کانادا به عنوان واحد پول رایج استفاده میشد و به طور مشخص، از قرن هفده تا اوایل قرن نوزده که پس از آن جامعه با تورم اقتصادی بالایی روبهرو گشت.
کارت-پول اولین اسکناسی بود که در منطقه پهناور نیوفرانس[1] یا فرانسه نو، بین سالهای ۱۶۸۵ تا زمان پیروزی بریتانیا در سال ۱۷۶۳، مورد استفاده قرار گرفت. این کارتها از سوی پادشاه فرانسه صادر میشدند و در دورههای بعد، به شکل کارتهای سفیدی درآمدند که قسمتهای مختلفی از آنها قیچی شده بودند و ارزش آنها معادل لیور فرانسه[2]، واحد پولی پادشاهی فرانسه، یا همان پوند امروزی بود.
با گسترش مستعمرات فرانسه در گوشه و کنار دنیا در نیمه قرن هفده، از جمله در آمریکای شمالی و وجود فاصله قارهای بین این کشور با مستعمراتش، مشکلات جدیدی رخ نمایاندند؛ یکی از مشکلات اصلی، ارسال ارز یا واحد پولی رایج از این کشور به مستعمرات، برای تامین نیازهای ساکنان، بازرگانان و سازمانهای دولتی دور، ازجمله، نیوفرانس بود تا هزینههای لازم برای توسعه و پیشرفت پایگاههایش را تامین کند. در مقطعی از سال ۱۶۸۵، مقامات اقتصادی این منطقه با ورشکستگی اقتصادی مواجه شدند. درگیری نظامی با یکی از متحدان انگلیس هزینههای زیادی به بار آورده بود و از آنجاییکه تمامی مایحتاج مردم نیوفرانس باید از فرانسه خریداری و وارد میشد، بودجه کافی برای آن باقی نمانده بود و مشکل مضاعف، کمبود واحد پولی ملموس (سکه) بود که آن هم از راه دریایی از فرانسه وارد میشد که بسیار زمان میبرد؛ به طوری که حتی مبادلات روزمره را مختل کرده و پرداختها را بهتعویق انداخته بود.
مقامات نیوفرانس روی زمان رسیدن پول نقد از فرانسه برای پرداخت به کارکنان دولتی، متصدیان، سربازان و کارگران حساب کرده بودند؛ اما مشخص نبود که آیا این پول تا پایان فصل به دستشان خواهد رسید یا نه، و اصلا خواهد رسید؟
در سال ۱۶۸۵، جک دومولز[3]، مدیر امور قضایی، پلیس و دارایی نیوفرانس، دست به ابتکار جالبی زد و با استفاده از کارتهای بازی نوعی پول کاغذی یا چیزی که ما امروزه اسکناس مینامیم را ساخت تا بتواند با آن هزینهها را پرداخت کند. او روی هر کارت بازی مقدار عددی مشخصی را چاپ و مهر خود را روی آنها حک کرد تا، موقتا، چرخ اقتصاد را در گردش نگه دارد. با رسیدن کشتی پادشاه، او کارت-پولها را از مردم پس گرفته و با پول نقد معاوضه کرد. این سیستم پس از سال ۱۶۸۶ کنار گذاشته شد؛ اما بین سالهای ۱۷۱۹-۱۶۸۶ باز همین قصه تکرار شد، به طوری که در سال ۱۷۱۴، گردش مالی کارت-پول به دو میلیون لیور فرانسه رسیده بود و برخی کارتها ارزشی معادل ۱۰۰ لیور داشتند.
» همچنین بخوانید: سرگذشت تشکیل فرانسه نو
روی هر کارت-پول باید یک مبلغ یا واحد پولی، یک مهر، یک شماره سریال و یک امضا چاپ میشد. در نیوفرانس، مهر برجسته روی کارتها نشان سمبولیک فرانسه یا همان گل زنبق[4] بود و امضای مدیر امور دارایی، فرماندار و خزانهدار روی کارتها چاپ میشد. کارت-پول، در ابتدا، در شرایط اضطراری و با پشتوانه دیگر ارزهای موجود یا گاهی حتی بدون پشتوانه به چاپ میرسید.
پادشاه فرانسه بار دیگر در سال ۱۷۲۹ و بنا به تقاضای بازرگانان به استفاده از کارت-پول روی آورد. این بار، کارت-پول، کارتهای سفید و بیرنگی بودند که چهارگوشه آنها قیچی شده بود. هر کارت کامل (گوشهدار) ارزشی معادل ۲۴ لیور (پوند) داشت که بالاترین مبلغ یک کارت-پول بود. کارتهای بدون گوشه، ۱۲ لیور و باقی اندازهها و برشهای کارت، ارزشهای متفاوت دیگری را ارائه میکردند.
اما در قرن هجده، دیگر، کارت-پول مهمترین شکل پول کاغذی نبود؛ حالا نوبت به انواع گواهیها رسیده بود؛ یک مبلغ تاییدشده روی یک برگ کاغذ که از سوی متصدی خرید به مغازهدارها داده میشد، به نام سفته. سفتهها را فرماندار به شکل چاپی امضا میکرد. همانند کارتها و گواهیها، این سفتهها را نیز میشد با یک برات [5] در خزانه دریایی [6] معاوضه کرد. درنهایت، همین برات بود که توسط شهروندان مورد استفاده قرار میگرفت تا از ردوبدل کردن پول نقد اجتناب کنند. دولت این شکل از پول را بهخصوص برای از گرو درآوردن پول کاغذی استفاده میکرد.
کاناداییها پس از تسخیر نیوفرانس در سال ۱۷۶۳، هنوز حدود ۱۶ میلیون لیور پول کاغذی در اختیار داشتند که تنها ۳/۸ درصد آن به صورت کارت-پول بود. در معاهده پاریس تسویهحساب تعهدات مربوط به پول کاغذی در نظر گرفته شده بود. دلالان بریتانیایی پول کاغذی را از مهاجران (مستعمرهنشینان) به مبلغ کمتر میخریدند، به این امید که بتوانند آن را به ارزشی نزدیک به ارزش اسمیاش مبادله کنند (پس بدهند).
پس از مذاکرات، فرانسه موافقت کرد تا کارت-پول را به اوراق قرضه دولتی تبدیل کند و این در حالی بود که در سال ۱۷۷۱، مشکلات مالی دولت فرانسه ارزش این اوراق را تنزل داده بود.
[1] New France
[2] French Livres
[3] Jack De meulles
[4] Fleur de lis
[5] Bill of exchange
[6] Naval Treasury
منبع: دانشنامهی کانادا
نیروانا احسانی
